Środki trwałe stanowiące współwłasność małżeńską

Przedsiębiorca, prowadzący działalność gospodarczą jako osoba fizyczna, ma prawo wykorzystywać w firmie prywatne składniki majątku. Jeżeli przekazane składniki majątku spełniają definicję środków trwałych, to powinny być wprowadzone do ewidencji środków trwałych i poddane amortyzacji. Jednakże sprawa nie zawsze jest taka prosta – np. w sytuacji, gdy przekazywany środek trwały stanowi majątek wspólny małżonków.

Wspólność majątkowa małżonków

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, która obejmuje przedmioty nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Regulują to przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), które w art. 33 wymieniają także przedmioty, jakie nie są objęte wspólnością ustawową tylko należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Natomiast, zgodnie z art. 51 k.r.o. w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej (intercyzy), każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.

Działalność gospodarcza a wspólny majątek

Zgodnie z art. 22a ust. 1 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (updof) amortyzacji podlegają środki trwałe:

• stanowiące własność lub współwłasność podatnika,
• nabyte lub wytworzone we własnym zakresie,
• kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania:

1) budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,

2) maszyny, urządzenia i środki transportu,

3) inne przedmioty

– o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Własność lub współwłasność środka trwałego

Wprowadzenie do ewidencji środków trwałych składnika z majątku wspólnego pozwala na dokonywanie odpisów amortyzacyjnych od jego pełnej wartości początkowej. W takiej sytuacji nie jesteśmy zobowiązani do zawarcia z małżonkiem umowy użyczenia składnika wspólnego majątku, gdyż każdy z małżonków ma prawo samodzielnie rozporządzać majątkiem wspólnym.

Przykład 1

Państwo Kwiatkowscy zakupili w czasie trwania wspólnoty majątkowej samochód osobowy. Pojazd będzie wykorzystywany w działalności pana Krzysztofa, natomiast nie ma tu znaczenia na kogo będzie zarejestrowany zakupiony pojazd. Samochód zostanie ujęty w ewidencji środków trwałych i poddany amortyzacji od całej wartości początkowej. Nie byłoby to możliwe w sytuacji, gdy małżonkowie przed zawarciem związku małżeńskiego, podpisali rozdzielność majątkową (intercyzę).

Przykład 2

Państwo Nowakowie przed zawarciem zawiązku małżeńskiego podpisali intercyzę, czyli posiadają rozdzielność majątkową. Pani Anna w czasie trwania małżeństwa zakupiła pojazd osobowy, który stanowi prywatny majątek małżonki. Pan Robert prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą postanowił wykorzystywać pojazd małżonki w swojej firmie. W takich okolicznościach, aby małżonek mógł wprowadzić samochód do ewidencji środków trwałych w swojej działalności, musiałby wejść w jego posiadanie np. na podstawie umowy darowizny.

Małżonkowie, którzy posiadają rozdzielność majątkową i chcą przekazać swój prywatny przedmiot drugiemu małżonkowi na działalność gospodarczą, mogą tego dokonać na podstawie umowy:

• darowizny – jeżeli przedmiot ma stać się wyłączną własnością małżonka
• najmu – jeżeli przedmiot ma zostać oddany do odpłatnego używania małżonkowi
• użyczenia – jeżeli przedmiot zostanie oddany małżonkowi na nieodpłatne używanie

Otrzymany w darowiźnie środek trwały – np. od współmałżonka – podlega przepisom o podatku od spadków i darowizn, natomiast na gruncie podatku dochodowego przychód nie występuje.

Do poszczególnych grup podatkowych od spadków i darowizn zalicza się:

• grupa I – małżonek, wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), pasierb, ojczym, macocha, rodzeństwo, synowa, zięć, teściowa;
• grupa II – zstępni rodzeństwa (np. dzieci siostry, wnuki brata), rodzeństwo rodziców (ciotki, wujowie), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych (np. żona wnuka).

Darowizna będzie uznana, jeżeli zaistnieją następujące okoliczności:

– jej przekazanie nie ma związku z inną umową cywilną,

– darczyńca nie uzyskuje korzyści materialnych wynikających z przekazania darowizny,

– przekazanie darowizny odbyło się na podstawie odpowiedniego oświadczenia darczyńcy,

– przedsiębiorca przyjął darowiznę, co zostało potwierdzone w formie pisemnej.

