Niejednokrotnie podejmowanie przez osoby fizyczne działalności gospodarczej oraz innej działalności zarobkowej wiąże się z zaistnieniem tzw. zbiegu tytułów ubezpieczeń. Zbieg tytułów do ubezpieczeń jest sytuacją, w której wystąpi dobrowolność lub obowiązek podlegania kilku ubezpieczeniom. Zbieg tytułów można rozpatrywać pod względem ubezpieczeń społecznych – emerytalnego i rentowego, a także wypadkowego i chorobowego, jak i ubezpieczeń zdrowotnych. W sytuacji, w której osoba prowadząca działalność gospodarczą wykonuje również inne czynności zarobkowe, z którymi wiąże się obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia, niektóre ubezpieczenia są obowiązkowe ze wszystkich tytułów, a niektórym osoba może podlegać dobrowolnie lub nie podlegać w ogóle.
Składki zdrowotne
Przepisy przewidują, iż obowiązkowe składki zdrowotne odprowadzamy od każdej prowadzonej działalności gospodarczej i większości innych tytułów osiągania przychodu z działalności osobistej – umowy o pracę, cywilnoprawnej (za wyjątkiem umowy o dzieło). Przedsiębiorca ma nikłą szansę na uniknięcie składki zdrowotnej z tego tytułu – chyba, iż zdecyduje się na likwidację działalności lub jej zawieszenie. Są tylko dwie sytuacje, kiedy przedsiębiorca prowadzący działalność i podejmujący inne formy zarobkowania, nie musi podlegać ubezpieczeniu zdrowotnemu z wszystkich tytułów.
1. Przedsiębiorca + umowa o dzieło
Kiedy przedsiębiorca zawiera umowę o dzieło – której przedmiot nie pokrywa się z rodzajem prowadzonej działalności – z podmiotem, który nie jest jego pracodawcą, nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu ani ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy.
2. Przedsiębiorca – student lub uczeń (do ukończenia 26-tego roku życia) + umowa o dzieło lub umowa zlecenia
Jeżeli prowadzi własną działalność i zawiera jednocześnie umowy zlecenia nie pokrywające się z zakresem tejże działalności – od umów cywilnoprawnych nie są naliczane składki zdrowotne, ani składki społeczne. Zwolnienie to dotyczy wyłącznie umów cywilnoprawnych; od działalności gospodarczej płaci na zasadach ogólnych.
Zbieg tytułów ubezpieczenia społecznego
1. Przedsiębiorca i umowa o pracę.
Wielu przedsiębiorców jest jednocześnie zatrudnionych na etacie. Nie ma znaczenia, czy działalność bywa wówczas zajęciem dodatkowym czy może głównym źródłem utrzymania tejże osoby. W takich przypadkach, kiedy jedna osoba prowadzi własną działalność gospodarczą i jednocześnie jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, wówczas ma następujące możliwości:
- Jeżeli wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy wynosi przynajmniej minimalne wynagrodzenie (1276, bez względu na wysokość etatu), wówczas składki na ubezpieczenie społeczne, FP i FGŚP są opłacane obowiązkowo tylko z tytułu umowy o pracę. Składki zdrowotne odprowadzane są z obu tytułów.
- Wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy jest niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia (1276, bez względu na wysokość etatu), wówczas składki na ubezpieczenie społeczne należy opłacać zarówno z umowy o pracę, jak i z działalności gospodarczej. Jedynym wyjątkiem jest tutaj możliwość nieopłacania Funduszu Pracy z DG, wiąże się to jednak z prawem przedsiębiorcy do opłacania preferencyjnych składek na ubezpieczenie społeczne (FP nie jest naliczany, jeżeli podstawa wyliczenia składek jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, dokładnie jak w przypadku składek preferencyjnych). Składki zdrowotne odprowadzane są z obu tytułów.
- Wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy wynosi przynajmniej minimalne wynagrodzenie (1276, bez względu na wysokość etatu), przedsiębiorca podlega obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu umowy o pracę i jednocześnie może podlegać dobrowolnie, na swój wniosek, ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności. Składki zdrowotne odprowadzane są z obu tytułów.
2. Przedsiębiorca i umowa o pracę nakładczą.
Przedsiębiorca podejmujący zatrudnienie w ramach umowy o pracę nakładczą może być zwolniony z opłacania składek społecznych z działalności, jeżeli podstawa naliczenia składek społecznych z umowy nakładczej jest równa co najmniej podstawie składek społecznych w działalności. W 2009 roku wynagrodzenie brutto z umowy o pracę nakładczą umożliwiające zwolnienie ze składek musiało wynosić co najmniej 1 915,80zł, a w 2010 odpowiednio 1 887,60zł. W przypadku jeżeli przedsiębiorca nie osiąga z umowy nakładczej w/w kwoty przychodu, ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym podlega obowiązkowo z wszystkich tytułów. Korzystniej jest więc podjąć zatrudnienie na umowę o pracę (niższe wynagrodzenie brutto daje prawo do zwolnienia).
