Jak legalnie chronić swój wizerunek?

Jak legalnie chronić swój wizerunek - omówione zagadnienia:

Pokaż więcej ↓

Nie ulega wątpliwości, że wizerunek osoby fizycznej jest jej dobrem osobistym, które podlega ochronie. W dzisiejszych czasach nie trudno jest o bezprawne naruszenia takiego dobra, albowiem w dobie popularności chociażby social mediów wizerunek łatwo jest poddać przykładowo dalszemu rozpowszechnieniu. Niewątpliwie publikacja wizerunku wymaga zezwolenia osoby, której wizerunek został utrwalony.

Ochrona dóbr osobistych – na czym polega?

Dobra osobiste

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy, czym są dobra osobiste. Wobec tego należy odnieść się do przepisu art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, który wśród dóbr osobistych człowieka wyróżnia zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Co więcej z regulacji tej wynika, że dobre te pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Ochrona dóbr osobistych

Z kolei jeśli o ochronę dóbr osobistych i środki ich sądowej ochrony, to zgodnie z przepisem art. 24 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego:

„Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny” [por. § 1];
„Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych” [por. § 2].

Głównymi przesłankami ochrony dóbr osobistych, które muszą być spełnione łącznie, są:

istnienie dobra osobistego,
zagrożenie lub naruszenie tego dobra,
bezprawność zagrożenia lub naruszenia.

Co więcej, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem oraz przepisami Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 6 KC w zw. z art. 24 § 1 KC, ciężar udowodnienia zarówno istnienia dobra osobistego, jak i faktu jego naruszenia bądź realnego zagrożenia, spoczywa na powodzie. Oznacza to, iż osoba występująca z roszczeniem o ochronę dóbr osobistych, w tym o zadośćuczynienie pieniężne, zobowiązana jest wykazać:

istnienie określonego dobra osobistego podlegającego ochronie (np. wizerunek, prywatność, godność osobista),
bezprawność działania pozwanego,
skutek w postaci naruszenia lub realnego zagrożenia naruszeniem tego dobra.

Brak wykazania którejkolwiek z powyższych przesłanek skutkuje oddaleniem powództwa. Tym samym, dochodzenie ochrony dóbr osobistych wymaga starannego zgromadzenia materiału dowodowego, który jednoznacznie potwierdzi zaistnienie stanu faktycznego uzasadniającego roszczenie.

Co należy również zapamiętać w kontekście ochrony dóbr osobistych? Przede wszystkim:

żądanie zaniechania działania – jeśli czyjeś dobro osobiste zostało zagrożone, osoba ta może zażądać zaprzestania szkodliwego działania, chyba że to działanie jest legalne;
naprawienie skutków naruszenia – osoba poszkodowana ma prawo żądać, aby sprawca naruszenia podjął działania mające na celu usunięcie skutków, takie jak np. opublikowanie sprostowania lub przeprosiny;
zadośćuczynienie lub zapłata na cel społeczny – w przypadku naruszenia dóbr osobistych, osoba poszkodowana może również domagać się zadośćuczynienia pieniężnego lub przekazania kwoty na cel społeczny;
szkoda majątkowa – jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany ma prawo domagać się jej naprawienia na ogólnych zasadach odpowiedzialności cywilnej.

Istnienie dobra osobistego i zagrożenie lub naruszenie tego dobra należy udowodnić. Obowiązek w tymże zakresie spoczywa na powodzie, czyli osobie, której dobro zostało naruszone i na drodze sądowej domaga się przykładowo orzeczenia zadośćuczynienia.

– ochrona dóbr osobistych na podstawie przepisu art. 24 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny przysługuje każdej osobie, której dobru osobistemu cudze działanie bezpośrednio zagraża lub je narusza. Dodatkowo ochrona dóbr osobistych nie wyłącza innych uprawnień przewidzianych w innych aktach prawnych, np. w prawie autorskim lub wynalazczym, co może oznaczać, że osoba naruszająca te dobra może również podlegać odpowiedzialności na podstawie innych przepisów.

Środki ochrony dóbr osobistych

W przypadku, gdy dojdzie do naruszenia dóbr osobistych, to osoba, której dobro zostało naruszone może na podstawie przepisu art. 24 §1 Kodeksu cywilnego skorzystać z następujących środków ochrony niemajątkowych, tj.:

roszczenia o zaniechanie działania zagrażającego dobru osobistemu;
roszczenia o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków dokonanego naruszenia dobra osobistego;
roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne lub o zapłatę odpowiedniej sumy na cel społeczny.

Jak zgłosić naruszenie dóbr osobistych? Zgłoszenie naruszenia dóbr osobistych następuje przede wszystkim poprzez wniesienie powództwa cywilnego w trybie przepisów Kodeksu cywilnego. Osoba, której dobro zostało naruszone, może wystąpić z żądaniem ochrony prawnej – m.in. poprzez żądanie zaniechania naruszeń, usunięcia ich skutków, przeprosin czy zapłaty zadośćuczynienia. Sprawa taka podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny, właściwy rzeczowo, czyli w tym przypadku – sąd okręgowy, niezależnie od wartości przedmiotu sporu. Wynika to z faktu, że roszczenia dotyczące ochrony dóbr osobistych należą do właściwości rzeczowej sądów okręgowych zgodnie z art. 17 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego.

Dobro osobiste w postaci wizerunku, o jakim mowa w art. 23 k.c. i art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to podobizna człowieka na obrazie, fotografii lub utrwalona w inny sposób. Takie dobro osobiste przysługuje tylko człowiekowi i nie ma swojego odpowiednika w postaci dobra przysługującego osobie prawnej [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt V ACa 501/18].

Dla ochrony dobra osobistego w postaci wizerunku znaczenie ma ustalenie, jakie istotne interesy uzasadniają rozpowszechnienie wizerunku, usprawiedliwiając w ten sposób naruszenie autonomii osoby, której wizerunek został rozpowszechniony [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 grudnia 2019 r., sygn. akt I ACa 165/19].

Czym jest wizerunek ?

Wizerunek zazwyczaj kojarzony jest z wizerunkiem fizycznym, czyli wyglądem człowieka, zbiorem konkretnych cech fizycznych, które umożliwią identyfikację danego człowieka. Z kolei zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego to nic innego jak czyjaś podobizna na rysunku, obrazie, zdjęciu itp., sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana.

Na wizerunek składa się ogół zewnętrznych cech, które charakteryzują daną osobę. Innymi słowy, wizerunek definiowany jest jako wygląd człowieka, jego podobizna, jego obraz fizyczny. Według niektórych w te ramy włączyć można dodatkowe elementy związane z wykonywanym zawodem, jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się, inne elementy identyfikujące, np. okulary, fryzura czy nawet szczególna linia profilu bądź charakterystyczny cień. W każdym przypadku chodzi o cechy immanentnie związane z konkretną osobą fizyczną, dla niej znamienne i pozwalające na jej rozpoznawalność. Za wizerunek nie można potraktować sposobu postrzegania i oceny danej osoby w odbiorze zewnętrznym (jej życiorysu, cech charakteru, postępowania, utrwalonej pozycji zawodowej itp.) [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 kwietnia 2015 r., sygn. akt I ACa 1471/14].

Co szczególnie istotne, zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego, dobra osobiste człowieka obejmują m.in. wizerunek, a więc jego ochrona wynika wprost z ustawy. Wizerunek jest zatem jednym z przykładów niematerialnych wartości chronionych prawnie, obok takich jak cześć, prywatność czy nazwisko.

Zezwolenie na rozpowszechnienie wizerunku

Na czym polega ochrona wizerunku jako dobra osobistego? Przede wszystkim ochrona wizerunku polega na przyznaniu każdej osobie prawa do decydowania o sposobie utrwalania, wykorzystywania i rozpowszechniania jej wizerunku. Aby zatem móc legalnie rozpowszechnią wizerunek osoby fizycznej, należy uzyskać od niej stosowne zezwolenie.

Zgodnie zatem z przepisem art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie [por. ustęp 1];
Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza [por. ustęp 2].

Zezwolenie (zgoda) na rozpowszechnianie wizerunku to nic innego jak oświadczenie woli wyrażające zgodę na wykorzystanie jej wizerunku, może mieć charakter jednostronnej czynności prawnej albo elementem umowy. Do najważniejszych elementów zezwolenia należy:

określenie w nim konkretnego wizerunku;
precyzyjne określenie sposobu wykorzystywania wizerunku, tj. czas, miejsce itp.;
może być udzielone w dowolnej formie, jednak musi być ono jednoznaczne;
zezwolenie może dotyczyć rozpowszechniania wizerunku na przyszłość albo wizerunku, który został już rozpowszechniony;
zezwolenie może obejmować zgodę na dalsze rozpowszechnianie wizerunku, tj. przez osoby trzecie.

Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Poniżej, w formie tabelarycznej przedstawiamy, kiedy rozpowszechnianie wizerunku jest dozwolone bez konieczności uzyskania zgody osoby przedstawionej.

KATEGORIA	WYMAGANE ZEZWOLENIE	UWAGI
OSOBA, KTÓRA OTRZYMAŁA ZAPŁATĘ ZA POZOWANIE	nie	jeśli osoba otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie, nie jest wymagane dodatkowe zezwolenie
OSOBA POWSZECHNIE ZNANA (NP. POLITYK, CELEBRYTA)	nie	jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem funkcji publicznych (politycznych, społecznych, zawodowych)
OSOBA W TLE (NP. CZĘŚĆ ZGROMADZENIA, KRAJOBRAZU)	nie	jeżeli osoba jest tylko szczegółem całości, np. tłem wydarzenia, nie jest wymagane zezwolenie
INNE PRZYPADKI (BRAK SZCZEGÓLNYCH OKOLICZNOŚCI)	tak	wymagane jest zezwolenie osoby przedstawionej, chyba że zachodzą wyjątki opisane powyżej

WAŻNE

– posiadanie zgody na rozpowszechnianie wizerunku przez osobę lub firmę, która chce go wykorzystać, ma bardzo ważne znaczenie. Taka zgoda chroni osobę przedstawioną na zdjęciu lub nagraniu – jest dowodem na to, że wyraziła ona zgodę na wykorzystanie swojego wizerunku. Z kolei udzielenie zgody – albo jej brak – pokazuje, czy dana osoba godzi się na to, by jej wizerunek został użyty. Z tego powodu zgoda jest podstawowym narzędziem prawnym, które pomaga chronić prywatność, godność i inne ważne prawa osoby, której wizerunek ma zostać pokazany publicznie. Głównym celem tejże zgody jest zapobieganie sytuacjom, w których ktoś wykorzystuje wizerunek drugiej osoby bez jej wiedzy i zgody – niezależnie od tego, czy dzieje się to w celach zarobkowych, komercyjnych czy prywatnych.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 października 2018 r., sygn. akt V ACa 655/17 słusznie wskazano, że:

Rozpowszechnianie wizerunku w mediach, wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej, chyba że taka osoba otrzymała za to wynagrodzenie lub też pod warunkiem, że zdjęcie wykonano przy pełnieniu funkcji publicznych przez osobę powszechnie znaną albo że wizerunek danej osoby stanowi szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy impreza publiczna;
Zgoda osoby na rozpowszechnianie jej wizerunku w mediach musi zostać udzielona wyraźnie i nie może być domniemywana. Musi być udzielona wprost oraz w sposób niewątpliwy. Powinna określać warunki i płaszczyzny dopuszczalnego wykorzystania wizerunku. Zgodę można wyrazić też ustnie, jednak okoliczność jej udzielenie musi wówczas zostać wykazana na podstawie dowodów.

Zatem w zakresie zgody na rozpowszechnianie wizerunku należy zapamiętać następujące kluczowe kwestie:

co do zasady, potrzebna jest zgoda na rozpowszechnianie wizerunku – publikowanie wizerunku osoby w mediach wymaga jej wyraźnej zgody, chyba że zachodzi jeden z wyjątków:
- osoba otrzymała za to wynagrodzenie,
- zdjęcie wykonano podczas pełnienia funkcji publicznych przez osobę powszechnie znaną,
- wizerunek stanowi jedynie element większej całości (np. tłumu, krajobrazu, imprezy publicznej);
zgoda musi być jednoznaczna – nie można jej domniemywać. powinna być wyraźna, świadoma i najlepiej udokumentowana (np. pisemnie lub w formie elektronicznej). ustna zgoda jest możliwa, ale w razie sporu trzeba będzie ją udowodnić;
zgoda powinna określać warunki wykorzystania wizerunku – np. gdzie i jak długo może być używany, w jakim kontekście, w jakich mediach.

Ochrona wizerunku firmy

Zgodnie z przepisem art. 43 Kodeksu cywilnego Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Z powyższej regulacji wynika, że firma, której dobra osobiste zostaną naruszone, np. przez podszywanie się pod firmę albo wykorzystywanie logo firmy w konkurencyjnych/komercyjnych celach, może dochodzić ochrony przed sądem, np. żądać:

sprostowania lub przeprosin,
usunięcia skutków naruszenia,
zadośćuczynienia pieniężnego,
odszkodowania, o ile osoba prawna poniosła szkodę majątkową.

Dlatego również w odniesieniu do osób prawnych, przedsiębiorstw potrzebna jest zgoda na rozpowszechnianie wizerunku firmy, z tym, że nie chodzi tu o wizerunek w sensie fizycznym (tak jak u osoby fizycznej), tylko o nazwę firmy czy logo, które także mogą być wykorzystywane wyłącznie po uprzednio udzielonej zgodzie.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2022 r., sygn. I CSK 3650/22 „Dobra osobiste osoby prawnej to zespół wartości niemajątkowych, dzięki którym osoba ta może funkcjonować zgodnie z zakresem swoich działań. Dobre imię osoby prawnej naruszają wypowiedzi, które – obiektywnie oceniając – narażają ją na utratę zaufania potrzebnego do prawidłowego jej funkcjonowania w zakresie swoich zadań, co z reguły będzie wiązało się z rozpowszechnieniem nieprawdziwego zarzutu”.

Chcesz wiedzieć, czym się charakteryzuje umowa z modelką i jak ją skonstruować, to przeczytaj ten artykuł.

Pobierz wzory umów

Zastrzeżenie wizerunku

Skoro wiemy już, czym są dobra osobiste, na czym polega ich ochrona oraz jak można chronić swój lub firmowy wizerunek, naturalnym krokiem jest przejście do omówienia kwestii zastrzeżenia wizerunku jako środka prewencyjnego i prawnego zabezpieczenia przed jego nieuprawnionym wykorzystaniem.

Zastrzeżenie wizerunku to bardziej sformalizowana czynność, która polega na wyraźnym zakomunikowaniu braku zgody na utrwalanie i rozpowszechnianie wizerunku. Takie zastrzeżenie może być zawarte w formie zapisu w umowie, osobnego oświadczenia czy nawet zakomunikowane w sms czy wiadomości e-mail.

Zapamiętać należy, że ochrona wizerunku, przewidziana zarówno przez przepisy prawa ma na celu zagwarantowanie każdej osobie prawa bądź firmie do decydowania o tym, jak, gdzie i czy w ogóle jej wizerunek będzie mógł zostać wykorzystany.

Co grozi za bezprawne rozpowszechnianie wizerunku?

Zgodnie z przepisem art. 190a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny:

„Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatności podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8″ [por. § 1];
„Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, przez co wyrządza jej szkodę majątkową lub osobistą” [por. § 2];
„Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15″ [por. § 3];
„Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego” [por. § 4].

Zarówno uporczywe nękanie, jak i podszywanie się pod inną osobę (w tym wykorzystywanie jej wizerunku), stanowią czyny zabronione i podlegają odpowiedzialności karnej. Wizerunek jest prawnie chronionym elementem tożsamości danej osoby, a jego bezprawne wykorzystanie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych – zarówno cywilnych, jak i karnych.

Zatem za podszywanie się pod inną osobę, w tym wykorzystywanie jej wizerunku lub danych osobowych bez jej zgody, stanowi przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W przypadkach skrajnych, gdy skutkiem nękania lub podszywania się jest targnięcie się na życie przez osobę pokrzywdzoną, kara wynsoi od 2 do 15 lat pozbawienia wolności.

Postępowanie karne w takich sprawach jest wszczynane na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że osoba poszkodowana musi zgłosić przestępstwo na policji lub w prokuraturze.

Podsumowanie

Zapamiętać należy, że rozpowszechnianie wizerunku osoby fizycznej czy też wizerunku firmy, co do zasady wymaga wyraźnej zgody. Oznacza to, że każda forma rozpowszechniania wykorzystania wizerunku, np. na stronach internetowych, mediach społecznościowych czy reklamach bez uprzedniego zezwolenia osoby przedstawionej na zdjęciu lub nagraniu, może naruszać jej dobra osobiste, do których zalicza się wizerunek.

Brak takiej zgody może skutkować nie tylko odpowiedzialnością cywilną, w tym obowiązkiem zapłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, ale również odpowiedzialnością karną.

A jeśli chcesz wiedzieć co może wrzucić w koszty modelka, to przeczytaj ten artykuł.