W sytuacji, gdy przekazanie środka trwałego traktowane jest jako nieodpłatne świadczenie, wtedy mają zastosowanie przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z art. 21 ust. pkt 125 updof, wolne od podatku dochodowego są:

– wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.

Należy mieć na uwadze, że każde nieodpłatne świadczenie powinno spełniać dwa zasadnicze warunki:

– wystąpienie konkretnej korzyści (pieniężnej lub majątkowej) po jednej ze stron,

– brak równoważnej zapłaty (dopuszczalna płatność częściowa).

W przypadku umowy najmu środka trwałego należy pamiętać, że nie może być zawarta między mężem i żoną w sytuacji, gdy dany przedmiot wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków oraz został nabyty ze środków należących do majątku wspólnego. W takiej sytuacji, małżonkowie mają równe prawa do wykorzystywania środka trwałego dla potrzeb np. prowadzenia własnych działalności gospodarczych, bez potrzeby sporządzania umowy najmu.

Przy umowie nieodpłatnego użyczenia środek trwały (np. pojazd) może być wykorzystywany w działalności gospodarczej któregoś z małżonków jako pojazd niefirmowy, do którego prowadzona jest ewidencja przebiegu pojazdu. W takim przypadku pojazdu użyczonego nie wprowadzamy do ewidencji środków trwałych i nie poddajemy go amortyzacji.

Równie częstym przypadkiem jest wykorzystywanie elementów majątku wspólnego przez małżonków w działalności prowadzonej w formie spółki osobowej. W przypadku spółki należy pamiętać, że amortyzacji poddawane są tylko te składniki majątku, które są przedmiotem własności wszystkich wspólników jednocześnie. Wniesienie elementu majątku do spółki przez jednego ze wspólników odbywa się w formie wkładu niepieniężnego. W konsekwencji wniesiony przedmiot zostaje wyłączony z majątku wspólnego małżonków (ustroju majątkowego), a małżonek niebędący wspólnikiem traci prawa do decydowania o tym przedmiocie. Natomiast warto zaznaczyć, że zgodnie z art. 37 k.r.o., przy wnoszeniu do spółki wkładu w postaci nieruchomości (budynek, lokal, itp.), który objęty jest wspólnością majątkowa małżonków, potrzebna jest zgoda drugiego małżonka.

Wartość początkowa środka trwałego

Zgodnie z art. 22g ust. 11 updof, jeżeli składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, to przedsiębiorca ma prawo zaliczyć wartość początkową tego składnika, ustaloną w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku. Zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie.

Jeżeli małżonkowie posiadają współwłasność majątkową i jeden z nich wprowadzi do majątku firmy przedmiot będący własnością drugiego współmałżonka, to ma prawo zamortyzować 100% wartości początkowej środka trwałego.

Natomiast, jeśli małżonkowie posiadają rozdzielność majątkową (intercyzę) i drugi współmałżonek, prowadzący oddzielnie działalność gospodarczą, zamierza również wykorzystywać dany przedmiot w swoim majątku firmy, wówczas wartość początkowa środka trwałego ustalana jest proporcjonalnie do posiadanych udziałów.

Małżonkowie posiadający współwłasność majątkową przekazując składnik majątku wspólnego do swoich działalności, dokonują amortyzacji od połowy wartości początkowej środka trwałego, ponieważ udziały w majątku wspólnym są równe.

W sytuacji, gdy pojazd w pierwszej kolejności był wykorzystywany w działalności męża, a później przechodzi do działalności żony, małżonek który jako drugi będzie wprowadzał przedmiot do ewidencji środków trwałych musi uwzględnić dotychczasową wartość odpisów amortyzacyjnych i kontynuować przyjętą metodę amortyzacji.

Jeżeli w działalności męża pojazd został całkowicie zamortyzowany i następnie przechodzi do majątku firmy żony, to przedmiot wprowadzony do ewidencji środków trwałych nie będzie ponownie amortyzowany (art. 22g ust. 11 i 13 pkt 5 pdof).