Wynagrodzenie brutto z umowy nakładczej równe kwocie podstawy ubezpieczenia społecznego z działalności od 01 marca 2009 daje prawo zatrudnionym na umowę o pracę nakładczą zwolnienie z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z działalności. Przed marcem 2009 dokładna kwota podstawy zwolnienia nie była regulowana, przepisy mówiły tylko o zatrudnieniu na umowę o pracę nakładczą oraz minimalnej podstawie składek ZUS od umowy nakładczej. Niestety było to również często kwestionowane przez kontrole z ZUSu jako fikcyjne zatrudnienie w celu uniknięcia płatności składek. Najbezpieczniejszą opcją było zatrudnienie na umowę nakładczą z wynagrodzeniem równym minimalnej krajowej lub udowodnienie w innej formie niż rozliczenia, że praca była rzeczywiście świadczona.
3. Przedsiębiorca i umowa zlecenia.
Jeżeli przedsiębiorca nie jest studentem lub uczniem przed 26 rokiem życia, obowiązują podobne zasady jak przy umowie o pracę nakładczą. Przedsiębiorca podlega ubezpieczeniu społecznemu z działalności, jeżeli z umowy zlecenia podstawa naliczenia składek społecznych jest niższa niż podstawa ich naliczenia z DG (2009: 1915,80, 2010: 1887,60). Jednakże w przeciwieństwie do umowy o pracę nakładczą, przedsiębiorca może wybrać dobrowolne podleganie składkom społecznym z działalności (korzystniejsze dla osób opłacających preferencyjne składki lub zawierających umowy zlecenia na wysokie kwoty) – wówczas umowa zlecenia będzie obciążona tylko składką zdrowotną, co nie jest możliwe przy umowie o pracę nakładczą.
4. Przedsiębiorca – uczeń lub student do 26 tego roku życia
Z działalności gospodarczej podlega wszystkim ubezpieczeniom na ogólnych, w/w zasadach – nie obowiązują w tej dziedzinie żadne preferencje przeznaczone tylko dla studentów. Jedyne zwolnienie, z jakiego mogą skorzystać poza działalnością gospodarczą, to zwolnienie z oskładkowania umów zlecenia i o umów o dzieło wykonywanych poza działalnością bez względu na fakt, czy mają inny tytuł do ubezpieczeń. Co ważne, przedmiot umów zlecenia i umów o dzieło nie może pokrywać się z zakresem prowadzonej działalności (zgodnie z numerami PKD danej działalności, wpisanymi do ewidencji działalności gospodarczej).
5. Przedsiębiorca z ustalonym prawem do emerytury.
Emeryt prowadzący działalność gospodarczą, z działalności gospodarczej podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Emeryt nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu, może jednak podlegać tym ubezpieczeniom dobrowolnie, nie może jednak podlegać ubezpieczeniu chorobowemu.
6. Przedsiębiorca z ustalonym prawem do renty.
Rencista podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu do czasu ustalenia prawa do emerytury. Rencista ma prawo starać się o refundację składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z PFRON. Warunkiem skorzystania z refundacji składek społecznych jest terminowe opłacenie składek w całości. Aby ubiegać się o refundację obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne, trzeba złożyć w PFRON wniosek oraz kilka innych wymaganych dokumentów.
PFRON refunduje wyłącznie składki na ubezpieczenia społeczne. Składka na ubezpieczenie zdrowotne, chorobowe, wypadkowe oraz Fundusz Pracy nie jest refundowana, zawsze jest finansowana ze środków osoby prowadzącej działalność gospodarczą.
Zmiana tytułu ubezpieczeń.
Przedsiębiorca może niekiedy zmienić tytuł ubezpieczeń społecznych, przepisy przewidują taką możliwość. Np. osoba prowadząca działalność może zdecydować się na podleganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy zlecenia i jeżeli z umowy tej odprowadzane są składki od podstawy co najmniej 1915,80zł (w 2010 odpowiednio 1887,60 zł), nie będzie już wówczas podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z działalności. Przedsiębiorca może również na swój wniosek zgłosić się jednocześnie do ubezpieczeń z wszystkich lub wybranych tytułów dobrowolnie.