Reprezentacja i odpowiedzialność wspólników w spółki jawnej

×

Reprezentacja i odpowiedzialność wspólników spółki jawnej są ze sobą ściśle powiązane. To, kto i w jaki sposób reprezentuje spółkę na zewnątrz, ma bezpośrednie przełożenie na to, kto i w jakim zakresie ponosi odpowiedzialność za skutki podejmowanych działań. Reprezentacja spółki oznacza dokonywanie czynności prawnych w imieniu spółki, w szczególności składanie i przyjmowanie oświadczeń woli wobec osób trzecich. Z kolei odpowiedzialność wspólników spółki jawnej dotyczy przede wszystkim zobowiązań zaciąganych w imieniu spółki, często właśnie przez osoby ją reprezentujące.

Reprezentacja spółki jawnej

Zgodnie z przepisem art. 29 KSH, każdy wspólnik spółki jawnej ma prawo do samodzielnej reprezentacji spółki pod warunkiem, że umowa spółki nie stanowi inaczej. Reprezentacja jest zatem ustawowym uprawnieniem każdego wspólnika, które obejmuje zarówno czynności sądowe jak i pozasądowe. Warto przy tym rozróżnić dwie odrębne instytucje – reprezentację i prowadzenie spraw spółki. O ile reprezentacja jest prawem wspólnika, wykonywanym na zewnątrz, wobec osób trzecich, o tyle prowadzenie spraw spółki dotyczy działań wewnętrznych i stanowi zarówno prawo, jak i obowiązek wspólnika, wynikający z samego faktu uczestnictwa w spółce.

W zakresie reprezentacji spółki jawnej należy zapamiętać, że:

• KAŻDY WSPÓLNIK MOŻE DZIAŁAĆ W IMIENIU SPÓŁKI – zasadą jest, że każdy wspólnik spółki jawnej ma z mocy ustawy prawo do samodzielnej reprezentacji spółki (oznacza to, że nie potrzebuje on zgody pozostałych wspólników, by skutecznie zawierać umowy czy składać oświadczenia woli w imieniu spółki).
• REPREZENTACJA OBEJMUJE WSZYSTKIE CZYNNOŚCI PRAWNE – uprawnienie do reprezentowania spółki obejmuje zarówno czynności sądowe (np. wytaczanie powództw, udział w postępowaniach), jak i pozasądowe (np. zawieranie umów, składanie oświadczeń). Przez czynności sądowe należy rozumieć wszelkie czynności dokonywane przed sądami, przykładowo wytaczanie powództwa. Z kolei do czynności pozasądowych zaliczyć można, przykładowo, składanie oświadczeń woli przed organami państwowymi, zawieranie i wypowiadanie umów.
• MOŻLIWOŚĆ MODYFIKACJI ZASAD REPREZENTACJI – wspólnicy mogą zmodyfikować regulacje dotyczące zasady reprezentacji w umowie spółki, w tym wyłączyć niektórych wspólników z prawa do reprezentowania spółki (jednakże wymaga to jednomyślnej zgody wszystkich wspólników, również tych, którzy mają zostać pozbawieni tego prawa).
• OGRANICZENIA REPREZENTACJI (TYLKO WEWNĘTRZNE) – chociaż wspólnicy mogą ograniczyć prawo reprezentacji wewnętrznie (np. w umowie spółki), takie ograniczenia nie mają skutku wobec osób trzecich (oznacza to, że osoba działająca w zaufaniu do wpisu w KRS nie ponosi konsekwencji naruszenia wewnętrznych ustaleń).
• OBOWIĄZEK ZGŁOSZENIA ZMIAN DO KRS – każda zmiana zasad reprezentacji musi zostać zgłoszona do Krajowego Rejestru Sądowego (dla skuteczności wobec osób trzecich istotny jest aktualny wpis w KRS).
• REPREZENTACJA PRZEZ OSOBY TRZECIE – TYLKO Z PEŁNOMOCNICTWEM – spółka jawna może być reprezentowana również przez osoby, które nie są wspólnikami, ale tylko wtedy, gdy mają imienne pełnomocnictwo udzielone przez wspólnika posiadającego prawo reprezentacji. Takie pełnomocnictwo może mieć różny zakres – od ogólnego po szczególne.
• ZAKAZ CAŁKOWITEGO POZBAWIENIA WSPÓLNIKÓW REPREZENTACJI – nie można w umowie spółki postanowić, że żaden wspólnik nie będzie miał prawa reprezentować spółki, a cała reprezentacja zostanie powierzona wyłącznie pełnomocnikowi. Byłoby to sprzeczne z istotą spółki jawnej jako spółki osobowej, w której to wspólnicy są aktywną stroną działalności.

Należy pamiętać, że umowa spółki może przewidywać, że wspólnik jest pozbawiony prawa reprezentowania spółki albo że jest uprawniony do jej reprezentowania tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem [por. art. 30 § 1 KSH]. Dodatkowo w przepisach wskazuje się, że pozbawienie wspólnika prawa reprezentowania spółki może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu [por. art. 30 § 2 KSH].

W umowie spółki możliwe jest pozbawienie wspólnika prawa reprezentacji spółki albo wprowadzenie tzw. reprezentacji łącznej, tj. z innym wspólnikiem lub mieszanej, tj. z prokurentem.

Jeśli chcesz zarejestrować działalność gospodarczą i nie możesz dokonać tej czynności osobiście, to pamiętaj, że możliwa jest rejestracja firmy przez pełnomocnika. Więcej na ten temat przeczytasz w tym artykule.

Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej

Charakterystyczną cechą spółki jawnej jest to, że każdy wspólnik tej spółki odpowiada za jej zobowiązania w sposób solidarny, osobisty i nieograniczony:

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA – oznacza, że wierzyciel spółki może dochodzić całego długu:
  • od jednego wspólnika,
  • od kilku wspólników jednocześnie,
  • od wszystkich wspólników łącznie,
  • albo od samej spółki.
• ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSOBISTA – oznacza, że wspólnik odpowiada za długi spółki własnym majątkiem osobistym (np. wynagrodzeniem, nieruchomościami, oszczędnościami), a nie tylko majątkiem spółki.
• ODPOWIEDZIALNOŚĆ NIEOGRANICZONA – oznacza, że wspólnik odpowiada za całość długu (bez ograniczenia do konkretnej kwoty lub wartości wniesionego wkładu). Wierzyciel może sięgnąć również po majątek wspólnika nabyty w przyszłości, nie tylko ten, który posiada on obecnie.
• ODPOWIEDZIALNOŚĆ SUBSYDIARNA WSPÓLNIKÓW –wierzyciel może żądać zapłaty od wspólnika dopiero po bezskutecznej egzekucji z majątku spółki jawnej. Egzekucja z majątku wspólnika możliwa jest więc tylko wtedy, gdy uprzednio wszczęta egzekucja przeciwko spółce okaże się nieskuteczna. To na wierzycielu ciąży obowiązek udowodnienia, że majątek spółki nie wystarczył do pokrycia zobowiązań. Subsydiarna odpowiedzialność wspólników nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem spółki do KRS.
• REGRES MIĘDZY WSPÓLNIKAMI – jeżeli jeden ze wspólników spłaci cały dług, ma prawo domagać się zwrotu części tej kwoty od pozostałych wspólników, proporcjonalnie do ich udziału w spółce (o ile umowa spółki nie stanowi inaczej)
• ODPOWIEDZIALNOŚĆ W RAZIE UMOWY Z PRZEDSIĘBIORCĄ JEDNOOSOBOWYM – gdy ktoś zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, który wnosi do spółki swoje przedsiębiorstwo (czyli całość działalności gospodarczej), to:
  • osoba ta (nowy wspólnik) odpowiada także za zobowiązania powstałe wcześniej, czyli za długi i inne zobowiązania związane z tym przedsiębiorstwem, które powstały jeszcze przed założeniem spółki,
  • odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości wniesionego przedsiębiorstwa, czyli do wartości majątku, który przedsiębiorca wniósł do spółki w momencie jej tworzenia,
  • wartość ta ustalana jest według stanu majątku w chwili wniesienia przedsiębiorstwa do spółki, ale przeliczana według cen obowiązujących w momencie, gdy wierzyciel będzie się domagał zaspokojenia swoich roszczeń.

Pozwanie wspólnika z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej

Wspólnik spółki jawnej, który zostaje pozwany za zobowiązania spółki, ma możliwość obrony przed roszczeniem wierzyciela. Przepisy KSH, przewidują, że może on powoływać się nie tylko na zarzuty przysługujące mu osobiście, ale również na zarzuty, które przysługują samej spółce wobec tego wierzyciela.

Zgodnie z przepisem art. 35 KSH:

• „Wspólnik pozwany z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki może przedstawić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzyciela” [por. § 1];
• „Jeżeli zarzut wymaga złożenia oświadczenia woli przez spółkę celem uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, potrącenia lub w innych podobnych przypadkach, wspólnik może odmówić zaspokojenia wierzyciela, dopóki spółka nie złoży takiego oświadczenia. Wierzyciel może wyznaczyć spółce dwutygodniowy termin do złożenia oświadczenia woli, po którego bezskutecznym upływie wspólnik lub wierzyciel może wykonać służące mu uprawnienie” [por. § 2].

Z powyższej regulacji wynika, że wspólnikom spółki jawnej przysługują co do zasady zarzuty osobiste wobec wierzyciela. Jednakże wspólnik spółki jawnej może również korzystać z zarzutów przysługujących spółce wobec tego wierzyciela, przykładowo zarzut przedawnienia czy zarzut potrącenia, zarzut wadliwości czynności prawnej, zarzut przedawnienia). W przypadku gdy spółce przysługują zarzuty wobec wierzyciela, wspólnik może odmówić zaspokojenia wierzyciela do momentu nie złożenia przez spółkę takiego oświadczenia. Jednakże wierzyciel może wyznaczyć spółce dwutygodniowy termin do złożenia oświadczenia woli, po którego bezskutecznym upływie wspólnik lub wierzyciel może wykonać służące mu uprawnienie.

Jeżeli wierzyciel pozywa wspólnika spółki jawnej o zapłatę długu spółki, wspólnik może się bronić, powołując na zarzuty osobiste (np. przedawnienie roszczenia wobec siebie) albo zarzuty, które przysługują samej spółce wobec tego wierzyciela (np. nieważność umowy, potrącenie, spełnienie świadczenia).

Podsumowanie

Reprezentacja i odpowiedzialność wspólników w spółce jawnej to dwa kluczowe filary funkcjonowania tej formy działalności gospodarczej. Co do zasady, każdy wspólnik ma prawo do samodzielnej reprezentacji spółki, bez konieczności uzyskiwania zgody pozostałych. Zarówno zakres reprezentacji, jak i sposób ponoszenia odpowiedzialności pokazują, że uczestnictwo w spółce jawnej wymaga wzajemnego zaufania wspólników, przejrzystych zasad współpracy oraz świadomości prawnej co do skutków prawnych podejmowanych działań.