Fałszowanie dokumentów jako przestępstwo karne

Fałszowanie dokumentów a przepisy prawa karnego

Fałszowanie dokumentów i przestępstwo związane z tą czynnością, zostało uregulowane w przepisie art. 270 Kodeksu karnego. Zgodnie zatem z § 1 Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przedmiotem czynności przestępstwa wynikającego z przepisu art. 270 jest Kodeksu karnego jest dokument. Nie ma znaczenia czy ten dokument ma charakter urzędowy czy prywatny. Kodeks karny obejmuje ochroną dokumenty zarówno publiczne, jak i prywatne [por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2002 r., sygn. akt IV KKN 421/98].

Co istotne, w orzecznictwie przyjmuje się również, że dokumentem w rozumieniu art. 270 § 1 Kodeksu karnego może być także kopia dokumentu oryginalnego [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 października 2010 r., sygn. akt II AKa 242/10].

Z kolei jeśli chodzi o stronę podmiotową, to przestępstwo to ma charakter powszechny, co oznacza, że może się go dopuścić każdy i tylko w zamiarze bezpośrednim (jeśli chodzi o przerobienie lub podrobienie oraz w obu postaciach umyślności, jeśli chodzi o używanie).

Dokument a przepisy prawa karnego

Zgodnie z przepisem art. 115 § 14 Kodeksu karnego dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.

Jak słusznie wskazuje się w literaturze przedmiotu pojęcie dokumentu ma zatem bardzo szeroki zakres, a ochronie prawnokarnej podlegają dokumenty utrwalone nie tylko na nośniku papierowym, lecz także na każdym nośniku informacji, jeśli tylko zawarta na nim treść stanowi dowód, co do jednej z okoliczności wskazanych w przepisy art. 115 § 14 Kodeksu karnego z tego względu za dokument uznaje się chociażby kartę SIM stwierdzającą prawo do korzystania z usług telekomunikacyjnych [por. J. Błachut, Dokument jako przedmiot ochrony prawnokarnej, Warszawa 2011, s. 238–240].

Podrobienie dokumentu

Podrobienie dokumentu ma miejsce, kiedy zostaje on sporządzony przez osobę nieuprawnioną przy zachowaniu pozorów pochodzenia od rzekomego wystawcy dokumentu [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt III KK 373/13].

Co więcej pojęciu „podrobienia”, o którym stanowi art. 270 § 1 Kodeksu karnego odpowiada także takie zachowanie sprawcy, które polega na naniesieniu środkami technicznymi, na podpisany in blanco arkusz papieru, treści o znaczeniu prawnym niezgodnej z wolą i intencją składającego podpis, np. poprzez nieuprawnione wejście w posiadanie podpisanych in blanco kart, a następnie opatrzenie ich nadrukiem komputerowym. Sprawca stwarza w ten sposób pozory pochodzenia dokumentu od określonego wystawcy, przy podstępnym wykorzystaniu jego prawdziwego podpisu [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2019 r., sygn. akt V KK 78/18].

Dla przypisania przestępstwa z art. 270 § 1 Kodeksu karnego polegającego na podrobieniu dokumentu, winno być wykazane, że podrobienie dokumentu ma miejsce jedynie wówczas, gdy dokument ten nie pochodzi od osoby, w imieniu której został on sporządzony, a więc gdy zostaje wytworzony przez osobę nieupoważnioną do jego wystawienia. Chodzi zatem o sporządzenie dokumentu polegające na zachowaniu pozorów, że pochodzi on od uprawnionego podmiotu, a więc tzw. falsyfikatu, czy imitacji dokumentu autentycznego [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt III KK 373/13].

Przerobienie dokumentu

Przerobieniem dokumentu jest naniesienie przez osobę nieuprawnioną (przestępcę) zmian w oryginalnym dokumencie, które spowodują nadanie mu innej treści niż pierwotna, aby uzyskać żądaną korzyść. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 marca 2003 r., sygn. akt III KKN 207/01 wskazał, że „Pojęcie «przerabia» znamionujące przestępstwo z art. 270 § 1 k.k. nie zawiera w sobie warunku trwałości lub nieusuwalności zmian wprowadzonych w dokumencie.

Przerobienie dokumentu może polegać na dokonaniu skreśleń, wymazaniu, uczynieniu dopisków, wywabieniu. Może także polegać na zniszczeniu części dokumentu w celu nadania mu innej treści. Także w przypadku przerobienia dokumentu istotne jest, czy dotyczy ono takiego fragmentu, który ma znaczenie prawne. Niekiedy zmiany dokonane w dokumencie autentycznym dotyczą takich jego części, które nie mają znaczenia w perspektywie definicji normatywnej dokumentu [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt II AKa 255/20].

Posłużenie się dokumentem

W orzecznictwie w zakresie pojęcia „użycie jako autentycznego” oznacza:

• takie posłużenie się sfałszowanym dokumentem, które sprawia, że realizuje on swoją funkcję przewidzianą w ustawie, stanowiąc dowód stosunku prawnego lub faktów mających znaczenie prawne. Takie rozumienie użycia wiąże się z istotą dokumentu. Nie można jednak zapominać o ostatniej postaci zachowania, którego penalizacja jest przewidziana w art. 270 § 1 Kodeksu karnego;
• chodzi tu o użycie jako autentycznego dokumentu podrobionego lub przerobionego. W praktyce oznacza to uruchomienie jego funkcji przewidzianej w art. 115 § 14 Kodeksie karnym, tj. dowodu prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne;
• W odniesieniu do dwóch pierwszych postaci przestępstwa z art. 270 § 1 Kodeksu karnego, tj. podrobienia i przerobienia dokumentu, posłużenie się fałszywym dokumentem, a więc użycie go jako autentycznego, jest późniejszą fazą działania sprawcy. Wykorzystuje on bowiem przedmiot przestępstwa wytworzony wcześniej przez samego siebie (wtedy całość działania stanowi jedno przestępstwo) albo przez inną osobę, która może wtedy odpowiadać za własne działanie, także wyczerpujące znamiona określone w art. 270 § 1 Kodeksu karnego [por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2019 r., sygn. akt III KK 64/18].

Co więcej znamię „używa” z art. 270 §2 Kodeksu karnego obejmuje nie tylko sytuację osobistego, własnoręcznego przedstawienia przez daną osobę w postępowaniu przewidzianym prawem dokumentu, o którym mowa w tymże przepisie, ale także sytuację, kiedy sprawca realizując swój zamiar przekazuje taki dokument innej osobie (np. pełnomocnikowi procesowemu) po to, aby ta przedłożyła je w danym postępowaniu (zupełnie odrębnym zagadnieniem pozostaje przy tym kwestia ewentualnej odpowiedzialności takiego pełnomocnika, uzależniona od ustalenia jego świadomości co do tego, że przedkładany dokument ma cechy dokumentu z art. 270 §2 Kodeksu prawnego [por. Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 kwietnia 2016 r., sygn. akt II AKa 288/15].

Zastanawiasz się, czy faktura wystawiona w walucie obcej musi być opłacona we wskazanej walucie? Jeśli tak to przejdź do tego artykułu.

Fałszowanie dokumentów może również polegać na:

• poświadczeniu nieprawdy;
• wyłudzeniu poświadczenia nieprawdy;
• zniszczeniu dokumentu;
• przestępstwu przeciwko dowodom tożsamości;
• zniszczeniu znaków granicznych.

Sfałszowany może być weksel, faktura, dowód tożsamości, dyplom ukończenia studiów, oświadczenie majątkowe, zaświadczenie o zarobkach, akt urodzenia.

Nie stanowi realizacji znamion typu czynu zabronionego z art. 270 § 1 Kodeksu karnego takie posłużenie się sfałszowanym dokumentem, które nie jest wykorzystaniem jego funkcji określonych w definicji dokumentu z art. 115 § 14 Kodeksu karnego [por. W. Wróbel, T. Sroka [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część II. Komentarz do art. art. 212-277d, red. A. Zoll, Warszawa 2017, art. 270].

Jak sprawdzić czy dokument jest podrobiony?

Weryfikacji prawdziwości dokumentów można dokonać na stronie rządowej, gdzie znajdują się informacje o wzorach polskich dokumentów publicznych, zabezpieczeniach przed fałszerstwem oraz metodach weryfikacji ich autentyczności. https://www.gov.pl/app/rdp/web/rdp/o-rejestrze

Na przedmiotowej stronie wskazano, że Rejestr Dokumentów Publicznych jest zbiorem informacji o wzorcach dokumentów publicznych wydawanych przez różnego rodzaju instytucje państwowe w Polsce. Rejestr ten został utworzony na podstawie ustawy z dnia 22 listopada 2018 roku o dokumentach publicznych i jest prowadzony przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

W przedmiotowym rejestrze znajdują się informacje na temat wzorów dokumentów publicznych, a także informacje o zabezpieczeniach tych dokumentów przed fałszerstwem i o sposobach weryfikacji ich autentyczności. Znajdują się tam podstawowe informacje o wzorcach dokumentów publicznych, tj.:

• pliki graficzne (zdjęcia) przedstawiające ogólny wygląd dokumentu publicznego oraz jego elementy charakterystyczne;
• opis dokumentu zawierający w szczególności takie informacje jak:
• datę wprowadzenia do obrotu prawnego określonego wzoru dokumentu,
• datę rozpoczęcia wydawania dokumentu danego wzoru,
• okres ważności dokumentu,
• datę zakończenia wydawania dokumentu danego wzoru;
• pliki graficzne (zdjęcia) obrazujące elementy zabezpieczeń przed fałszerstwem przeznaczone do weryfikacji autentyczności dokumentu, wraz z opisem sposobu dokonywania tej weryfikacji;
• informacje dotyczące wytwórcy lub wytwórców dokumentów, wielkości ich nakładu oraz informacje o oznaczeniach indywidualnych danego dokumentu.

Z kolei jeśli dojdzie już do postępowania karnego wszczętego wskutek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, to środkiem dowodowym wykorzystywanym zazwyczaj przy weryfikacji autentyczności dokumentów jest dowód z opinii biegłego sądowego.

Gdzie zgłosić sfałszowanie dokumentów?

Podejrzenie popełnienia przestępstwa należy zgłosić do odpowiednich organów ściągania, np. w dowolnej jednostce policji. Jeśli przestępstwo zostanie zgłoszone w jednostce, która nie jest właściwa dla miejsca jego popełnienia, to zostanie przekazane do odpowiedniej jednostki policji.

Przestępstwa określone w przepisie art. 270 § 1–3 Kodeksu karnego ścigane są z urzędu. Uprawnionym do złożenia skargi jest wyłącznie pokrzywdzony.

Co grozi za fałszowanie dokumentów?

Przepis art. 270 § 1 Kodeksu karnego stanowi, iż za sfałszowanie dokumentów grożą następujące kary, tj.:

• kara grzywny;
• kara ograniczenia wolności;
• kara pozbawienia wolności.

Podsumowanie

Przestępstwo określone w przepisie art. 270 § 1 Kodeksu kornego może być popełnione przez każdego poprzez podrobienie bądź przerobienie dokumentu, albo przez używanie tak sfałszowanego dokumentu jako autentycznego. W myśl ww. regulacji nie ma znaczenia czy podrobiony został oryginał dokumentu, jego kopia czy kserokopia. Za przestępstwo określone w tymże przepisie jako skierowane przeciwko wiarygodności dokumentów, które sprawcy przerobili i używali za autentyczne grozi odpowiedzialność karna w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności albo kary pozbawienia wolności.

Podstawowym dokumentem uprawniającym do odliczenia VAT naliczonego jest poprawnie wystawiona faktura. Może się zdarzyć, że nabywca otrzyma fakturę, na którym zabraknie jego numeru NIP. Jeśli chcesz wiedzieć więcej na ten temat, to przejdź tutaj.