Nowe przepisy o układach zbiorowych pracy już w 2025 roku!

Układy zbiorowe i ponadzakładowe pracy – czym są?

W przepisie art. 238 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy zdefiniowano organizację związkową reprezentującą i zrzeszającą pracowników, dla których układ jest zawierany.

Układ zbiorowy stanowi wewnętrzny dokument dotyczący rozszerzenia praw pracownika w danym zakładzie pracy. Tym samym układ zbiorowy stanowi takie źródło prawa pracy, które powinno stanowić punkt wyjścia dla postanowień aktów dotyczących stosunku pracy, dlatego też celem jego jest zagwarantowanie pracownikom określonych warunków pracy. Procedury i zasady dotyczące układów zbiorowych pracy zawarte są w przepisach Kodeksu pracy oraz w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy, prowadzenia rejestru układów i akt rejestrowych oraz wzorów klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych.

Układ zbiorowy pracy:

• zawiera się dla wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawców objętych jego postanowieniami, chyba że strony w układzie postanowią inaczej;
• może obejmować emerytów i rencistów.

W przepisie art. 239 § 3 Kodeksu pracy wskazano grupy pracowników, dla których nie zawiera się układów zbiorowych pracy. Tym samym należy pamiętać, że układu nie zawiera się dla:

• członków korpusu służby cywilnej;
• pracowników urzędów państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powołania;
• pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru, mianowania i powołania w:
  • urzędach marszałkowskich,
  • starostwach powiatowych,
  • urzędach gminy,
  • biurach (i ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego,
  • biurach (i ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego;
• sędziów, asesorów sądowych i prokuratorów.

Układ zbiorowy zawiera:

• postanowienia normatywne, tj. warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunku pracy czy też sprawy, które nie mogą być uregulowane w układzie;
• postanowienia obligacyjne, tj. wzajemne zobowiązania;
• warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunku pracy pod warunkiem, że nie narusza praw osób trzecich;
• wzajemne zobowiązania stron układu, w tym dotyczące stosowania układu i przestrzegania jego postanowień;
• inne sprawy, które nie zostały wymienione w przepisie art. 240 § 2 Kodeksu pracy, a także nieuregulowane w przepisach prawa pracy w sposób bezwzględnie obowiązujący.

Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy zawierają:

• ze strony pracowników właściwy statutowo organ ponadzakładowej organizacji związkowej;
• ze strony pracodawców właściwy statutowo organ organizacji pracodawców – w imieniu zrzeszonych w tej organizacji pracodawców.

Po stronie pracowników stroną układu może być tylko ponadzakładowa organizacja związkowa, co oznacza, że układ może być zawarty przez:

• organizację związkową; stroną układu zbiorowego nie może być załoga zakładu pracy czy samorząd pracowniczy ani też tworzone przez nich struktury ponadzakładowe;
• organizację związkową o charakterze ponadzakładowym;
• organizację reprezentującą pracowników, dla których ma być zawarty układ.

Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy stanowi niewątpliwie kolejne rozwiązanie umożliwiające rozszerzenie praw pracowników danego zakładu pracy. Prawo wystąpienia z inicjatywą zawarcia układu ponadzakładowego ma każda organizacja uprawniona do zawarcia układu ponadzakładowego.

Cel ustawy o układach zbiorowych pracy

Ustawa z dnia 20 czerwca 2024 r. o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych określa zasady zawierania i ewidencjonowania zakładowych układów zbiorowych pracy lub ponadzakładowych układów zbiorowych pracy i zasady ewidencjonowania porozumień zbiorowych.

W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że:

„Proponuje się przygotowanie nowej ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych, zwanej dalej „ustawą o UZP”, na gruncie przepisów dotychczasowego Działu XI kodeksu pracy. Wyodrębnienie osobnej regulacji, dotyczącej zawierania i ewidencjonowania układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych, z kodeksu pracy wiąże się z przyjęciem odmiennej niż kodeksowa definicji „pracodawcy”;

„Zaproponowane przepisy mają na celu zrównoważenie zarówno oczekiwań związków zawodowych reprezentujących pracowników, jak również pracodawców i ich organizacji. Przygotowując niniejszy projekt ustawy o UZP z jednej strony zrezygnowano ze skomplikowanej procedury rejestracyjnej, z drugiej uwzględniono kwestię zwiększania dynamiki prowadzenia rokowań m.in. poprzez ich coroczną ocenę”;

„Zaprojektowane rozwiązania uwzględniają również kwestię zawierania układów zbiorowych pracy na czas określony. Celem tego rozwiązania jest zachęcenie pracodawców do zawierania takich układów”.

Co wprowadza projekt ustawy?

Najważniejsze zmiany, to:

• zmiana dotycząca elementów treści układu zbiorowego pracy:
  • zakres przedmiotowy zakładowego układu zbiorowego pracy lub ponadzakładowego układu zbiorowego pracy układu może obejmować sprawy dotyczące w szczególności:
  • wymiaru i norm czasu pracy;
  • systemów i rozkładów czasu pracy;
  • pracy w godzinach nadliczbowych;
  • wymiaru urlopu wypoczynkowego;
  • warunków wynagradzania;
  • organizacji pracy;
  • bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zagrożeń psychospołecznych;
  • przeciwdziałania naruszaniu godności oraz innych dóbr osobistych pracownika, naruszaniu zasady równego traktowania w zatrudnieniu i mobbingowi;
  • tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych;
  • trybu i warunków podejmowania rokowań, reprezentacji stron i udziału ekspertów;
  • pozostałych kwestii prowadzenia dialogu społecznego;
• zakładowy układ zbiorowy pracy lub ponadzakładowy układ zbiorowy pracy może określać zobowiązania jego stron, przestrzegania jego postanowień, zasad publikacji oraz udostępniania;
• zmiana dotycząca uproszczenia procesu rejestrowania zakładowych układów zbiorowych pracy, jak również ponadzakładowych układów zbiorowych pracy:
  • Krajowa Ewidencja Układów Zbiorowych Pracy jest prowadzona przez ministra właściwego do spraw pracy elektroniczną ewidencję;
  • celem Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy jest ewidencjonowanie zakładowych układów zbiorowych pracy lub ponadzakładowych układów zbiorowych pracy i protokołów dodatkowych do tych układów oraz porozumień zbiorowych i protokołów dodatkowych do tych porozumień, a także innych czynności dotyczących układów zbiorowych pracy;
  • zgłoszenie do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy polega na wprowadzeniu danych przez odpowiednie formularze jego systemu teleinformatycznego Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy, udostępnionego na stronie internetowej, a także załączeniu cyfrowego odwzorowania zakładowego układu zbiorowego pracy, ponadzakładowego układu zbiorowego pracy, porozumienia zbiorowego lub protokołu dodatkowego;
• wprowadzenie możliwości skorzystania ze wsparcia mediatora:
  • strony zakładowego układu zbiorowego pracy lub ponadzakładowego układu zbiorowego pracy mogą określić tryb rozstrzygania kwestii spornych związanych z przedmiotem rokowań lub innych spornych zagadnień, które mogą wyłonić się w trakcie tych rokowań;
  • w takich sytuacjach, strony mogą postanowić o zastosowaniu przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych i wówczas skorzystać z profesjonalnej pomocy mediatora;
• wprowadzenie określonego czasu obowiązywania układu zbiorowego pracy:
  • zakładowy układ zbiorowy pracy zawiera się w formie pisemnej na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat;
  • ponadzakładowy układ zbiorowy pracy zawiera się w formie pisemnej na czas określony, nie dłuższy niż 10 lat;
• wprowadzenie ułatwienia wystąpienia z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy:
  • projektowane przepisy przewidują możliwość wystąpienia pracodawcy z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy terminie miesiąca od rozwiązania wszystkich organizacji pracodawców lub wszystkich organizacji związkowych, będących stroną ponadzakładowego układu zbiorowego pracy;
  • powyższa czynność powinna być dokonana w formie oświadczenia, a informacja o oświadczeniu podlega zgłoszeniu do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy;
  • niezgłoszenie ww. informacji do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy powoduje obowiązek stosowania postanowień dotychczasowego ponadzakładowego układu zbiorowego pracy;
• uproszczenie procedury rozszerzenia ponadzakładowego układu zbiorowego pracy:
  • podjęcie inicjatywy w tym zakresie rozszerzenia ponadzakładowego układu zbiorowego zależy od woli pracodawcy i współdziałających z nim związków zawodowych;
  • minister właściwy do spraw pracy, na wspólny, pisemny, skierowany do niego wniosek pracodawcy nie objętego żadnym ponadzakładowym układem zbiorowym pracy i działającej u niego organizacji związkowej, rozszerza stosowanie wskazanego przez nich ponadzakładowego układu zbiorowego pracy;
  • w przypadku, gdy u pracodawcy nie działa organizacja związkowa, to wniosek wraz z pracodawcą składa organizacja związkowa, do której osoby wykonujące pracę zarobkową zwróciły się o reprezentowanie ich interesów zbiorowych;
  • następnie minister do spraw pracy wpisuje do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy informacje dotyczące:
  • stwierdzenia przez sąd nieobowiązywania zakładowego układu zbiorowego pracy lub ponadzakładowego układu zbiorowego pracy;
  • rozszerzenia stosowania ponadzakładowego układu zbiorowego pracy.

Podsumowanie

Ustawa z dnia 20 czerwca 2024 r. o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych określa zasady zawierania i ewidencjonowania zakładowych układów zbiorowych pracy lub ponadzakładowych układów zbiorowych pracy i zasady ewidencjonowania porozumień zbiorowych. Ma wejść w życie w dniu 1 stycznia 2025 r. Z projektem legislacyjnym zapoznasz się tutaj.