Czym jest orzeczenie o niepełnosprawności i kto wydaje?

O tym, kto i na jakich zasadach wydaje orzeczenie o niepełnosprawności oraz jakie prawa i korzyści się z nim wiążą, przeczytasz w poniższym artykule!

Czym jest niepełnosprawność?

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych reguluje kwestie związane z niepełnosprawnością oraz wyjaśnia następujące pojęcia takie jak:

• osoba niepełnosprawna bezrobotna lub niepełnosprawna poszukująca pracy – oznacza to osobę niepełnosprawną bezrobotną lub niepełnosprawną poszukującą pracy w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
• niepełnosprawność – oznacza to trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy;
• warunki pracy chronionej – oznacza to warunki dla zakładu pracy chronionej i zakładu aktywności zawodowej i uzyskanie odpowiednio statusu zakładu pracy chronionej albo zakładu aktywności zawodowej;
• przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej – oznacza to stanowisko pracy, które jest oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

Jakie są stopnie niepełnosprawności?

Ustala się trzy stopnie niepełnosprawności, tj. lekki, umiarkowany i znaczny, które stosuje się zgodnie z przepisami ustawy w celu realizacji określonych w niej uprawnień, ulg i świadczeń:

• LEKKI – dotyczy osoby z naruszoną sprawnością organizmu, której zdolność do pracy jest istotnie obniżona w porównaniu do osoby o podobnych kwalifikacjach z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub osoby mającej ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, które można kompensować przy pomocy sprzętu ortopedycznego, środków pomocniczych lub technicznych.
• UMIARKOWANY – dotyczy osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy lub zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej, albo wymagającej czasowej lub częściowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych.
• ZNACZNY – dotyczy osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy lub zdolnej do pracy tylko w warunkach pracy chronionej, wymagającej stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności pozwala osobie niepełnosprawnej korzystać z różnych ulg, uprawnień i świadczeń przewidzianych przepisami prawa.

Symbole niepełnosprawności – co oznaczają?

Każde orzeczenie o niepełnosprawności zawiera symbol przyczyny niepełnosprawności, który wskazuje, jakie ograniczenia zdrowotne zostały stwierdzone – wyróżnia się następujące symbole:

• 01-U – upośledzenie umysłowe
• 02-P – choroby psychiczne
• 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu
• 04-O – choroby narządu wzroku
• 05-R – upośledzenie narządu ruchu
• 06-E – epilepsja
• 07-S – choroby układu oddechowego i krążenia
• 08-T – choroby układu pokarmowego
• 09-M – choroby układu moczowo-płciowego
• 10-N – choroby neurologiczne
• 11-I – inne (m.in. choroby endokrynologiczne, metaboliczne, enzymatyczne, zakaźne, zeszpecenia, choroby krwi)
• 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe

Symbol przyczyny niepełnosprawności pozwala instytucjom i specjalistom łatwo określić charakter ograniczeń i dobrać odpowiednie wsparcie, świadczenia lub urządzenia pomocnicze.

Katalog 208 chorób – ścisła lista schorzeń uprawniających do orzeczenia

W rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 maja 2025 r. powstał katalog 208 chorób, który dokładnie określa schorzenia uprawniające do otrzymania konkretnego symbolu przyczyny niepełnosprawności i związanych z nimi ulg, świadczeń oraz uprawnień. Dzięki temu katalogowi proces przyznawania orzeczeń jest przejrzysty i jednoznaczny, a osoby niepełnosprawne oraz instytucje wiedzą, jakie wsparcie przysługuje w zależności od rodzaju choroby.

Niepełnosprawność u osób do 16 roku życia

Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Czym jest orzeczenie o niepełnosprawności i jak je otrzymać?

Co to jest orzeczenie o niepełnosprawności?

Orzeczenie o niepełnosprawności to oficjalny dokument, który potwierdza, że jesteś osobą z niepełnosprawnością. Dzięki niemu możesz korzystać z różnych świadczeń, ulg i przywilejów, które pomagają w codziennym życiu i wspierają samodzielność. Dzięki orzeczeniu osoba niepełnosprawna można otrzymać przykładowo:

• Praca w zakładzie aktywności zawodowej lub pracy chronionej
• Przywileje w pracy, np. dodatkowy urlop czy krótszy czas pracy
• Dodatek mieszkaniowy, świadczenia opiekuńcze, kartę parkingową
• Dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych, sprzętu rehabilitacyjnego, likwidacji barier
• Dostęp do usług socjalnych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych
• Ulgi podatkowe, zniżki na transport publiczny

Kto może otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności?

