Renta z tytułu niezdolności do pracy - komu przysługuje?

Renta z tytułu niezdolności do pracy to świadczenie dla osób, które są częściowo lub całkowicie niezdolne do wykonywania pracy oraz odpowiedni czas opłacały składki ZUS. Przeczytaj artykuł, a dowiesz się, komu dokładnie przysługuje renta i co zrobić, aby ją otrzymywać.

Renta z tytułu niezdolności do pracy – podstawa prawna

Warunki nabywania prawa, zasady wypłacania i ustalania wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2022.504 t.j.).

Osoba niezdolna do pracy – definicja

Osobą niezdolną do pracy jest, w myśl art. 12 ustawy, osoba, która utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Niezdolność do pracy dzieli się na całkowitą (gdy osoba jest niezdolna do wykonywania jakiejkolwiek pracy) i częściową (gdy osoba utraciła zdolność do wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami).

O niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS oraz ustala jej okres. Zgodnie z art.13 ust. 2 i 3 niezdolność orzeka się na okres do 5 lat, chyba że wg wiedzy medycznej nie ma możliwości odzyskania sprawności przed tym czasem – wtedy orzeka się ją na adekwatnie dłuższy okres lub na stałe.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji

W przypadku, kiedy lekarz lub komisja ZUS stwierdzi, że naruszenie sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, orzeka niezdolność do samodzielnej egzystencji (art. 13 ust. 5 ustawy).

To orzeczenie daje prawo do ubiegania się o dodatkowe świadczenie uzupełniające w wysokości 500 zł (potocznie zwane 500+ dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji).

Renta z tytułu niezdolności do pracy – kto może dostać?

Prawo do renty przysługuje osobie (art. 57 ust. 1 ustawy):

która posiada orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy (całkowitej bądź częściowej),
która nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków do jej uzyskania,
która ma wymagany (odpowiedni do swojego wieku) okres składkowy i nieskładkowy,
której niezdolność do pracy powstała w okresach wymaganych ustawą, tj. w okresie składkowym lub nieskładkowym albo w ciągu 18 miesięcy od zakończenia takiego okresu.

Uwaga – osoba, której niezdolność do pracy powstała w wyniku wypadku w drodze lub z pracy jest zwolniona z wymogu posiadania okresu składkowego i nieskładkowego (art. 57a ustawy).

Okres składkowy

Do okresów składkowych zalicza się okresy, w czasie których opłacane były składki na ubezpieczenia społeczne: m.in. w czasie zatrudnienia, prowadzenia działalności gospodarczej, pobierania zasiłku macierzyńskiego, przebywania na urlopie wychowawczym lub macierzyńskim, pełnienia służby w Wojsku Polskim.

Okres nieskładkowy

Okres nieskładkowy to czas, w którym nie odprowadzano składek na ubezpieczenia społeczne. To m.in. okres pobierania wynagrodzenia chorobowego, zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, nauki w szkole wyższej (pod warunkiem jej ukończenia).

Wymagany okres składkowy i nieskładkowy

Minimalny okres składkowy i nieskładkowy, aby starać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy wynosi:

1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
2 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,
3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,
4 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,
5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Powyższe reguluje art. 58 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Okres 5 lat, wymagany od osoby, której niezdolność powstała po ukończeniu 30 roku życia, musi przypadać w ciągu ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Przykład 1: Pani Anna, która w 2022 r. skończyła 42 lata, złożyła w czerwcu 2022 r. wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Pomiędzy październikiem 2021 r. a marcem 2022 r. Anna pobierała zasiłek dla bezrobotnych. Przed pobieraniem zasiłku pracowała nieprzerwanie 17 lat, a później już nie wróciła do pracy. Lekarz orzecznik ZUS orzekł, że Anna jest całkowicie niezdolna do pracy, a niezdolność powstała w maju 2022 r. Tym samym Anna ma prawo do renty, ponieważ posiada orzeczenie o niezdolności, spełnia wymóg okresu składkowego i nieskładkowego, a niezdolność powstała mniej niż 18 miesięcy po zakończeniu okresu składkowego.

Renta z tytułu niezdolności do pracy – jak wnioskować?

Wniosek o rentę można złożyć przez internet (przez ZUS PUE), osobiście lub wysłać pocztą do oddziału ZUS właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskującego. Wymagane dokumenty:

wniosek o przyznanie renty (wzór wniosku można pobrać tutaj),
wypełniony przez lekarza prowadzącego leczenie formularz OL-9,
wywiad zawodowy (formularz OL-10), wypełniony przez pracodawcę wnioskującego, jeśli ten jest zatrudniony,
informację o okresach składkowych i nieskładkowych na druku ERP-6 albo formularz unijny E 207 PL,
dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe (np. świadectwa pracy),
dodatkową dokumentację medyczną, która może potwierdzić stan zdrowia wnioskującego,

Jeżeli ubezpieczony wnioskuje o rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy do powyższej dokumentacji powinien dołączyć kartę wypadku.

Brak przyznania prawa do renty

W przypadku otrzymania decyzji odmownej, ubezpieczonemu przysługuje prawo do wniesienia odwołania w terminie 30 dni od odebrania decyzji. Odwołanie od decyzji ZUS należy kierować do Sądu Okręgowego Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskującego.