Zwrot kosztów zastępstwa procesowego a VAT

Zdarzają się takie sytuacje, również w działalności gospodarczej, że różnego rodzaju sprawy trafiają na wokandę sądową. W takiej sytuacji najczęściej przedsiębiorca zatrudnia adwokata bądź radcę prawnego, który w jego imieniu prowadzi sprawę na każdym stadium postępowania.

Co to są koszty zastępstwa procesowego?

Koszty zastępstwa procesowego są to opłaty zryczałtowane ustalone w przepisach:

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie,
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Adwokat lub radca prawny reprezentujący stronę w czasie rozprawy sądowej pobiera opłaty za swoje czynności według cennika, jaki u niego obowiązuje. Najczęściej taka opłata ustalana jest na mocy zawartej umowy pomiędzy adwokatem/radcą prawnym a osobą, która chce wystąpić z powództwem czy też osobą pozwaną. Są to opłaty, które nie mają związku z tymi, które zostały ustalone ustawowo.

Dopiero po zakończeniu całego procesu sądowego Sąd w wydanym wyroku określa koszty zastępstwa procesowego w oparciu o wskazane powyżej Rozporządzenia. Takimi opłatami najczęściej obarczona jest strona przegrana, chociaż występują również sytuacje, gdzie jest podział kosztów pomiędzy stronami postępowania. Koszty zastępstwa procesowego są najczęściej zasądzane przez Sąd na wniosek zainteresowanego.

Wysokość opłaty uzależniona jest od wartości przedmiotu sporu i charakteru prowadzonych spraw:

• o świadczenia pieniężne,
• prawo rzeczowe,
• z zakresu prawa rodzinnego,
• prawo spadkowe,
• prawo pracy,
• inne sprawy cywilne.

Czy koszty zastępstwa procesowego podlegają pod opodatkowanie VAT?

Odpowiedź nie jest prosta i jednoznaczna. Z opłatami na etapie postępowania przedsądowego (przygotowanie pozwu, zbieranie materiałów) nie ma problemów, takie usługi są opodatkowane w podatku VAT i powinna być na nie wystawiona faktura VAT.

Istnieją dwa rodzaje kosztów zastępstwa procesowego:

1. w sprawach z urzędu.
2. w sprawach z wyboru.

Jeżeli chodzi o koszty zastępstwa procesowego w sprawach z urzędu sprawa jest oczywista i została doprecyzowana przez Ministra Sprawiedliwości w Rozporządzeniu w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez doradcę podatkowego ustanowionego z urzędu. Wynagrodzenie, o którym mowa w Rozporządzeniu podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług. Koszty zastępstwa procesowego w sprawach z urzędu są opodatkowane podatkiem VAT.

Sprawy z wyboru a podatek VAT

W tym przypadku sprawa podatku VAT nie jest już taka oczywista i w tej sytuacji należy się posiłkować wydawanymi interpretacjami podatkowymi. W sprawach z wyboru zwrot kosztów zastępstwa procesowego może być dokonany na:

1. rachunek bankowy wygranego.
2. rachunek bankowy jego Pełnomocnika.

Zwrot na rachunek wygranego

W pierwszym przypadku zwrot na rachunek wygranego nie powinien być opodatkowany VAT. W wydawanych interpretacjach podatkowych fiskus stoi na takim stanowisku. W interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 22.05.2018 r. nr 0112-KDIL1-2.4012.174.2018.1.PG takie stanowisko Wnioskodawcy Dyrektor uznał za prawidłowe.

Pytanie Wnioskodawcy brzmiało:

“Czy otrzymany przez Spółkę od dłużnika, a zasądzony przez sąd zwrot kosztów zastępstwa procesowego, podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (dalej VAT) zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług?” i stanowisko Wnioskodawcy: “Z analizy powyższego wynika, że zwrot kosztów zastępstwa prawnego nie stanowi odpłatnego świadczenia usług, które byłoby opodatkowane podatkiem VAT. Spółkę oraz podmiot zobowiązany do zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (dłużnika) nie łączy żaden stosunek prawny, który można uznać za odpłatne świadczenie usług.”

W odpowiedzi Dyrektor KIS napisał:

“W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego jest prawidłowe.”
“(…)W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.(…)”

Zwrot na rachunek Pełnomocnika

Jeżeli jednak zwrot kosztów zastępstwa procesowego będzie dokonany na rachunek bankowy adwokata/radcy prawnego wówczas co do zasady powinien być opodatkowany podatkiem VAT. W takiej sytuacji Pełnomocnik wystawia fakturę VAT na swojego klienta/dłużnika. I tu powstaje kolejne pytanie czy powinna być opodatkowana VAT kwota brutto, czy netto? Chodzi o to czy do zwróconej kwoty powinien być doliczony podatek VAT, czy też kwotę zwrotu potraktować jako kwotę brutto i wyliczyć VAT metodą “w stu”.

Jak wynika z publikacji tematycznych na ogół adwokaci/radcy prawni traktują zwrot takiej kwoty jako kwotę brutto, obliczają podatek VAT należny, który odprowadzają do urzędu skarbowego. Takie postępowanie nie jest jednak poparte żadnymi przepisami i wymagałoby uregulowania odgórnego, np. przez wydanie interpretacji ogólnej.

Jeżeli jednak Pełnomocnik wystawi fakturę VAT i potraktuje zwrot jako kwotę netto musi do niej doliczyć podatek VAT i taką fakturę wystawi swojemu klientowi. W tym przypadku jeżeli będzie to czynny podatnik VAT z prawem do odliczenia VAT naliczonego nie jest to ze stratą dla klienta, transakcja będzie neutralna podatkowo. Podatnik VAT zwolniony w tym układzie będzie musiał ponieść dodatkowe wydatki w postaci doliczonej kwoty podatku VAT, przeciwko czemu rodzi się naturalny sprzeciw.

Podsumowanie

Zwrot kosztów zastępstwa procesowego na rachunek bankowy Pełnomocnika jest opodatkowany podatkiem VAT. Otwarta pozostaje kwestia opodatkowania w kwocie brutto czy netto zwrotu, problem nie jest rozstrzygnięty. Interpretacje są niejednolite, brak jest oficjalnego stanowiska Ministerstwa Finansów, dlatego w takiej sytuacji najlepiej występować o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej.