Zbieg tytułów ubezpieczeń pracownika

Podatnicy bardzo często wykonują różnego rodzaju czynności zarobkowe, mające na celu osiągnięcie przez nich przychodu. Z większością z nich wiążę się obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych i opłacania składek. Jeżeli więc z dwóch aktywności zarobkowych osoba musi lub może podlegać ubezpieczeniom jednocześnie – następuje zbieg tytułów ubezpieczeń pracownika. Zbieg tytułów ubezpieczenia dotyczy zarówno ub. zdrowotnego, jak i ub. społecznego.

Obowiązkowe składki

Przepisy przewidują, iż obowiązkowe składki zdrowotne odprowadzamy od niemal każdego rodzaju osiąganych przychodów z działalności osobistej, np. umowy o pracę, cywilno-prawnej (za wyjątkiem umowy o dzieło), od każdej prowadzonej działalności gospodarczej. O ile płacenia składki zdrowotnej niezmiernie trudno jest uniknąć (np. poprzez zawieszenie lub likwidacja DG), to inaczej przedstawia się sytuacja w ubezpieczeniu społecznym. W zależności od sytuacji osoby ubezpieczonej oraz różnych form jej działalności zarobkowej może ona podlegać ubezpieczeniu obowiązkowo lub dobrowolnie z jednego tytułu bądź też obowiązkowo lub dobrowolnie z wielu tytułów.

Ubezpieczenie pracownika – ubezpieczenia w umowach o pracę

Osoba zatrudniona na umowę o pracę podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym. Wysokość składek opłaconych do ZUSu zależy ściśle od wysokości wynagrodzenia wypłacanego pracownikowi oraz od tego, od ilu pracodawców pracownik otrzymuje wynagrodzenie.

Jeżeli pracownik zarabia z wszystkich umów o pracę równowartość przynajmniej minimalnego wynagrodzenia (w tym roku to kwota 1276), wówczas bez względu na wartość etatu od jego wynagrodzenia należy naliczać i odprowadzać składki na Fundusz Pracy. Zatrudnienie w dwóch różnych podmiotach na umowę o pracę poniżej minimalnego wynagrodzenia nie obniża więc kosztów zatrudnienia „obcego” pracownika.

Wysokość składki zdrowotnej naliczana od wynagrodzenia jest ograniczana do wysokości wyliczonej zaliczki na podatek dochodowy, również składka zdrowotna odliczona nie może przekroczyć kwoty wyliczonej zaliczki na podatek dochodowy (art. 83. ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). Ograniczenie to może więc wpłynąć na wysokość wypłacanego wynagrodzenia pracownikowi i opłaconych składek ZUS, w szczególności jeżeli jego wynagrodzenie brutto jest niskie.

Inną metodą ograniczenia zobowiązań wobec ZUSu jest zatrudnienie osoby, która z innej umowy o pracę – po zatrudnieniu u drugiego pracodawcy – przekroczy w roku podatkowym graniczne kwoty dochodu powodujące zniesienie obowiązku opłacania składki emerytalnej i rentowej. Dla 2009 roku to kwota 95 790zł. Od momentu więc kiedy wynagrodzenie ubezpieczonego pracownika przekroczy kwotę 95790 zł, ustaje obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od kwoty nadwyżki wynagrodzenia wypłaconego w okresie do końca roku, w którym nastąpiło takie przekroczenie.

O ile więc osoba zatrudniona w przynajmniej dwóch zakładach pracy nie przekroczy w 2009 kwoty dochodu 95 790zł, a jej miesięczny dochód brutto z umów o pracę przekracza 1276zł, pracodawcy są zobowiązani naliczać wszystkie składki ZUS od każdej umowy o pracę bez względu na ilość pracodawców.

Umowa o pracę i inne formy zarobkowania

W przypadku, kiedy jedna osoba prowadzi własną działalność gospodarczą i jednocześnie jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, wówczas są dwie możliwości:

1. Jeżeli wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy wynosi przynajmniej minimalne wynagrodzenie, wówczas składki na ubezpieczenie społeczne, FP i FGŚP są opłacane tylko z tytułu umowy o pracę. Składki z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego są z kolei opłacane zarówno z pensji pracownika, jak i w ramach działalności gospodarczej.
2. Wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy jest niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia, wówczas składki na ubezpieczenie społeczne należy opłacać zarówno z umowy o pracę, jak i z działalności gospodarczej. Jedynym wyjątkiem jest nieopłacanie Funduszu Pracy z DG, jeżeli przedsiębiorca ma prawo do opłacania preferencyjnych składek na ub. społeczne (FP nie jest naliczany, jeżeli podstawa wyliczenia składek jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, jak to się dzieje przy preferencji dla nowych przedsiębiorców).

Składki z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego są opłacane zarówno z pensji pracownika, jak i w ramach działalności gospodarczej.

Umowy cywilnoprawne

Przy zawieraniu umowy cywilnoprawnej niezmiernie istotne jest, czy zawierana jest ona z podmiotem, który jest jednocześnie pracodawcą w ramach umowy o pracę. Bowiem umowy o dzieło i umowy zlecenia na rzecz pracodawcy, zatrudniającego wykonawcę tych umów na etacie, rodzą obowiązek ubezpieczeniowy zarówno w zakresie składek na ubezpieczenie społeczne, jak i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Pracodawca nie ma więc żadnej możliwości zmniejszenia kosztów pracy poprzez zawarcie umowy cywilnoprawnej z własnym pracownikiem.

W przypadku, kiedy pracownik zawiera umowę o dzieło z obcym podmiotem, nie ma obowiązku ubezpieczenia społecznego ani ubezpieczenia zdrowotnego. Co więcej, z tytułu umowy o dzieło nie można podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu.

Jeżeli pracownik zawiera umowę zlecenia z innym podmiotem niż pracodawca, istotną kwestią staje się pozornie niezwiązana z umową zlecenia wysokość wynagrodzenia brutto z umowy o pracę. Jeżeli pracownik osiąga wynagrodzenie równe przynajmniej najniższemu wynagrodzeniu (1276zł w 2009), wówczas z umowy zlecenia nie ma obowiązku naliczenia i odprowadzenia składek na ubezpieczenie społeczne. W takich przypadkach obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne. W przeciwnej sytuacji – jeżeli z umowy o pracę nie osiąga przychodu równego minimalnemu wynagrodzeniu, to również z tytułu umowy zlecenia musi podlegać ubezpieczeniu społecznemu oraz zdrowotnemu.

Dla umów cywilnoprawnych zawieranych przez osoby fizyczne przewidziano jeszcze jedno szczególne zwolnienie, przysługujące niezależnie od faktu wykonywania czynności w ramach stosunku pracy. Jeżeli uczeń lub student, do ukończenia 26 lat, zawrze umowę cywilnoprawną nie z własnym pracodawcą, wówczas nie podlega ubezpieczeniom z tytułu tej umowy. Jeżeli ten sam uczeń lub student zawrze umowę o pracę, z tytułu tej umowy podlega wszystkim składkom na ogólnych zasadach.

Dodatkowo wprowadzono dla osób podejmujących różne formy zatrudnieni jeszcze jeden przepis. Osoba, która podlega kilku tytułom ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z wykonywania pracy nakładczej, wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia lub umowy agencyjnej albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, prowadzenie pozarolniczej działalności, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może jednakże zgłosić się dobrowolnie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z wybranych przez nią tytułów ubezpieczeń albo zmienić dotychczasowy tytuł ubezpieczenia (o ile nie stoi to w sprzeczności do w/w zasadami).

Joanna Pindelska