Orzeczenie o niepełnosprawności może otrzymać osoba, która:

• ma co najmniej 16 lat,
• ma naruszoną sprawność organizmu (nie każde schorzenie automatycznie kwalifikuje),
• z powodu ograniczeń:
  • nie może pracować lub potrzebuje przystosowania stanowiska pracy,
  • wymaga pomocy lub opieki innych osób,
  • potrzebuje urządzeń wspierających codzienne funkcjonowanie (np. protezy, implant ślimakowy, pompa insulinowa).

Kto składa wniosek o orzeczenie o niepełnosprawności?

Wniosek o uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności może złożyć:

• osoba niepełnosprawna, jeśli ma ponad 18 lat,
• rodzic, opiekun prawny lub kurator, jeśli osoba jest młodsza niż 18 lat lub ubezwłasnowolniona,
• kierownik ośrodka pomocy społecznej, jeśli osoba lub jej przedstawiciel wyrazi zgodę.

Gdzie składa się wniosek o orzeczenie o niepełnosprawności?

Wniosek składa się w powiatowym zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności odpowiednim dla miejsca:

• stałego pobytu,
• tymczasowego pobytu, jeśli jesteś np.:
  • poza domem dłużej niż 2 miesiące (np. w szpitalu lub u rodziny),
  • osobą bezdomną,
  • w zakładzie karnym lub poprawczym,
  • w domu pomocy społecznej lub ośrodku wsparcia.

Orzeczenia lekarza orzecznika ZUS

Orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:

• całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2, i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
• niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy wymienionej w pkt 1, jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
• całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy wymienionej w pkt 1, jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;
• częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3, oraz celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 ustawy wymienionej w pkt 1, jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.

Orzeczenia o zaliczeniu do grup inwalidów

Osoby posiadające ważne orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, mogą składać do zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności i wskazań, o których mowa w art. 6b ust. 3, dla celów korzystania z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.

W postępowaniu w sprawach, zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności wydaje orzeczenie, w którym:

• stopień niepełnosprawności;
• ustala się stosownie do naruszonej sprawności organizmu i ograniczeń funkcjonalnych uzasadniających korzystanie z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.

Zespoły orzekające o niepełnosprawności

Orzeczenia o niepełnosprawności wydają specjalne zespoły:

• POWIATOWE (LUB MIEJSKIE) ZESPOŁY
  działają jako pierwsza instancja. Ich funkcją jest rozpatrzenie wniosku osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego, ustalenie stopnia niepełnosprawności oraz wydanie wskazań dotyczących m.in.:
  • odpowiedniego zatrudnienia i szkoleń
  • uczestnictwa w terapii zajęciowej
  • zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej
  • korzystania ze środków pomocniczych i sprzętu ortopedycznego
  • potrzeby stałej lub długotrwałej opieki
  • współudziału opiekuna w leczeniu, rehabilitacji i edukacji dziecka
  powiatowe zespoły współpracują z ośrodkami pomocy społecznej i centrami usług społecznych, które mogą uczestniczyć w postępowaniu na prawach strony
• WOJEWÓDZKIE ZESPOŁY
  pełnią funkcję drugiej instancji i rozpatrują odwołania od decyzji powiatowych zespołów
  ich ważną funkcją jest przeprowadzanie specjalistycznych badań, w tym psychologicznych, osób ubiegających się o orzeczenie
  wyniki badań sporządzane są w formie pisemnej, przesyłane do zespołu kierującego badanie i archiwizowane w wojewódzkim zespole

Miejsce właściwości zespołów ustala się według stałego pobytu osoby, a w określonych sytuacjach – według miejsca faktycznego pobytu (np. osoby bezdomne, przebywające w zakładach karnych lub domach pomocy społecznej). Z kolei przetwarzanie danych osobowych odbywa się wyłącznie przez osoby z pisemnym upoważnieniem i zobowiązane do zachowania poufności. Formularze badań i załączniki przechowywane są przez 50 lat, a wyniki udostępnia się jedynie pełnomocnikom i powiatowym zespołom, jeśli jest to niezbędne do realizacji zadań ustawowych.

Dla osoby niepełnosprawnej istnienie powiatowych i wojewódzkich zespołów ma kluczowe znaczenie praktyczne, ponieważ decyduje o tym, jakie wsparcie może uzyskać oraz w jaki sposób jest ono przyznawane. Można to podzielić na kilka obszarów:

