Umowa użyczenia – treść i przedmiot umowy + wzór umowy

Umowa użyczenia – zagadnienia ogólne

Umowa użyczenia została uregulowana w ustawie z dnia 26 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy [por. art. 710 Kodeksu cywilnego].

Stronami użyczenia są:

• Użyczający – podmiot, który użycza przedmiot umowy;
• Biorący – podmiot, który przyjmuje od użyczającego przedmiot umowy do bezpłatnego używania.

Przedmiotem użyczenia mogą być rzeczy ruchome lub nieruchome. Natomiast przedmiotem umowy użyczenia nie mogą być prawa oraz pieniądze jako środek płatniczy.

Umowa użyczenia nie jest umową wzajemną, a jednostronnie zobowiązująca, w której biorący korzysta z rzeczy cudzej w sposób określony przez użyczającego. Podkreślić należy, że cechą charakterystyczną użyczenia jest nieodpłatność, a treść stosunku użyczenia i jego funkcja sprowadza się do przysporzenia przez użyczającego korzyści biorącemu w użyczenia. Biorący rzecz do używania zobowiązany jest do używania rzeczy w sposób odpowiadający jej właściwościom lub przeznaczeniu. Co ważniejsze, biorący ponosi odpowiedzialność za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jeśli wynika ono z używania jej w sposób sprzeczny z jej właściwościami lub przeznaczeniem.

Forma umowy użyczenia

Umowa użyczenia może być zawarta w dowolnej formie, tj.:

• ustnej;
• pisemnej;
• elektronicznej (np. w drodze mejlowej);
• czynności konkludentne (czynności dorozumiane), czyli poprzez takie zachowanie się, które wskaże na istnienie takiej czynności.

Jeżeli jednak strony zawarły umowę w formie pisemnej, to jej zmiana albo wypowiedzenie wymaga również zachowania takiej formy.

Sposób używania rzeczy użyczonej

Przepis art. 712 stanowi, że:

• jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu [por. § 1];
• bez zgody użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania [por. § 2].

Niewątpliwie biorący w użyczenie dana rzecz może używać ją wyłącznie w oparciu o jej właściwości i przeznaczenie. Jeśli jednak umowa użyczenia dopuszcza używanie rzeczy w inny sposób, biorący może swobodnie użytkować tę rzecz w myśl zapisów umowy. Naruszenie przez biorącego umownych lub ustawowych przepisów używania/korzystania z rzeczy rodzi odpowiedzialność po jego stronie za jej utratę lub uszkodzenie.

Biorący ponosi również zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Do takich kosztów utrzymania należą wydatki związane z bieżącą konserwacją rzeczy, która jest niezbędna do utrzymania jej w stanie niepogorszonym, np. koszty napraw, karmienie zwierzęcia. Zwykłe koszty spoczywają na biorącym i nie mogą stanowić podstawy do żądania ich zwrotu od użyczającego.

Wady rzeczy użyczonej i odpowiedzialność

Zgodnie z przepisem art. 711 Kodeksu cywilnego Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.

Wskazać należy, że odpowiedzialność użyczającego za wady rzeczy jest ograniczona – odpowiada on wyłącznie za szkodę, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach, nie poinformował go o nich. Tym samym odpowiedzialność pojawia się wtedy, gdy powstanie szkody, której przyczyna leży w braku zawiadomienia biorącego o wadach rzeczy. Jednakże w przypadku gdy biorący mógł z łatwością dostrzec wady w rzeczy użyczanej, to odpowiedzialność użyczającego zostaje wyłączona.

Należy jednak mieć na względzie, iż biorący do używania jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeżeli jej używa w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, albo gdy nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie byłaby uległa utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie [por. art. 714 Kodeksu cywilnego].

Tym samym odpowiedzialność za przypadkową utratę może polegać na zobowiązaniu biorącego do pieniężnej rekompensaty na rzecz użyczającego, w razie zaś jej uszkodzenia użyczający ma prawo żądać jej wydania i pieniężnego odszkodowania wyrównującego szkodę.

Do przypisania odpowiedzialności biorącemu konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, tj.:

• nieprawidłowego używania lub powierzenia rzeczy,
• przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy.

Tym samym odpowiedzialność nie powstaje, w przypadku gdyby rzecz uległaby utracie oraz gdyby była używana w sposób właściwy albo nie została powierzona osobie trzeciej.

Zwrot rzeczy użyczonej

Żądanie zwrotu przed terminem

Jeżeli biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, jeżeli powierza rzecz innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności, albo jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy, użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas oznaczony [por. art. 716 Kodeksu cywilnego].

