Konfiskata samochodu – nowe przepisy karne dla kierowców już obowiązują!

Przepadek samochodu a przepisy prawa karnego

Przepis art. 44b ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny reguluje kwestię związaną z przepadkiem samochodu. Przepis art. 44b został dodany przez art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. (Dz.U.2022.2600) zmieniającej ustawę z dniem 14 marca 2024 roku. Zgodnie zatem z powołanym przepisem:

• W wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym [por. § 1];
• Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Za równowartość pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustaloną na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego [por. § 2];
• Jeżeli ustalenie średniej wartości rynkowej pojazdu odpowiadającego pojazdowi, o którym mowa w § 1, w sposób określony w § 2 nie jest możliwe ze względu na szczególne cechy tego pojazdu, zasięga się opinii biegłego por. § 3];
• Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu określonego w § 2 nie orzeka się, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny, wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej [por. § 4];
• Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie [por. § 5].

Z powyższej regulacji wynika, że orzeczenie przepadku samochodu dotyczy:

• sprawcy, czyli kierowcy będącego w stanie nietrzeźwości;
• sprawcy, czyli kierowcy prowadzącego pojazd mechaniczny w ruchu lądowym;
• sprawy, czyli kierowcy będącego właścicielem pojazdu mechanicznego prowadzonego w stanie nietrzeźwości.

Aby doszło zatem do skonfiskowania pojazdu mechanicznego, to kierowca musi być w stanie nietrzeźwości (czyli pod wpływem alkoholu bądź środków odurzających) i w takim też stanie kierować samochodem po ulicy oraz legitymować się prawem własności do prowadzonego samochodu. Istotne jest, aby kierowca był właścicielem samochodu w czasie popełnienia przestępstwa oraz w czasie orzekania o jego popełnieniu. W przypadku, gdy kierowca okaże się nie być właścicielem pojazdu, którym kierował, to orzeka się przepadek równowartości pojazdu.

Czym jest przepadek przedmiotu?

Przepadek to instytucja prawa karnego oznaczająca przejęcie, konfiskatę przedmiotów pozostających we własności sprawcy na rzecz Skarbu Państwa. Orzeczenie przepadku konkretnego przedmiotu może nastąpić wtedy, gdy przedmiot ten pochodził bezpośrednio z przestępstwa.

W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że Celem przepadku przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, jest uniemożliwienie sprawcy dokonania przestępstwa tymi samymi narzędziami. Intencją ustawodawcy jest dążenie do pozbawienia sprawcy możliwości popełnienia przestępstwa za pomocą tych samych narzędzi, gdy ich cechy wskazują na przystosowanie do popełniania innych przestępstw, jak i wtedy gdy użyte narzędzia do popełniania przestępstw służą zgodnie z ich przeznaczeniem innym celom [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 czerwca 2021 r., sygn. akt II AKa 253/20].

W przepisie art. 44b Kodeksu karnego również jest mowa o przepadku i na podstawie tejże regulacji można wyróżnić dwie jego formy, tj.:

• przepadek pojazdu mechanicznego (gdy sprawca – kierowca jest właścicielem samochodu);
• przepadek równowartości pojazdu (gdy sprawca – kierowca nie jest właścicielem samochodu, np. gdy jest to auto pożyczone od osoby trzeciej bądź gdy sprawca jest współwłaścicielem pojazdu albo gdy po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd).

Przepadek pojazdu mechanicznego oznacza nic innego jak skonfiskowanie pojazdu, np. samochodu i przejęcie jego własności przez Skarb Państwa.

Z kolei przepadek równowartości przedmiotu oznacza, że orzeka się przepadek wartości pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym dokonano popełnienia przestępstwa, a gdy nie ma takiej polisy, to bierze się pod uwagę średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustaloną na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego. Oczywiście powołanie biegłego jest możliwe, ale tylko w przypadku, gdy nie jest możliwe ustalenie wartości ze względu na szczególne cechy konkretnego pojazdu. W literaturze przedmiotu ugruntowany jest pogląd, że:

orzeczenie przepadku równowartości przedmiotów nie musi polegać na orzeczeniu przepadku sumy pieniężnej. Może polegać na orzeczeniu przepadku praw majątkowych lub innych przedmiotów (Postulski, Siwek, Przepadek, s. 146). Słuszne jest bowiem stanowisko, zgodnie z którym równowartością przedmiotów może być jakiekolwiek prawo majątkowe odpowiadające wartością przedmiotom, które miałyby ulec przepadkowi [por. M. Kulik [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2024, art. 44].