• USTALENIE STOPNIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
  to właśnie powiatowy zespół jako pierwsza instancja ocenia stan zdrowia i funkcjonowania osoby oraz ustala stopień niepełnosprawności (lekki, umiarkowany, znaczny)
  stopień niepełnosprawności wpływa bezpośrednio na prawo do świadczeń, ulg podatkowych, zasiłków, preferencji w zatrudnieniu czy nauce
• PRZYZNANIE WSKAZAŃ DO WSPARCIA
  powiatowy zespół wskazuje konkretne formy pomocy, np.: dostosowane stanowisko pracy, terapię zajęciową, środki ortopedyczne, opiekę lub wsparcie w codziennym funkcjonowaniu
  te wskazania ułatwiają korzystanie z systemu wsparcia społecznego i instytucji rehabilitacyjnych
• ODWOŁANIA I BADANIA SPECJALISTYCZNE
  wojewódzki zespół pełni funkcję drugiej instancji – można odwołać się od decyzji powiatowego zespołu, jeśli osoba nie zgadza się z ustalonym stopniem niepełnosprawności lub wskazaniami
  wojewódzki zespół wykonuje też specjalistyczne badania, w tym psychologiczne, co pozwala dokładniej ocenić stan osoby i odpowiednio dopasować formy wsparcia
• FORMALNE PODSTAWY DO ULG I ŚWIADCZEŃ
  orzeczenie wydane przez powiatowy zespół jest dokumentem niezbędnym do korzystania z ulg i uprawnień, np.:
  ulgi podatkowe, zniżki komunikacyjne, darmowe lub ulgowe leki,
  prawo do zatrudnienia w zakładach pracy chronionej,
  wsparcie w edukacji czy rehabilitacji
• OCHRONA PRAW I BEZPIECZEŃSTWO DANYCH
  osoba niepełnosprawna ma pewność, że jej dane medyczne i osobowe są chronione, a decyzje zespołów są podejmowane na podstawie rzetelnych informacji i badań.

Dzięki powiatowym i wojewódzkim zespołom osoba niepełnosprawna otrzymuje oficjalne potwierdzenie swojego stanu zdrowia, dokładnie określony stopień niepełnosprawności oraz wskazania, które umożliwiają korzystanie z pomocy, ulg i uprawnień przewidzianych prawem. Bez tych zespołów formalne przyznanie wsparcia byłoby niemożliwe.

Świadczenie wspierające – jak uzyskać decyzję o poziomie wsparcia?

Świadczenie wspierające to wsparcie finansowe dla osób z niepełnosprawnościami, które ukończyły 18 lat. Ma na celu pomoc w codziennym funkcjonowaniu i daje możliwość samodzielnego decydowania, jak wykorzystać otrzymane środki. Aby otrzymać świadczenie, trzeba posiadać decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, wydawaną przez wojewódzki zespół ds. orzekania o niepełnosprawności.

Jeśli chodzi o osoby, które mogą otrzymać świadczenie, to są nimi obywatele Polski i cudzoziemcy (UE, EOG, Szwajcaria, wybrane przypadki Wielkiej Brytanii i państw trzecich) legalnie przebywający w Polsce. Co ważniejsze świadczenie nie przysługuje osobom przebywającym w całodobowych placówkach opiekuńczych ani tym, którzy lub ich opiekunowie otrzymują podobne świadczenia za granicą (z wyjątkami wynikającymi z umów międzynarodowych).

Jak złożyć wniosek o decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia?

FORMA ZŁOŻENIA WNIOSKU

• Wniosek można złożyć:
  • elektronicznie, przez system teleinformatyczny utworzony przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego,
  • papierowo, bezpośrednio w wojewódzkim zespole lub przez powiatowy/miejski zespół.

ELEMENTY WNIOSKU

• Do wniosku należy dołączyć:
  • kwestionariusz samooceny trudności w codziennym funkcjonowaniu,
  • kopię orzeczenia o stopniu niepełnosprawności,
  • klauzulę informacyjną o przetwarzaniu danych,
  • upoważnienie lub dokument o ustanowieniu opiekuna prawnego, jeśli dotyczy.
• We wniosku należy podać:
  • dane osobowe – imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia, numer PESEL (lub dokument tożsamości, jeśli PESEL nie nadano)
  • adresy – zameldowania i faktycznego miejsca pobytu, jeśli się różnią
  • kontakt – telefon i e-mail (jeśli posiada)
  • informacje o orzeczeniu – czy posiada się ostateczne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub czy złożono wniosek o jego wydanie
  • zgoda na ustalenie poziomu potrzeby wsparcia: wyrażenie zgody lub brak zgody

USTALANIE POZIOMU POTRZEBY WSPARCIA

• poziom ustala się na podstawie obserwacji, wywiadu i informacji z kwestionariusza.
  • ustalenie może odbyć się w domu osoby wnioskującej, w siedzibie zespołu lub w miejscu przez niego wyznaczonym
  • decyzja jest ważna maksymalnie 7 lat, ale można wnioskować o nową, jeśli zmieni się sytuacja osoby

SKŁADANIE WNIOSKU O ŚWIADCZENIE WSPIERAJĄCE

• po otrzymaniu decyzji, wniosek o świadczenie składa się wyłącznie elektronicznie do ZUS:
  • platforma PUE ZUS
  • portal Emp@tia
  • bankowość elektroniczna
• świadczenie przyznawane jest od miesiąca złożenia wniosku lub jeśli wniosek złożono w ciągu 3 miesięcy od decyzji, to od miesiąca wydania decyzji.

Wysokość świadczenia wspierającego

• wysokość świadczenia wspierające jest zależna od poziomu potrzeby wsparcia:
  • 70–74 pkt – 40% renty socjalnej
  • 75–79 pkt – 60% renty
  • 80–84 pkt – 80% renty
  • 85–89 pkt – 120% renty
  • 90–94 pkt – 180% renty
  • 95–100 pkt – 220% renty
• wypłata jest bezgotówkowa na konto bankowe i podlega corocznej waloryzacji

Co z tego wynika dla osoby niepełnosprawnej?

Decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia niesie ze sobą konkretne korzyści dla codziennego życia osoby niepełnosprawnej, tj.:

• możliwość uzyskania wsparcia finansowego dopasowanego do realnych potrzeb,
• poziom wsparcia ustalany przez specjalistów,
• świadczenie daje samodzielność, co oznacza, że to osoba niepełnosprawna decyduje, jak wykorzystać pieniądze
• system zapewnia bezpieczeństwo i przejrzystość, czyli wszystkie dane i decyzje są oficjalnie dokumentowane.

Legitymacja dokumentująca niepełnosprawność

Powiatowy zespół, na wniosek osoby niepełnosprawnej lub jej przedstawiciela ustawowego, wystawia legitymację dokumentującą niepełnosprawność albo legitymację dokumentującą stopień niepełnosprawności. Osoba niepełnosprawna, składając wniosek, przedstawia do wglądu prawomocne orzeczenie o niepełnosprawności, o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień.

Wniosek o wystawienie legitymacji lub jej duplikatu zawiera dane osobowe osoby ubiegającej się o wydanie legitymacji lub jej duplikatu lub dane przedstawiciela ustawowego tej osoby obejmujące:

• imię i nazwisko;
• datę i miejsce urodzenia;
• płeć;
• numer PESEL;
• adres miejsca zamieszkania, jeżeli jest inny niż adres miejsca zameldowania;
• dane kontaktowe;
• dane o dokumencie tożsamości.

Legitymację wydaje się na okres ważności orzeczenia o niepełnosprawności, o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień. Maksymalny okres ważności legitymacji wynosi:

• 5 lat – w przypadku legitymacji dokumentujących niepełnosprawność,
• 10 lat – w przypadku legitymacji dokumentujących stopień niepełnosprawności, wydawanych osobom, które nie ukończyły 60 roku życia.

W przypadku gdy osoba niepełnosprawna posiada więcej niż jedno orzeczenie o niepełnosprawności, o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień, legitymację dokumentującą niepełnosprawność albo legitymację dokumentującą stopień niepełnosprawności wystawia się na podstawie ostatniego orzeczenia. Innymi słowy, jeżeli osoba niepełnosprawna ma więcej niż jedno orzeczenie, legitymację wydaje się na podstawie ostatniego z nich.

Elektroniczny Krajowy System Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności

W Polsce działa Elektroniczny Krajowy System Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności (EKSMON), czyli centralna baza danych, która ułatwia i usprawnia cały proces orzekania o niepełnosprawności. System zbiera informacje o wydanych orzeczeniach, stopniu niepełnosprawności oraz uprawnieniach i ulgach, dzięki czemu orzeczenia są wydawane szybciej i dokładniej.

System ten nie jest tylko kolejnym urzędowym rejestrem, bowiem dzięki niemu życie osób niepełnosprawnych staje się łatwiejsze. W praktyce oznacza to, że:

• orzeczenia i legitymacje są wydawane szybciej, bo urzędnicy mają dostęp do aktualnych danych,
• ulgi, świadczenia i wsparcie są lepiej dopasowane do rzeczywistych potrzeb,
• procedury w urzędach są prostsze – nie trzeba za każdym razem dostarczać tych samych dokumentów,
• dane są bezpieczne i chronione w centralnym systemie.

Tym samym EKSMON ułatwia życie osobom niepełnosprawnym, przyspiesza formalności i zapewnia, że wsparcie, które otrzymujesz, jest rzeczywiście dopasowane do Twoich potrzeb.

Podsumowanie

Orzeczenie o niepełnosprawności to oficjalny dokument, który potwierdza ograniczenia sprawności organizmu. Dzięki niemu można skorzystać z różnych form wsparcia od ulg i świadczeń po specjalne uprawnienia w pracy, szkole czy w codziennym życiu. Dla wielu osób jest to pierwszy krok do uzyskania realnej pomocy i większej samodzielności. Dlatego warto znać swoje prawa i możliwości, bo dzięki tej wiedzy łatwiej skorzystać z przysługującego wsparcia i podejmować decyzje, które poprawią komfort życia na co dzień osoby niepełnosprawnej.