Grupa spółek – czym jest nowa instytucja w prawie handlowym?

Więcej na ten temat przeczytasz w niniejszym artykule.

Grupa spółek a przepisy prawa handlowego

W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw Holdingi umowne należą do rzadkości, podobnie jak tak zwane podatkowe grupy kapitałowe (art. 1a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). Stąd proponowana nowelizacja KSH – przez wprowadzenie nowego Działu IV, pod tytułem „Grupa spółek” w ramach tytułu pierwszego KSH, pod tytułem „Przepisy ogólne” (art. 211–2116 KSH) – dotyczy zasadniczo holdingów faktycznych. Przepisy te mogą jednak znaleźć zastosowanie także do holdingów umownych, ponieważ holding umowny z reguły spełnia przesłanki istnienia holdingu faktycznego. Dopuszczalność tworzenia holdingów umownych wynika także z zasady wolności umów (art. 3531 Kodeksu Cywilnego (dalej również jako: „KC”) w związku z art. 2 KSH), co wobec braku wystarczająco ukształtowanej praktyki kontraktowej wyklucza potrzebę szczegółowej regulacji takich holdingów w ramach Kodeksu spółek handlowych.

Zgodnie zatem z definicją legalną zawartą w przepisie art. 4 § 1 pkt 5(1) KSH grupa spółek oznacza spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Spółka dominująca, zgodnie z przepisem art. 4 § 1 pkt 4 KSH, oznacza spółkę handlową w przypadku, gdy:

• dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej (spółki zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami;
• jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami;
• jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami;
• członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej);
• dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami;
• wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności przez zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.

Spółka zależna, a dokładnie jednostka zależna, została uregulowana w ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Zgodnie z tym przepisem przez jednostkę zależną rozumie się jednostkę będącą spółką handlową lub podmiotem utworzonym i działającym zgodnie z przepisami obcego prawa handlowego, kontrolowaną przez jednostkę dominującą.

Uczestnictwo w grupie spółek

Jak czytamy w literaturze przedmiotu Artykuł 211 jest przepisem otwierającym wprowadzoną (z mocą obowiązującą od dnia 13 października 2022 r.) do kodeksu spółek handlowych regulację tzw. prawa holdingowego (prawa grup spółek). Regulacja ta odnosi się wyłącznie do prywatnoprawnych relacji między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi, będącymi spółkami kapitałowymi, i nie ma wpływu na sferę prawa publicznego, w tym podatkowego. Oznacza to, że przepisy kodeksu spółek handlowych dotyczące grup spółek nie zwalniają podmiotów powiązanych, w rozumieniu przepisów o cenach transferowych, z obowiązków podatkowych, w szczególności ze stosowania zasady ceny rynkowej (zob. uzasadnienie do projektu ustawy nowelizującej – druk sejmowy nr 1515) [por. A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2023, art. 21(1)].

Zgodnie z przepisem art. 21(1) KSH:

• Spółka dominująca oraz spółka zależna, które uczestniczą w grupie spółek, kierują się obok interesu spółki interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej [por. § 1];
• Zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej podejmuje większością trzech czwartych głosów uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej [por. § 2];
• Spółka dominująca i spółka zależna ujawniają w rejestrze uczestnictwo w grupie spółek. Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek następuje przez wpisanie wzmianki do rejestru. Przepisów art. 212-214, art. 216, art. 217, art. 2110-2114 nie stosuje się przed ujawnieniem uczestnictwa w grupie spółek. Jeżeli spółka dominująca posiada siedzibę za granicą, uczestnictwo w grupie spółek wystarczy ujawnić w rejestrze spółki zależnej [por. § 3];
• Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurent oraz likwidator spółki uczestniczącej w grupie spółek może powoływać się na działanie lub zaniechanie w określonym interesie grupy spółek, jeżeli spółka ujawniła uczestnictwo w grupie spółek [por. § 4].

Reguła działania zgodnie z interesem grupy spółek

W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw wskazano, że Grupa spółek jako kwalifikowany stosunek dominacji i zależności między spółkami przez istnienie wspólnego interesu tej grupy (art. 4 § 1 pkt 51 projektowanego KSH) nie oznacza – w świetle przyjętej w niniejszej nowelizacji koncepcji prawa holdingowego – obowiązku powstania sformalizowanej struktury organizacyjnej posiadającej własną nazwę, quasi-organy, regulamin, powoływanej przez uczestników grupy spółek bądź zapewniającej przystąpienie do niej innym spółkom.

