Rozwiązanie spółki jawnej, czyli kiedy spółka przestaje istnieć?

×

Wyjaśniamy, czym jest rozwiązanie spółki jawnej, jakie mogą być jego przyczyny oraz jak wygląda cały proces począwszy od podjęcia decyzji, przez likwidację, aż po wykreślenie spółki jawnej z rejestru.

Rozwiązanie spółki jawnej – przyczyny

Kiedy dochodzi do rozwiązania spółki jawnej? Rozwiązanie spółki jawnej może nastąpić z różnych powodów przewidzianych m.in. w przepisie art. 58§ 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, tj.:

• przyczyny przewidziane w umowie spółki;
• jednomyślna uchwała wszystkich wspólników;
• ogłoszenie upadłości spółki;
• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości;
• wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika;
• prawomocne orzeczenie sądu [por. art. 58 § 1 KSH].

W przypadku spółki jawnej założonej przy użyciu wzorca umowy (za pośrednictwem systemu teleinformatycznego), wspólnicy mogą również podjąć uchwałę o rozwiązaniu spółki z wykorzystaniem wzorca uchwały dostępnego online. Wymaga to jednak wypełnienia odpowiedniego formularza w systemie, a następnie podpisania uchwały kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym lub osobistym. Taka uchwała ma taką samą moc prawną jak tradycyjna uchwała w formie pisemnej [por. art. 58 § 2 KSH].

Warto pamiętać, że samo zaistnienie jednej z przyczyn rozwiązania spółki nie oznacza jeszcze, że spółka automatycznie przestaje istnieć. Rozwiązanie spółki to proces, który formalnie kończy się on dopiero w chwili wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców KRS. Do tego momentu spółka istnieje, choć przechodzi w stan likwidacji (chyba że występują szczególne okoliczności wyłączające ten etap). Jeśli zaś umowę spółki wypowiada tylko jeden ze wspólników (lub kilku, ale nie wszyscy), spółka nie musi być rozwiązana. Jeśli pozostali wspólnicy wyrażą wolę kontynuowania działalności, spółka będzie działać dalej w niezmienionej formie, ale bez wspólnika (lub wspólników), którzy z niej wystąpili.

Do innych przyczyn rozwiązania spółki jawnej, które określone są w przepisach szczególnych należy zaliczyć:

• połączenie z inną spółką, które prowadzi do powstania nowej spółki kapitałowej [por. art. 491 § 2 KSH];
• przejęcie spółki osobowej przez kapitałową [por. art. 491 § 1 KSH];
• niewykonywanie obowiązków aktualizacji danych rejestrowych [por. art. 25 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym];
• przeprowadzenie postępowania o rozwiązanie podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego [por. art. 25a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym].

Co oznacza wystąpienie przyczyny rozwiązania spółki jawnej? Przede wszystkim należy zapamiętać, że pojawienie się przesłanki do rozwiązania spółki jawnej nie oznacza automatycznego zakończenia jej bytu prawnego. Spółka nie znika z dnia na dzień – aż do chwili wykreślenia z rejestru przedsiębiorców nadal funkcjonuje, choć już w fazie likwidacji. W tym czasie może wciąż podejmować działania konieczne do uporządkowania swoich spraw, m.in. zawierać umowy, spłacać zobowiązania czy dochodzić roszczeń na drodze sądowej. Likwidacja to zatem etap przejściowy, a nie natychmiastowy koniec istnienia spółki.

W przypadku spółki jawnej tworzonej przez dwóch wspólników, gdy przyczyna rozwiązania została wywołana działaniem tylko jednego z nich, sąd może – na wniosek drugiego wspólnika – przyznać mu cały majątek spółki, nakładając jednocześnie obowiązek rozliczenia się z występującym wspólnikiem. Taka możliwość ma na celu ochronę interesów uczciwego wspólnika i umożliwia mu kontynuowanie działalności bez konieczności przeprowadzania pełnej likwidacji.

