Państwowa Inspekcja Pracy – czym się zajmuje, co sprawdza, jakie są kary?

Czym zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy?

Zadaniem Państwowej Inspekcji Pracy jest kontrolowanie zakładów pracy i nadzorowanie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności:

przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,
czasu pracy,
urlopów,
uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem,
zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych.

PIP analizuje przyczyny wypadków i powstawania wypadków oraz chorób zawodowych. Wspólnie z innymi organami kontroluje przestrzeganie przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska.

Od 2007 roku, czyli od czasu wejścia w życie nowej ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, zakres zadań urzędu uległ znacznemu rozszerzeniu. Do nowych zadań PIP dodano szczególną kontrolę legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej czy wykonywania działalności, w tym również przez cudzoziemców.

Jakie podmioty podlegają kontroli Państwowej Inspekcji Pracy?

Kontroli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia podlegają wszyscy pracodawcy i przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, na których rzecz świadczona jest praca przez osoby fizyczne, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy.

Gdzie odbywa się kontrola PIP?

Zazwyczaj odbywa się w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz podległych mu jednostkach lub w miejscach przechowywania dokumentów finansowych i kadrowych. Poszczególne czynności kontrolne mogą być wykonywane także w siedzibach jednostek PIP.

Kto przeprowadza kontrolę i co jest podstawą kontroli PIP?

Kontrolę przeprowadzają inspektorzy pracy.

Podstawą działań PIP najczęściej są skargi pracowników. Najwięcej skarg dotyczy wynagrodzeń oraz niezgodnego z przepisami rozwiązywania umów o pracę, a także świadectw pracy. Skarżącymi są zwykle pracownicy małych zakładów.

Kontrola PIP może zostać przeprowadzona o każdej porze dnia i nocy, a dokumentem uprawniającym do jej podjęcia jest legitymacja służbowa. Inspektor pracy nie musi w celu przeprowadzenia kontroli uzyskiwać zgody pracodawcy. Ma prawo do przeprowadzenia kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, a w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia bez wcześniejszego uprzedzenia i o każdej porze. Nie podlega obowiązkowi posiadania przepustki – po kontrolowanym terenie może poruszać się swobodnie.

Do czego ma prawo inspektor pracy?

Podczas kontroli inspektor pracy ma prawo do:

swobodnego wstępu na teren zakładu pracy i do wszystkich jego obiektów;
do przeprowadzenia oględzin obiektów, maszyn , urządzeń oraz pomieszczeń pracy;
żądania od pracodawcy pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą. Obowiązkowi temu podlegają również wszyscy pracownicy, których zatrudnia dany pracodawca, ma też prawo wzywania i przesłuchania osób w związku z kontrolą;
wglądu do dokumentacji zakładu pracy – np. dokumentów dotyczących budowy, przebudowy oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji;
wglądu do akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy;
zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją;
rejestrowania przebiegu kontroli za pomocą środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku;
żądania od pracodawcy wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów, zestawień lub wyciągów z dokumentów;
sprawdzania tożsamość osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przesłuchania i żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej.

Protokół kontroli PIP

Jeśli podczas kontroli inspektor pracy nie stwierdzi uchybień, zamiast protokołu może sporządzić notatkę urzędową i umieścić w niej zwięzły opis stanu faktycznego stwierdzonego w czasie kontroli. Natomiast jeżeli stwierdzi jakieś uchybienia, wtedy sporządza protokół kontrolny.

Protokół kontrolny powinien zawierać podstawowe dane firmy oraz nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy, imię i nazwisko osoby reprezentującej podmiot kontrolowany, datę rozpoczęcia działalności, oznaczenie dni, w których przeprowadzono kontrolę, informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów PIP, oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli, opis stwierdzonych naruszeń prawa, informację o osobach, wobec których przeprowadzono kontrolę, datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez osobę reprezentującą podmiot kontrolowany.

Najczęstsze przewinienia pracodawców

Inspektorzy pracy w ramach prowadzonej działalności kontrolnej kierują wnioski o ukaranie do sądu lub nakładają mandaty karne najczęściej za:

niepotwierdzenie pracownikowi na piśmie umowy o pracę,
rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy z rażącym naruszeniem przepisów prawa,
naruszanie przepisów o czasie pracy,
niewypłacenie w terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia,
niewydanie pracownikowi niezwłocznie świadectwa pracy,
dopuszczenie do pracy pracowników bez przeszkolenia w zakresie bhp,
dopuszczenie do pracy pracowników bez orzeczenia lekarskiego o zdolności do pracy,
nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
niewykonanie nakazu inspektora pracy,
naruszanie przepisów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
niewykonanie prawomocnego orzeczenia sądu pracy.

Kary wymierzane przez PIP

Inspektor pracy ma prawo zastosować przewidziane ustawą środki prawne, nawet jeśli pracodawca odmówi podpisania protokołu kontrolnego. Oznacza to m.in., że jeśli stwierdzi naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, może bez zgody pracodawcy nałożyć karę finansową lub wydać nakaz natychmiastowego zamknięcia stanowisk pracy stwarzających zagrożenie dla życia pracowników.

Obecnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, takie jak zatrudnienie na umowę cywilnoprawną zamiast na umowę o pracę czy zaleganie z wypłatą pensji grożą kary od 500 do 1000 zł.

Zgodnie z nową ustawą inspektor może dodatkowo nałożyć mandat w wys. 2 tys. zł w sprawach, w których inspekcja pracy jest oskarżycielem publicznym. Za poważne wykroczenia, takie jak zatrudnianie pracowników na czarno lub ewidentne lekceważenie zasad BHP, grozi mandat do 5 tys. zł, jeśli pracodawca popełnia to samo wykroczenie w ciągu 2 lat od ostatniego ukarania.

Małgorzata Michalak