Zgodnie z powyższą regulacją umowa użyczenia może zostać wypowiedziana. Tym samym jeśli:

• biorący używa rzecz w sposób sprzeczny z umową, właściwościami lub przeznaczeniem rzeczy, albo
• biorący powierza rzecz użyczoną innej osobie bez zgody użyczającego, jeśli nie jest on do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności albo
• rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy, to istnieje możliwość żądania przez użyczającego zwrotu przedmiotu użyczenia przed terminem.

Zwrot rzeczy użyczonej po zakończeniu używania

Przepis art. 718 Kodeksu cywilnego stanowi, że:

• Po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie niepogorszonym; jednakże biorący nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania [por. art. § 1];
• Jeżeli biorący do używania powierzył rzecz innej osobie, obowiązek powyższy ciąży także na tej osobie [por. § 2].

Obowiązkiem biorącego jest dokonanie zwrotu rzeczy po zakończeniu umowy użyczenia. Powinien on to zrobić niezwłocznie lub w terminie przewidzianym w umowie. Obowiązek ten obejmuje powinność zwrotu rzeczy użyczającemu w stanie niepogorszonym.

Wygaśnięcie użyczenia

Jeżeli umowa użyczenia została zawarta na czas nieoznaczony, użyczenie kończy się, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić [por. art. 715 Kodeksu cywilnego].

Praktyczne orzecznictwo

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 października 2019 r., sygn. akt V ACa 600/18

Cechami charakterystycznymi użyczenia, odróżniającymi je od zbliżonego typologicznie najmu są ujęta w opisie ustawowym nieodpłatność oraz motyw bezinteresowności, dlatego wyłącznym obowiązkiem użyczającego pozostaje znoszenie używania rzeczy przez biorącego oraz powstrzymywanie się od jakichkolwiek czynności unicestwiających lub tylko ograniczających jego – wynikające z umowy – uprawnienie (…). Nie jest to umowa wzajemna, bo świadczeniu użyczającego nie odpowiada jakiekolwiek świadczenie ze strony biorącego. Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, w której biorący korzysta z rzeczy cudzej w sposób określony przez użyczającego.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 20 lipca 2016 r., sygn. akt I SA/Kr 489/16

Umowa użyczenia ma charakter realny, co oznacza, że do jej zawarcia konieczne jest, oprócz oświadczeń woli, także wydanie rzeczy biorącemu do używania. Tak długo, jak długo przedmiot umowy nie zostanie wydany, umowa omawianego typu nie powstaje.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 1366/13

Jak wynika z przepisu art. 710 k.c. przez umowę użyczenia użyczający (komodant) zobowiązuje zezwolić biorącemu (komodatariuszowi) na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy na czas oznaczony lub nieoznaczony. Jest to w istocie bezinteresowne pozbawienie się użytku określonej rzeczy ze strony komodanta dla wygody komodatariusza. Umowa użyczenia, motywowana najczęściej chęcią przyjścia z pomocą osobom bliskim, ma na celu przysporzenie przez użyczającego korzyści biorącemu, który bezpłatnie może korzystać z rzeczy użyczającego. Nie jest to umowa wzajemna, bo świadczeniu użyczającego nie odpowiada jakiekolwiek świadczenie ze strony biorącego. Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, w której biorący korzysta z rzeczy cudzej w sposób określony przez użyczającego.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 23 stycznia 2018 r., sygn. akt IV SA/Gl 1011/17

Długotrwałe udostępnienie części budynku do wyłącznego korzystania, mające miejsce między najbliższymi członkami rodziny kwalifikuje występujący między nimi stosunek prawny jako umowę użyczenia, do zawarcia której dochodzi zazwyczaj w sposób dorozumiany, przy czym nie wymaga ona dla swej ważności nawet formy pisemnej.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 stycznia 2019 r., sygn. akt V ACa 656/17

Umowa nieodpłatnego użyczenia nieruchomości może być zawarta niezależnie od łączącej strony przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości. Jeżeli jednak strony korzystając z zasady wolności umów, ułożyły łączący je stosunek prawny w ten sposób, że uprawniona z umowy przedwstępnej mogła korzystać z nieruchomości nieodpłatnie, to od chwili, gdy stało się jasne, że do zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości nie dojdzie (z jakiejkolwiek przyczyny), strona która miała nabyć własność, powinna zwrócić przedmiot transakcji.

Wzór umowy użyczenia

Wzór umowy użyczenia możesz pobrać tutaj.

Podsumowanie

Niewątpliwie cechą charakterystyczną umowy użyczenia jest jej nieodpłatność, albowiem polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz biorącego, które sprowadza się do korzystania przez niego z przedmiotu użyczenia. Warte zapamiętania jest to, że umowa użyczenia nie może nakładać na biorącego obowiązku spełniania jakichkolwiek świadczeń na rzecz użyczającego.