Przedmiot ochrony prawa autorskiego – zdjęcia i opisy
Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego są następujące utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe).
Tym samym wszelkie zdjęcia, fotografie mogą być chronione prawem autorskim, o ile mają cechy utworu, czyli są twórcze i indywidualne. Nie musi to być dzieło artystyczne ani profesjonalne zdjęcie, wystarczy, że autor włożył w nie pewien poziom kreatywności (np. kompozycję, dobór światła, kadr, perspektywę).
Podobnie jest z opisami, w szczególności opisami produktów, usług czy kategorii, o ile stanowią rezultat samodzielnej i twórczej pracy, również mogą korzystać z ochrony prawnoautorskiej. Jednak nie każdy tekst będzie utworem, bowiem opisy o charakterze czysto informacyjnym czy też technicznym, jak np. „T-shirt biały, 100% bawełna”, co do zasady nie będzie podlegać ochronie, bo nie jest indywidualny (oryginalny). Inaczej jest w przypadku opisów, które zawierają autorskie sformułowania i cechują się indywidualnym stylem lub kreują unikalny przekaz marki. Dopiero takie teksty (opisy) mogą być uznane za utwory słowne i podlegać ochronie na mocy prawa autorskiego.
Przykład
„Miękki koc z dodatkiem kaszmiru, idealny na zimowe wieczory. Subtelna faktura i stonowane kolory, które tworzą przytulny klimat”.
Tym samym zarówno zdjęcia, jak i opisy mogą być utworami chronionymi prawem autorskim, jeśli:
- są wynikiem twórczej i indywidualnej pracy autora;
- mają ustaloną formę (czyli istnieją np. w formie cyfrowej lub fizycznej);
- nie są jedynie technicznym opisem faktów (np. „czarna koszulka, 100% bawełna”).
- Zastanawiasz się, jak sprawdzić istnienie praw autorskich do grafiki komputerowej? Jeśli tak, to przeczytaj ten artykuł.
Co grozi za kradzież zdjęć?
Skoro zdjęcia i opisy mogą być chronione prawem autorskim (o ile spełniają warunek twórczości i indywidualności), to ich wykorzystanie bez zgody twórcy jest działaniem nielegalnym i może skutkować odpowiedzialnością cywilną, a w niektórych przypadkach także karną.
Zdjęcia i opisy, jako utwory w rozumieniu prawa autorskiego, podlegają zarówno ochronie autorskich praw osobistych, jak i majątkowych, ale każde z tych praw dotyczy czegoś innego.
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE:
- zawsze przysługują twórcy (np. autorowi zdjęcia lub opisu);
- chronią więź twórcy z utworem, niezależnie od tego, kto korzysta z utworu albo kto nim rozporządza;
- przykładowe prawa osobiste:
- prawo do bycia uznanym za autora (np. „zdjęcie: Tomek Nowak”),
- prawo do oznaczenia utworu nazwiskiem, pseudonimem lub anonimowo,
- prawo do nienaruszalności treści i formy utworu (czyli np. zakaz jego przerabiania bez zgody twórcy);
- autorskie prawa osobiste są niezbywalne i nie wygasają nigdy, bowiem nawet po śmierci twórcy mogą ich dochodzić bliscy.
AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE:
- dają twórcy kontrolę nad komercyjnym wykorzystaniem utworu:
- prawo do decydowania, czy i jak inni mogą korzystać ze zdjęcia lub opisu (np. czy można je opublikować, skopiować, sprzedać),
- prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu,
- prawo do udzielania licencji lub przeniesienia praw (np. w drodze umowy);
- autorskie prawa majątkowe można przenieść na inny podmiot (np. firmę), sprzedać, udzielić licencji itp.;
- autorskie prawa majątkowe wygasają po 70 latach od śmierci twórcy.
W praktyce oznacza to, że kopiowanie cudzych zdjęć lub opisów bez zgody autora jest nielegalne i może prowadzić do wystąpienia z powództwem na drogę postępowania sądowego. Co ważniejszej, za kradzież zdjęć lub opisów w Internecie może grozić zarówno odpowiedzialność cywilna, jak i odpowiedzialność karna – w zależności od okoliczności naruszenia i skali szkody.