Aby zatem mógł istnieć interes grupy spółek istotne staje się posiadanie zarówno wspólnego interesu, inaczej mówiąc celu gospodarczego oraz posiadanie wspólnej strategii mającej służącej do osiągnięcia tego celu.

Formalne uczestnictwo w grupie spółek

Oznacza to, że grupa spółek nie tworzy się automatycznie, albowiem musi zostać wyrażona chęć uczestnictwa w grupie spółek, a następnie podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek. Taką uchwałę podejmuje się na poziomie spółki zależnej i czynność ta należy do kompetencji zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia tejże spółki. Dodatkowo uchwała wymaga kwalifikowanej większości ¾ głosów. Jednocześnie, co istotniejsze, poza samą „decyzją” o uczestnictwie w grupie spółek, uchwała powinna wskazywać spółkę dominującą. Spółka zależna może uczestniczyć tylko w jednej grupie spółek.

Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek w KRS

Spółka dominująca i spółka zależna ujawniają w rejestrze uczestnictwo w grupie spółek. Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek następuje przez wpisanie wzmianki do rejestru.

Zastanawiasz się czym jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jak ją założyć i gdzie zgłosić? W tym artykule przedstawiamy wszystkie najważniejsze informacje dotyczące tejże spółki w oparciu o przepisy prawa.

Wiążące polecenia spółki dominującej

Podstawową instytucją prawną, która ma zapewnić spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek, jest wiążące polecenie kierowane przez spółkę dominującą do spółki zależnej.

Spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki (wiążące polecenie), jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej [por. art. 21(2) § 1 KSH].

Wiążące polecenie wskazuje co najmniej:

• oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
• interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
• spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują;
• przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.

Wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Dodatkowo spółka zależna zobowiązana jest do poinformowania spółki dominującej o podjęciu uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia albo uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia.

Odmowa wykonania wiążącego polecenia

Przepis art. 21(4) KSH reguluje charakter odmowy wykonania wiążącego polecenia, w szczególności:

• Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki [por. § 1];
• Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek niebędąca spółką jednoosobową podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej. W określeniu wysokości szkody spółka zależna uwzględnia korzyści uzyskane przez tę spółkę w związku z uczestnictwem w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych [por. § 2];
• Umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia [por. § 3.].

Jak wskazano w art. 21(3)§ 4 KSH obowiązek ten powinien zostać zrealizowany bez zbędnej zwłoki oraz w taki sposób, aby spółka dominująca mogła zapoznać się z treścią zawiadomienia i uzasadnieniem podjęcia uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia. uchwała o odmowie wykonania wiążącego polecenia wymaga zaistnienia jednej z następujących przesłanek:

• gdy jego wykonanie groziłoby bądź prowadziło do niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej [por. art. 21(4) § 1 KSH];
• gdy istnieje uzasadniona obawa, że jego wykonanie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej należącej do grupy spółek oraz może wyrządzić tej spółce szkodę, która nie zostanie naprawiona [por. art. 21(4) § 2 KSH].

Ustanie uczestnictwa w grupie spółek

Ustanie uczestnictwa w grupie spółek następuje wskutek podjęcia większością trzech czwartych głosów uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek lub przez złożenie przez spółkę dominującą spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek oświadczenia o ustaniu tego uczestnictwa [por. art. 21(15) KSH)].

Faktu ustania uczestnictwa w grupie spółek wymaga ujawnienia rejestrze przedsiębiorców KRS, wnosząc o wpis wykreślenia wzmianki o uczestnictwie w grupie spółek w terminie przewidzianym w art. 22 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym. Do wniosku o wpis wykreślenia wzmianki o uczestnictwie w grupie spółek należy dołączyć dokument będący podstawą wpisu, czyli uchwałę organu właścicielskiego spółki zależnej lub oświadczenie spółki dominującej.

Podsumowanie

W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, iż grupa spółek odniesie skutki w zakresie społecznym, gospodarczym, finansowym i prawnym, w szczególności wyjaśniono, że Wprowadzenie prawa grup spółek umożliwi usprawnienie funkcjonowania tych przedsiębiorców, którzy działają z wykorzystaniem złożonych struktur korporacyjnych. To zaś powinno przyczynić się do poprawy konkurencyjności i wyników przedsiębiorstw oraz atrakcyjności inwestycyjnej kraju.

Jeśli chcesz wiedzieć czym jest prosta spółka akcyjna, to przejdź do tego artykułu.