Warto również pamiętać o możliwości kontynuowania działalności mimo przyczyny rozwiązania, albowiem jeżeli mimo wystąpienia przyczyn rozwiązania przewidzianych w umowie spółki jawnej wspólnicy jednomyślnie decydują się kontynuować działalność, to spółkę uznaje się za przedłużoną na czas nieoznaczony. Zatem jeśli wszyscy wspólnicy wyrażą zgodę na dalsze prowadzenie działalności (nawet w sposób nieformalny, np. ustnie, spółka może działać dalej tak, jakby nie zaistniały przesłanki jej rozwiązania. Zgoda ta może być złożona w dowolnej formie – ustnej, pisemnej, a nawet dorozumianej (np. poprzez dalsze wspólne prowadzenie spraw spółki).

A jeśli chcesz wiedzieć czym jest spółka jawna i co powinna zawierać umowa spółki jawnej, to przeczytaj ten artykuł.

Kiedy wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki jawnej?

Wypowiedzenie umowy jawnej przez wspólnika może nastąpić wtedy, gdy spółka została zawarta na czas nieoznaczony (czyli bez konkretnej daty końcowej). W takim przypadku wspólnik może zrezygnować z udziału w spółce jawnej, co oznacza że każdy wspólnik ma prawo wypowiedzieć umowę, ale z zachowaniem sześciomiesięcznego okresu wypowiedzenia, liczonego na koniec roku obrotowego. Najczęściej więc, by skutecznie zakończyć swój udział z końcem roku, trzeba złożyć wypowiedzenie najpóźniej do 30 czerwca. Co szczególnie ważne, jeśli spółka została zawarta na czas życia wspólnika, to traktowana jest tak, jakby została zawarta na czas nieoznaczony – a więc również może zostać wypowiedziana przez wspólnika, z zachowaniem tych samych reguł (czyli sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego).

Jeśli chodzi o formę wypowiedzenia, to musi ono mieć formę pisemną. Stosowne oświadczenie trzeba złożyć na piśmie i przekazać je bezpośrednio wszystkim pozostałym wspólnikom lub wspólnikowi, który jest uprawniony do reprezentowania spółki.

Jeśli chodzi o formę wypowiedzenia umowy spółki, to musi ona zostać dokonana w formie pisemnej. Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie: Wypowiedzenie umowy, jako jednostronne oświadczenie woli o charakterze prawnokształtującym, nie może być złożone z zastrzeżeniem warunku w rozumieniu art. 89 k.c. Pozostawałoby to w sprzeczności z istotą tego rodzaju czynności prawnej, której celem jest definitywne uregulowanie łączącej strony stosunku prawnego. Kłóciłoby się z tym uzależnienie takiego skutku od zdarzenia przyszłego i niepewnego, na który strony nie mają wpływu [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 maja 2008 r., sygn. akt I ACa 316/08].

Wypłata udziału po wystąpieniu wspólnika ze spółki jawnej

W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki wartość udziału kapitałowego wspólnika albo jego spadkobiercy oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki [por. art. 65 § 1 KSH].

Zatem rozliczenie ze wspólnikiem po jego wystąpieniu wymaga sporządzenia osobnego bilansu Gdy wspólnik opuszcza spółkę (dobrowolnie lub np. w wyniku śmierci), konieczne jest ustalenie wartości jego udziału kapitałowego. Służy do tego specjalny bilans, który musi uwzględniać rzeczywistą (rynkową) wartość majątku spółki, a nie tylko wartość księgową.

Dzień bilansowy zależy od przyczyny wystąpienia wspólnika:

• w przypadku wypowiedzenia – ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia;
• w przypadku śmierci upadłości – dzień śmierci albo dzień ogłoszenia upadłości;
• w przypadku wyłączenia przez sąd – dzień wniesienia pozwu.

Należy zapamiętać, że wartość udziału kapitałowego wypłacana jest w pieniądzu. Spółka musi rozliczyć się ze wspólnikiem (lub jego spadkobiercami) w gotówce. Wyjątek stanowi okoliczność, że jeżeli wspólnik wniósł do spółki rzeczy tylko do używania (np. sprzęt, nieruchomość), to należy mu je zwrócić w naturze, co więcej:

• UJEMNA WARTOŚĆ UDZIAŁU = OBOWIĄZEK DOPŁATY – jeśli udział kapitałowy występującego wspólnika wykazuje wartość ujemną (np. spółka ma straty, a jego wkład nie wystarcza na ich pokrycie), musi on dopłacić brakującą kwotę do spółki;
• WARTOŚĆ ZBYWCZA = WARTOŚĆ RYNKOWA – choć przepisy nie definiują wartości zbywczej, orzecznictwo sądowe wskazuje, że chodzi o wartość rynkową – czyli realną wartość majątku spółki, obejmującą zarówno aktywa, jak i pasywa (np. długi).;

Rozwiązanie spółki przez sąd

Zgodnie z przepisem art. 63 KSH każdy wspólnik ma prawo wystąpić do sądu z żądaniem rozwiązania spółki, jeśli istnieją tzw. ważne powody. Sformułowanie „ważnych powodów” nie zostało szczegółowo zdefiniowana w przepisach, dlatego należy ją rozumieć szeroko – jako obiektywnie poważne okoliczności, które uniemożliwiają dalsze funkcjonowanie spółki w dotychczasowym składzie osobowym.

Przykładowe „ważne powody” to m.in.:

• niemożność realizacji celu gospodarczego spółki (np. z powodu konfliktów między wspólnikami, braku rentowności, braku perspektyw), ,
• poważne trudności finansowe lub zmniejszenie majątku spółki,
• brak zdolności do konkurowania na rynku,
• rażące naruszenia obowiązków przez wspólnika (np. uporczywe unikanie prowadzenia spraw spółki, niewnoszenie wkładu),
• długotrwała choroba lub konieczność stałego wyjazdu jednego ze wspólników.

Jeśli ważny powód dotyczy tylko jednego wspólnika, pozostali wspólnicy mogą złożyć wniosek do sądu o jego wyłączenie ze spółki, zamiast rozwiązywania całej spółki. To rozwiązanie pozwala zachować ciągłość działalności, usuwając jedynie źródło problemu. Postanowienia umowy spółki, które próbują ograniczyć prawo wspólnika do sądowego żądania rozwiązania spółki lub wyłączenia wspólnika, są z mocy prawa nieważne. Oznacza to, że wspólnik nie może się zrzec tego prawa – nawet jeśli umowa spółki zawiera takie zapisy, nie mają one skutku prawnego.

Kontynuacja prowadzenia spółki jawnej

Jak już wskazano we wcześniejszej części zaistnienie okoliczności rozwiązania określonych w art. 58 KSH nie zawsze musi prowadzić do zakończenia bytu spółki jawnej, albowiem dopiero wykreślenie spółki z rejestru powoduje jej ustanie.

W przepisie art. 64 § 1 KSH wskazuje się, iż pomimo:

• śmierci;
• ogłoszenia upadłości wspólnika;
• wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią.

Uzgodnienie w zakresie dalszego prowadzenia działalności spółki, w przypadku śmierci lub ogłoszenia upadłości, powinno nastąpić niezwłocznie, a w przypadku wypowiedzenia przed upływem terminu wypowiedzenia. W przeciwnym razie spadkobierca, syndyk lub wspólnik, który wypowiedział umowę spółki, a także jego wierzyciel, mogą domagać się przeprowadzenia likwidacji, co zostało uregulowano w przepisie art. art. 64 § 2 KSH].

Podsumowanie

Rozwiązanie spółki jawnej to proces, a nie jednorazowe zdarzenie, albowiem sam fakt wystąpienia przyczyny (np. wypowiedzenie umowy przez wspólnika, śmierć wspólnika, orzeczenie sądu) nie oznacza, że spółka przestaje istnieć z dnia na dzień. Zanim dojdzie do faktycznego zakończenia działalności, spółka wchodzi w tryb likwidacji. Pełne zakończenie działalności następuje dopiero w chwili jej wykreślenia z rejestru przedsiębiorców KRS. Warto również zapamiętać, że jeżeli wspólnicy się porozumieją, mogą kontynuować działalność mimo zaistnienia formalnej przyczyny rozwiązania – zawierając nową umowę spółki.