Czym jest bezwarunkowy dochód podstawowy?

Jednym ze współczesnych problemów są pogłębiające się nierówności między grupami społecznymi, coraz skromniejsze zasoby materialne. Jako wyjście z tej sytuacji przytacza się m.in. wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego. Na czym on polega i czy możliwe jest zastosowanie go w polskich realiach? Dowiesz się z tego artykułu!

Czym jest bezwarunkowy dochód podstawowy?

BDP, czyli bezwarunkowy dochód podstawowy to wypłacana cyklicznie (np. co miesiąc) przez państwo kwota pieniężna na rzecz obywateli. Jej suma powinna zapewniać możliwość spełnienia podstawowych potrzeb człowieka. Tymczasem bezwarunkowość oznacza, że niezależnie od sytuacji materialnej czy życiowej, taka płatność przysługuje każdej osobie.

Cele BDP

Idea bezwarunkowego dochodu podstawowego polega na zagwarantowaniu bezpieczeństwa finansowego i walce z ubóstwem, w szczególności w okresach recesji gospodarczej, kryzysów. Przedstawia się go jako odpowiedź na postępującą automatyzację pracy i rozwój technologii, co w przyszłości może prowadzić do zwalniania siły roboczej na rzecz maszyn.

Kolejnym argumentem zwolenników BDP jest wolność – posiadając określony dochód, ludzie nie musieliby poświęcać swojego czasu i energii na zdobycie wynagrodzenia, które wykorzystają następnie na realizację swoich celów, rozrywkę itd. Z gwarantowanym dochodem miałoby być to możliwe. Wprowadzenie takiego świadczenia zastąpiłoby wówczas inne programy socjalne (np. 500+, zasiłek dla bezrobotnych) ograniczając zbędną biurokrację.

Gwarantowany dochód podstawowy ma także szansę poprawić pozycję pracowników w relacjach z pracodawcami. W obliczu złych warunków pracy, niewłaściwego traktowania itp. nie byliby zmuszeni do wybierania pomiędzy stabilnością finansową a utratą głównego źródła utrzymania.

Uważa się, że BDP umożliwia zmniejszenie nierówności społecznych i luk dochodowych pomiędzy osobami zamożnymi, klasą średnią a ubogimi.

Korzyści i zagrożenia bezwarunkowego dochodu podstawowego

Dyskusja o słuszności wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego może budzić wiele skrajnych poglądów. Przyjrzyjmy się, jakie korzyści i zagrożenia mogą wynikać z wprowadzenia takiego rozwiązania w życie.

Korzyści

• Zapewnia bezpieczeństwo finansowe ludziom, którym z wielu powodów nie są w stanie podjąć pracy (niepełnosprawność lub sprawowanie opieki nad dziećmi, osobami chorymi itp.);
• Redystrybucja bogactwa i zmniejszenie nierównego podziału dóbr materialnych wśród społeczeństwa;
• W biedniejszych grupach społecznych występuje również większa przestępczość. Ograniczenie ubóstwo mogłoby pozytywnie wpłynąć na podniesienie bezpieczeństwa w kraju;
• Jest nieocenionym wsparciem, jeżeli z jakichś powodów znajdziemy się w trudnej sytuacji materialnej;
• Pod względem formalności jest łatwiejszy do wprowadzenia niż obecnie obowiązujące świadczenia socjalne;
• Jest niekiedy uznawany za „sprawiedliwsze” rozwiązanie niż tradycyjne formy pomocy socjalnej.

Zagrożenia

• Przeznaczone fundusze na BDP mogą przyczynić się do wystąpienia inflacji galopującej, a nawet hiperinflacji;
• Nadwyrężenie rezerw państwowych;
• Wzrost bezrobocia ze względu na mniejszą motywację do pracy – ludzie dostają pieniądze „za darmo”;
• Nie należy zapominać o społecznej wartości pracy – wprowadzenie BDP ograniczy możliwość uczestnictwa niektórych osób w tym obszarze;
• Jeżeli dystrybucja środków pieniężnych zostanie niewłaściwie przeprowadzona, może to jeszcze bardziej pogłębić dysproporcję w wynagrodzeniach.

BDP w Polsce

Czy wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego w Polsce jest możliwe? Czy będzie to opłacalne dla naszej gospodarki?

Jak wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego (wykonany w 2020 roku), Polacy nie są do końca przekonani, czy jest to słuszny i możliwy do zrealizowania koncept.

Wprowadzenie BDP oznaczałoby konieczność pozyskiwania funduszy z innych źródeł. Najprawdopodobniej czekałaby nas całkowita zmiana (lub nawet likwidacja) systemu emerytalnego oraz innych ubezpieczeń społecznych. Niewykluczone, że wprowadzono by kolejne rodzaje podatków, aby wyrównywać powstałą dziurę budżetową lub podwyższano by np. opłaty środowiskowe, podatek od spadków i darowizn, podatek VAT, podatek dochodowy lub składki ubezpieczeniowe itd.

Jako inne rozwiązanie można zaproponować jeszcze większe zobowiązania podatkowe dla osób o wyższych zarobkach. Aczkolwiek, jak łatwo się domyślić, spotkałoby się to z dużym niezadowoleniem społeczeństwa i stoi w sprzeczności z zasadami demokracji.

Pomimo pojawiających się wątpliwości, Stowarzyszenie Warmińsko-Mazurskich Gmin Pogranicza oraz Uniwersytet Poznański postanowiły przetestować to rozwiązanie na północy Polski. Jest ono dopiero w fazie planowania i zakłada wypłatę świadczeń mieszkańcom tamtych okolic w wysokości 1300 zł. Taka suma ma umożliwić świadczeniobiorcom spełnienia podstawowych potrzeb życiowych, a jednocześnie zmotywować ich do poszukiwania dodatkowych źródeł zarobku.

Jak podkreśla m.in. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), zamiast wprowadzania tak dużych zmian, które znacząco mogłyby zwiększyć wydatki Państwa, warto skupić się na ulepszeniu już istniejących metod wyrównywania szans ekonomicznych i ograniczania ubóstwa.

BDP w Finlandii

Próbę wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego podjęła w 2017 roku Finlandia. Spośród obywateli wylosowano 2000 osób mieszczących się w przedziale wiekowym 25-58 lat, którzy korzystali już wcześniej z zapomogi dla bezrobotnych. Każdemu przydzielano każdego miesiąca, przez rok 560 euro (nawet jeżeli w międzyczasie korzystający został zatrudniony). Wbrew oczekiwaniom, dodatkowe fundusze nie zmotywowały uczestników programu do większej aktywności zawodowej. Zaobserwowany jedynie większe zadowolenie z życia, obniżenie poziomu stresu i poprawę zdrowia. Finalnie badanie pochłonęło 20 mln z budżetu państwa i wykazało, iż taka forma świadczeń nie spełnia oczekiwanych założeń.

Podsumowanie

Podsumowując, bezwarunkowy dochód podstawowy niewątpliwie ma potencjał, aby przyczynić się do redukcji ubóstwa i podniesienie jakości życia obywateli. Należy jednak mieć na uwadze aktualną sytuację gospodarczą w kraju, jak i na świecie. Program BDP wciąż ma wiele wad, które wprowadzają duże ryzyko dla stabilności społeczeństwa. Z tego też powodu, zmiany na tym polu powinny być poprzedzone dokładnymi badaniami gospodarczymi i wdrażane stopniowo.