Odpowiedzialność cywilna z kradzież zdjęć i kradzież opisów w sklepie online
Kradzież cudzych zdjęć lub opisów bez zgody autora jest działaniem nielegalnym, które może prowadzić do wystąpienia z powództwem na drogę postępowania sądowego.
W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych (np. podpisanie zdjęcia cudzym nazwiskiem, brak wskazania autora lub wykorzystanie utworu w sposób uwłaczający), poszkodowany twórca – autor zdjęcia lub opisu – może żądać:
- zaniechania naruszenia (czyli np. natychmiastowego usunięcia utworu);
- usunięcia skutków naruszenia (np. przeprosin, sprostowania);
- złożenia oświadczenia określonej treści i formie (np. publicznych przeprosin);
- zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (szkoda niemajątkowa);
- wpłaty odpowiedniej kwoty na cel społeczny (np. na fundację wspierającą kulturę lub edukację).
Natomiast w razie naruszenia autorskich praw majątkowych (np. skopiowania zdjęcia i wykorzystania go w sklepie internetowym bez zgody) twórca może dochodzić:
zaniechania dalszego naruszania (np. zakazu dalszego wykorzystywania zdjęcia);
usunięcia skutków naruszenia (np. wycofania materiałów reklamowych);
naprawienia szkody:
- na zasadach ogólnych (czyli wykazując realną szkodę) lub
- poprzez zapłatę dwukrotności (a przy zawinionym naruszeniu – trzykrotności) wynagrodzenia, jakie przysługiwałoby za legalne korzystanie z utworu;
wydania uzyskanych korzyści (czyli przekazania zysków uzyskanych dzięki naruszeniu, np. sprzedaży produktów promowanych cudzym zdjęciem).
Przykładowe roszczenia w praktyce, które mogą być zasądzone przez sąd w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych:
- Ogłoszenie oświadczenia lub wyroku w mediach – jeśli Twoje zdjęcie lub opis został użyty bez zgody, możesz domagać się, by sąd nakazał naruszycielowi opublikowanie oświadczenia lub treści wyroku w prasie, Internecie lub mediach społecznościowych.
Przykład:
Sklep internetowy bezprawnie wykorzystał Twoje opisy produktów. Sąd nakazuje mu opublikowanie na stronie głównej oraz Facebooku komunikatu:
„Zamieściliśmy opisy bez zgody ich autorki. Działanie to było nielegalne. Przepraszamy panią Annę Nowak za naruszenie jej praw autorskich”.
- Zapłata sumy pieniężnej zamiast usunięcia skutków naruszenia – w przypadku niezawinionego naruszenia, gdy usunięcie skutków byłoby nadmiernie dotkliwe (np. zniszczenie dużego nakładu), sąd może – za zgodą autora – orzec zapłatę rekompensaty pieniężnej.
Przykład:
Wydawnictwo nieświadomie użyło Twojego zdjęcia w katalogu drukowanym w dużym nakładzie. Zamiast niszczyć cały nakład, sąd zasądza wypłatę 10 tys. zł na Twoją rzecz.
- Wycofanie lub zniszczenie materiałów – sąd może też orzec o tym, co stanie się z materiałami powstałymi w wyniku naruszenia (np. katalogami, banerami, materiałami reklamowymi)
Przykład:
Firma użyła Twojego zdjęcia w katalogu promującym swoje produkty. Sąd nakazuje wycofanie katalogu z obiegu, zniszczenie pozostałych egzemplarzy oraz przekazanie Ci części materiałów jako forma rekompensaty.
W zakresie odpowiedzialności cywilnej warto zapamiętać, że:
- Twórca ma prawo dochodzić różnych roszczeń, jeśli ktoś bezprawnie wykorzysta jego zdjęcie lub opis – nie tylko pieniędzy (odszkodowania), ale też np. publicznych przeprosin lub nakazu ogłoszenia wyroku sądu (czyli: żeby naruszyciel poinformował publicznie, że złamał prawo).
- Ochrona przysługuje każdemu twórcy, bez względu na to, kim jest – nie trzeba być artystą, fotografem czy dużą firmą. jeśli stworzyłaś coś samodzielnie (np. opis produktu, zdjęcie na stronę sklepu), to jesteś twórcą w rozumieniu prawa autorskiego.