Należy jednak zapamiętać, że przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.

Czym jest stan nietrzeźwości?

Odnosząc się do stanu nietrzeźwości, o którym mowa również w przepisie art. 44b Kodeksu karnego, a przede wszystkim znajdowaniem się pod wpływem alkoholu, to warto odnieść się do przepisu art. 46 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi regulującego rozumienie pojęcie napoju alkoholowego i stanu nietrzeźwości.

Napojem alkoholowym jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu.

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

• stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo
• obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

• stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo
• obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Za jakie przestępstwa orzeka się przepadek?

Przepadek orzeka się w wypadkach wskazanych w ustawie, tj.:

• spowodowanie katastrofy w komunikacji [por. art. 173 Kodeksu karnego];
• sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji [por. art. 174 Kodeksu karnego];
• spowodowanie wypadku komunikacyjnego [por. art. 177 Kodeksu karnego];
• prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego [por. art. 178a Kodeksu karnego].

Przykładowo, za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, o czym mowa w przepisie art. 178a Kodeksu karnego, grozi następująca kara:

• Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 [por. §1];
• jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, art. 174, art. 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, lub dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 [por. §4];
• sąd orzeka przepadek, o którym mowa w art. 44b, w razie popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 4, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w § 1 była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami [por. § 5];

Z powyższego wynika, że:

• przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo w komunikacji, czyli ochrona życia, zdrowia czy też mienia;
• podmiotem czynu zabronionego jest każda osoba będąca w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego;
• każdy z typów przestępstwa z przepisu art. 178a zagrożony jest karą pozbawienia wolności, przy czym typ z przepisu art. 178a § 1 alternatywnie grzywną lub ograniczeniem wolności.

Pracownik a konfiskata samochodu służbowego

Jeżeli sprawcą – kierowcą pojazdu mechanicznego, była osoba, która właścicielem pojazdu nie była, tylko korzystała z niego podczas wykonywania obowiązków pracowniczych (zawodowych) albo auto to było oddane do użytku służbowego, to auto takie nie podlega konfiskacji. Karą w takim przypadku stanowi orzeczenie przez sąd nawiązki w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

W literaturze przedmiotu taki rodzaj kary jest mało zrozumiały i zasadny, albowiem często w wypadkach, o których mowa, nietrzeźwy kierowca prowadzi w ramach czynności zawodowych nienależącą do siebie ciężką ciężarówkę, tworząc poważne zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu lądowym. Czyn popełniony przez niego cechuje się zatem dość wysokim poziomem społecznej szkodliwości, ponadto jest popełniany przez sprawcę, od którego należałoby oczekiwać wysokich umiejętności zawodowych i wysokiej staranności. Mimo to nie jest możliwe orzeczenie przepadku równowartości pojazdu (często bardzo cennego), a jedynie nawiązki w wysokości od 100 000 zł. Dodać należy, że oznacza to, iż tylko w wypadku sprawców, o których mowa obecnie, istnieje górna granica wartości orzekanego środka. W przypadku wszystkich innych środek nie ma górnej granicy, co musi budzić wątpliwości natury kryminalnopolitycznej [por. M. Kulik [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2024, art. 44(b)].

Analogiczna nawiązka zostanie orzeczona, gdy pojazdem służbowym będzie kierować prezes zarządu spółki.

Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą a konfiskata samochodu

Inaczej niż w przedmiocie pracowników czy organów spółek wygląda kwestia osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą, albowiem w takim przypadku własność pojazdu mechanicznego należy do tejże osoby. Czyli gdy dojdzie do popełnienia przestępstwa, to następuje przepadek pojazdu.

Leasing a konfiskata samochodu służbowego

W przypadku leasingu, to sprawca – kierowca – zostanie obciążony przepadkiem równowartości pojazdu.

Podsumowanie

Niewątpliwie wprowadzenie przez ustawodawcę do Kodeksu karnego przepisu art. 44b regulującego od dnia 14 marca 2024 rok kwestie związane z przepadkiem pojazdu mechanicznego ma na celu zmniejszenie liczby wypadków spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców. Przepadek to nic innego jak środek karny, który orzekany jest w wyroku skazującym. Możliwość orzeczenia zatem przepadku samochodu może okazać się bardzo efektywna i jeszcze bardziej skłonić kierowców do rozważenia, czy aby na pewno ich stan pozwala na kierowanie pojazdem – w końcu ochrona życia i zdrowia ludzkiego winna być dla każdego z nas priorytetowa!