Czy małżonek przedsiębiorcy jednoosobowego odpowiada za jego długi?

×

Wyjaśniamy, czy i w jakich sytuacjach współmałżonek przedsiębiorcy może odpowiadać za jego zobowiązania, a zwłaszcza te związane z długami podatkowymi czy wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej.

JDG i odpowiedzialność przedsiębiorcy

Choć tylko jedna osoba formalnie prowadzi jednoosobową firmę, to skutki jej zadłużenia mogą sięgnąć dalej, bowiem aż do majątku wspólnego małżonków. Kluczowe jest zatem zrozumienie, jak działa JDG i co oznacza osobista odpowiedzialność przedsiębiorcy.

Zgodnie z przepisem art. 43 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeksu cywilnego „przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”.

Z kolei w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców znajduje się regulacja dotycząca pojęcia działalności gospodarczej. Zgodnie zatem z przepisem art. 3 „działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły”.

Aby więc działalność mogła być uznana za działalność gospodarczą, musi spełniać łącznie cztery warunki:

• być zorganizowana,
• mieć charakter zarobkowy,
• być wykonywana we własnym imieniu,
• być wykonywana w sposób ciągły.

Jeśli chodzi o podjęcie jednoosobowej działalności gospodarczej, to można to zrobić w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Natomiast w zakresie odpowiedzialności, to osoba fizyczna, będąca przedsiębiorcą w jednoosobowej działalności gospodarczej wpisanej do CEIDG, odpowiada całym swoim majątkiem osobistym za wszelkie zobowiązania firmy. Należy zapamiętać, że w jednoosobowej działalności gospodarczej nie istnieje rozdzielenie pomiędzy majątkiem firmowym a majątkiem prywatnym przedsiębiorcy, ponieważ firma nie ma odrębnej osobowości prawnej. Oznacza to, że wszystkie zobowiązania zaciągane w związku z działalnością gospodarczą są zobowiązaniami osoby fizycznej, czyli tego, kto firmę prowadzi.

Jeśli małżonkowie mają wspólność majątkową, a przedsiębiorca zaciągnął zobowiązanie za zgodą małżonka – odpowiedzialność może sięgnąć również majątku wspólnego. Dlatego temat odpowiedzialności za długi w JDG ma też bezpośredni wpływ na sytuację drugiego małżonka – o czym szerzej warto pisać w kolejnej części artykułu.

A jeśli zastanawiasz się czy przedsiębiorca musi mieć konto firmowe czy prywatne, to przeczytaj ten artykuł.

Odpowiedzialność małżonka przedsiębiorcy jednoosobowej działalności gospodarczej

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje kwestię związaną z odpowiedzialnością małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich. Zgodnie z przepisem art. 36 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności”.

Zatem jeśli przedsiębiorca prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, a część majątku wspólnego (np. samochód) wykorzystywany jest w ramach firmy, to taki przedsiębiorca może swobodnie nim zarządzać w ramach działalności, bez potrzeby każdorazowej zgody współmałżonka.

Przykład

Jeżeli wspólny samochód służy przedsiębiorcy do prowadzenia działalności kurierskiej, to może zdecydować o np. jego sprzedaży, o ile wynika z potrzeb firmy. Nie musi w takim przypadku pytać drugiego małżonka o zgodę, nawet jeśli pojazd formalnie należy do obojga.

Jednocześnie ustawodawca przewidział sytuację, w której przedsiębiorca czasowo nie może działać osobiście, np. z powodu pobytu w szpitalu czy innej krótkotrwałej przeszkody. W takim przypadku drugi małżonek może podjąć za niego najpilniejsze działania, ale tylko w zakresie bieżących, koniecznych spraw, nie zaś strategicznych decyzji. Takie rozwiązanie ma na celu ochronę zarówno interesów firmy, jak i majątku wspólnego.

Zgoda małżonka

Jeśli przedsiębiorstwo należy do majątku wspólnego, a wszelkie zobowiązania zostały zaciągnięte za zgodą małżonka, to obowiązują zasady odpowiedzialności określone w przepisie art. 41 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Odpowiedzialność małżonka będzie miała miejsce wtedy, gdy zostaną spełnione następujące warunki:

• małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez współmałżonka;
• zobowiązanie wynikało z czynności prawnej.

Brak zgody małżonka

Jeśli natomiast małżonek nie wyraził zgody na dokonywanie przez współmałżonka jakiejś konkretnej czynności prawnej, to odpowiedzialność będzie odbywać się na zasadach wynikających z przepisu art. 41 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten stanowi, że: „Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa”.

W praktyce oznacza to, że jeśli zgoda małżonka nie została wyrażona, wierzyciel nie może egzekwować z całego majątku wspólnego. Może natomiast dochodzić zaspokojenia z majątku osobistego przedsiębiorcy, czyli m.in. z:

• wynagrodzenia za pracę,
• dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej,
• praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej czy innych praw, które przysługują mu jako twórcy,
• przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa (np. samochodu, sprzętu, towaru).

Dzięki tej regulacji drugi małżonek jest częściowo chroniony – jeżeli nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania, to wierzyciel nie może prowadzić egzekucji z jego majątku osobistego ani z całego majątku wspólnego małżonków. Odpowiedzialność ogranicza się wówczas wyłącznie do majątku osobistego dłużnika oraz do składników używanych w prowadzonej przez niego działalności. Zatem jeśli jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą i zaciągnie zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka (np. żony), to wierzyciel nie może dochodzić spłaty długu z całego majątku wspólnego, tylko z:

• majątku osobistego dłużnika (np. przedmałżeńskiego mieszkania, oszczędności, przedmiotów nabytych w drodze dziedziczenia),
• wynagrodzenia za pracę dłużnika,
• dochodów z innej działalności zarobkowej (np. zlecenia, umowy o dzieło, własna firma),
• korzyści z praw autorskich, pokrewnych, przemysłowych (np. tantiemy, licencje),
• składników majątkowych przedsiębiorstwa, jeśli wierzytelność powstała w związku z jego prowadzeniem.

Firma w majątku osobistym

Jeżeli przedsiębiorstwo należy do majątku osobistego małżonka, co oznacza, że zarówno firma, jak i zobowiązania powstały przed wstąpieniem przedsiębiorcy w małżeństwo, to odpowiedzialność będzie się odbywać na zasadzie wynikającej z przepisu art. 41 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten stanowi, że: „Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9”.

Zatem, jeżeli firma była prowadzona już przed ślubem, a długi wynikają z tamtego okresu lub dotyczą majątku osobistego (np. przedmałżeńskiego lokalu użytkowego), to wierzyciel nie może egzekwować należności z majątku wspólnego małżonków, tylko z:

• majątku osobistego przedsiębiorcy,
• wynagrodzenia za pracę,
• dochodów z innej działalności zarobkowej,
• korzyści z tytułu praw autorskich, praw własności przemysłowej itp.

Rozdzielność majątkowa

Aby się uchronić przed ewentualnymi długami małżonka, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, można ustanowić rozdzielność majątkową. Taka rozdzielność może być ustanowiona przez sąd albo na podstawie umowy.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Jeśli wystąpią ważne powody, każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Może tego żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej.

Umowa majątkowa małżeńska

Małżonkowie mogą zawrzeć w formie aktu notarialnego umowę, która może rozszerzać wspólność ustawową, ograniczać ją albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa).

Taka umowa majątkowa może być zawarta przed zawarciem związku małżeńskiego lub w czasie jego trwania. Małżeńskie umowy majątkowe są skuteczne względem osób trzecich, co oznacza, że małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

Powyższe wynika z przepisu art. 47 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który w praktyce oznacza, że małżonkowie, którzy do tej pory pozostawali w ustroju wspólności ustawowej, mogą to zmienić, zawierając tzw. intercyzę.

W orzecznictwie wskazuje się, że „umowne wyłączenie wspólności majątkowej – w świetle art. 47 § 2 KRO (w brzmieniu sprzed nowelizacji) – nie stanowi przeszkody do nadania tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także przeciwko jej małżonkowi. Otrzymanie bowiem przez wierzyciela wiadomości o zawarciu umowy majątkowej i jej rodzaju umożliwia małżonkom skuteczne powoływanie się względem wierzyciela na wyłączenie tą umową wspólności ustawowej wtedy, gdy otrzymał on taką wiadomość przed powstaniem wierzytelności” [tak postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach – V Wydział Cywilny z dnia 30 września 2013 r., sygn. akt V ACz 756/13].

Majątek wspólny i majątek osobisty małżonków

W sytuacji gdy dwoje ludzi zawiera związek małżeński, automatycznie powstaje między nimi tzw. wspólność majątkowa. Oznacza to, że wszystko, co zarobią lub kupią podczas małżeństwa, zwykle należy do nich obu razem, to nazywamy majątkiem wspólnym.

Do majątku wspólnego zaliczamy przykładowo zarobki każdego z małżonków. Natomiast majątek osobisty (odrębny) to rzeczy, które należą tylko do jednego z małżonków, przykładowo rzeczy i pieniądze, które ktoś miał jeszcze przed ślubem.

Odpowiedzialność za długi podatkowe małżonka

Inaczej niż w przypadku zobowiązań wobec kontrahentów, czyli długów cywilnoprawnych (np. z tytułu umowy pożyczki czy dostawy towaru), przedstawiają się długi podatkowe mają szczególny charakter. Przede wszystkim są dochodzone przez np. urząd skarbowy albo organ podatkowy, a procedura ich egzekwowania są znacznie bardziej sformalizowane.

Jeśli zobowiązanie podatkowe powstało w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, to zgodnie z przepisem art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej małżonek podatnika może odpowiadać za zaległości całym majątkiem wspólnym – nawet jeśli to nie on prowadził działalność gospodarczą ani nie miał wiedzy o zobowiązaniu. w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje zarówno majątek odrębny podatnika, jak i majątek wspólny podatnika oraz jego małżonka. Oznacza to, że zaległości podatkowe mogą być dochodzone z całego majątku podatnika — zarówno tego osobistego, jak i wspólnie zgromadzonego w trakcie trwania małżeństwa. W konsekwencji, współmałżonek podatnika ponosi odpowiedzialność majątkową za jego zaległości podatkowe.

Co więcej, zmiany w ustroju majątkowym małżeńskim, takie jak ograniczenie, zniesienie, wyłączenie lub ustanie wspólności majątkowej, nie mają wpływu na zobowiązania podatkowe, które powstały przed datą tych zmian. Oznacza to, że jeśli długi podatkowe powstały zanim:

• została zawarta umowa o rozdzielności majątkowej (intercyza) lub inna umowa ograniczająca wspólność,
• zapadło prawomocne orzeczenie sądu o zniesieniu wspólności majątkowej,
• nastąpiło ustanie wspólności majątkowej wskutek ubezwłasnowolnienia małżonka,
• uprawomocniło się orzeczenie sądu o separacji.

Za te zobowiązania podatkowe odpowiada się zatem tak, jakby wspólność majątkowa nadal trwała, czyli wierzyciel może dochodzić zaspokojenia również z majątku wspólnego małżonków.

Istotne jest, że jeśli małżonkowie zawarli przed powstaniem zobowiązania podatkowego umowę majątkową małżeńską (intercyzę) i została ona zgłoszona do urzędu skarbowego w odpowiednim terminie, to drugi małżonek może zostać zwolniony z odpowiedzialności za te zobowiązania. W praktyce oznacza to, że nie wystarczy jedynie podpisanie intercyzy, ale poinformowanie urzędu w terminie. Jednocześnie wskazać należy, że małżonek nie odpowiada za długi podatkowe, które powstały przed zawarciem małżeństwa – takie zobowiązania dotyczą wyłącznie majątku osobistego podatnika.

Podsumowanie

Przedsiębiorco, pamiętaj, że odpowiedzialność za zobowiązania związane z Twoją firmą zależą od tego, czy przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku wspólnego z Twoim małżonkiem, czy też wyłącznie do Twojego majątku osobistego. Jeśli firma znajduje się we wspólności majątkowej, to kolejną istotną kwestią jest zgoda małżonka na dokonanie danej czynności prawnej, która może zrodzić powstanie zobowiązania. Każdorazowo wyrażona zgoda małżonka pociąga go do odpowiedzialności za długi współmałżonka-przedsiębiorcy.