- Jeśli ktoś chce legalnie użyć twojego zdjęcia lub opisu, to musi najpierw uzyskać twoją zgodę – najlepiej pisemną, w formie umowy licencyjnej albo umowy o przeniesienie praw autorskich. bez takiej zgody wykorzystanie utworu będzie nielegalne.
A jeśli zastanawiasz się, czy portfolio podlega przepisom prawa autorskiego, to przeczytaj ten artykuł.
Odpowiedzialność karna za kradzież zdjęć i kradzież opisów w sklepie online
Bezprawne kopiowanie, rozpowszechnianie lub przypisywanie sobie autorstwa cudzym zdjęciem czy opisom np. produktów może skutkować również odpowiedzialnością karną. Do katalogu zachowań naruszających prawa autorskie i prawa pokrewne w przypadku kradzieży zdjęć i opisów (czyli naruszeń najczęściej spotykanych na stronach internetowych, w mediach społecznościowych czy marketplace’ach) można zaliczyć przede wszystkim:
PLAGIAT (ART. 115 USTAWY O PRAWIE AUTORSKIM I PRAWACH POKREWNYCH)
- przywłaszczenie autorstwa zdjęcia lub opisu (np. opublikowanie cudzego zdjęcia jako własnego);
- rozpowszechniania bez podania autora (np. skopiowanie opisu produktu i zamieszczenie na swojej stronie bez wskazania źródła);
- przykład: sklep internetowy kopiujący opisy produktów i zdjęcia z konkurencyjnej strony, podpisując je jako własne.
ROZPOWSZECHNIANIE UTWORU BEZ POZWOLENIA (ART. 116 USTAWY O PRAWIE AUTORSKIM I PRAWACH POKREWNYCH)
- publikowanie cudzego zdjęcia lub opisu (czyli utworu) bez zgody autora, np. na stronie internetowej, blogu, profilu firmowym;
- przykład: udostępnienie na Facebooku zdjęcia znalezionego w Google bez zgody fotografa lub źródła.
NIELEGALNE UTRWALENIE LUB ZWIELOKROTNIENIE UTWORU (ART. 117 USTAWY O PRAWIE AUTORSKIM I PRAWACH POKREWNYCH)
- kopiowania i zapisu cudzego utworu, np. pobranie zdjęcia z cudzego bloga i umieszczenie na swojej stronie lub w ofercie na Allegro;
- przykład: zapisanie i ponowne użycie cudzego zdjęcia wnętrza z Instagrama w swoim ogłoszeniu sprzedaży mieszkania.
Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich jest zazwyczaj ścigana na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że to on musi zgłosić sprawę organom ścigania. Inaczej sprawa wygląda, gdy sprawca działa w sposób zorganizowany lub uczynił z naruszeń stałe źródło dochodu. Wówczas postępowanie może być wszczęte z urzędu.
Więcej o naruszeniu praw autorskich i odpowiedzialności karnej przeczytasz w tym artykule.
Podsumowanie
Nieuprawnione kopiowanie i wykorzystywanie cudzych zdjęć, opisów czy innych utworów w Internecie stanowi naruszenie zarówno autorskich praw osobistych, jak i majątkowych. Prawo autorskie chroni twórców, dając im możliwość dochodzenia swoich praw zarówno na drodze cywilnej, jak i karnej. W praktyce oznacza to, że każda forma nielegalnego wykorzystania czyjegoś utworu może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, włącznie z obowiązkiem zaniechania naruszeń, usunięcia skutków, zapłatą odszkodowań, a nawet karą pozbawienia wolności. Dlatego ważne jest szanowanie praw twórców i legalne korzystanie z ich prac.
Adrianna Glapiak 
Faktura uproszczona – czym jest i do jakiej kwoty można ją wystawić?
Programy lojalnościowe a prawo
Umowy dotyczące autorskich praw majątkowych – jak ją sporządzić? Kiedy wygasają prawa majątkowe twórcy?
Trendy e-commerce 2025 – showrooming, webrooming oraz inne trendy w sprzedaży online
Oliwia Józefowiak
