Umowy dotyczące autorskich praw majątkowych – jak ją sporządzić? Kiedy wygasają prawa majątkowe twórcy?

×

Majątkowe prawa autorskie

Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. ochronie podlegają wszystkie przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze – niezależnie od ich wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia. Ochrona obejmuje m.in. utwory:

• tekstowe – np. utwory literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, a także programy komputerowe;
• plastyczne – w tym rysunki, obrazy, grafiki, rzeźby;
• fotograficzne – zarówno artystyczne zdjęcia, jak i fotografie użytkowe;
• lutnicze – np. ręcznie wykonywane instrumenty muzyczne;
• wzornictwa przemysłowego – projekty produktów i przedmiotów użytkowych;
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne – czyli projekty budynków, zespołów zabudowy, przestrzeni miejskich;
• muzyczne i słowno-muzyczne – kompozycje instrumentalne oraz piosenki z tekstem;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne – np. sztuki teatralne, balety, układy choreograficzne;
• audiowizualne – takie jak filmy, seriale, materiały wideo.

Prawa majątkowe twórcy również są przyznawane ustawą o prawie autorskim i to uprawnienia twórcy (lub osoby, na którą te prawa zostały przeniesione) do wyłącznego korzystania z utworu oraz rozporządzania nim – we wszystkich możliwych formach. W praktyce oznacza to również prawo do uzyskiwania wynagrodzenia za wykorzystanie utworu przez innych.

Sposoby, w jakie można korzystać z utworu, nazywane są polami eksploatacji. To właśnie na tych polach określa się, jak utwór będzie wykorzystywany, np. publikowany, kopiowany czy rozpowszechniany. Do najczęściej spotykanych pól eksploatacji należą:

• utrwalanie i zwielokrotnianie utworu, czyli tworzenie jego kopii – na przykład w formie wydruków, plików cyfrowych, nagrań magnetycznych czy kserokopii;
• obrót egzemplarzami utworu, a więc wprowadzanie ich do sprzedaży, wynajem czy użyczanie – np. książek, nagrań, grafik;
• publiczne rozpowszechnianie, takie jak odtwarzanie, wystawianie, nadawanie w radio lub telewizji czy udostępnianie online – czyli wszędzie tam, gdzie publiczność ma dostęp do utworu.

Kiedy wygasają autorskie prawa majątkowe?

Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat:

• od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;
• w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
• w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia;
• w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego;
• w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.

Jak sporządzić umowę dotyczącą autorskich praw majątkowych?

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych (por. przepis art. 41 i następne prawa autorskiego) autorskie prawa majątkowe mogą zostać przeniesione na inne osoby na podstawie:

• umowy cywilnoprawnej (np. umowy sprzedaży, darowizny, umowy o dzieło),
• dziedziczenia.

Umowa przeniesienia autorskich prawa majątkowych musi być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności i powinna jednoznacznie określać:

• strony umowy – twórcę (zbywcę) i nabywcę praw,
• utwór, którego dotyczą prawa,
• pola eksploatacji (sposoby korzystania z utworu),
• wynagrodzenie (lub zapis o jego braku),
• pozostałe warunki, np. terminy, prawo do modyfikacji utworu, postanowienia końcowe.

Kluczowe elementy umowy przeniesienia praw majątkowych – tabela:

O czym warto jeszcze wiedzieć? Przede wszystkim o:

• WYNAGRODZENIU
  • Jeżeli w umowie nie ma wyraźnego zastrzeżenia, że przeniesienie praw jest nieodpłatne, twórcy należy się wynagrodzenie (ważne – brak zapisu o odpłatności nie oznacza, że twórca zgodził się pracować za darmo, w takim przypadku przyjmuje się, że wynagrodzenie mu się należy).
  • Przepisy ustawy o prawie autorskim wymagają, aby wynagrodzenie było godziwe i odpowiednie do zakresu przeniesionych praw, charakteru i skali korzystania z utworu, korzyści, jakie z tego korzystania odnosi nabywca.
  • Prawo autorskie stanowi również, że wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu co do zasady uznaje się za godziwe, co oznacza to, że ustalanie wynagrodzenia jako procentu od przychodów jest zgodne z prawem.
  • Jeżeli wynagrodzenie twórcy okazuje się rażąco nieadekwatne w porównaniu do korzyści osiąganych przez nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę, twórca może wystąpić do sądu z żądaniem jego odpowiedniego podwyższenia.
  • Twórcy przysługuje również odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.
• MOŻLIWOŚĆ UDZIELENIA LICENCJI ZAMIAST PRZENIESIENIA PRAW AUTORSKICH
• Jeśli nie ma wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji.
• Umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie 5 lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę albo miejsce zamieszkania, chyba że w umowie postanowiono inaczej.
• Jeśli umowa licencyjna nie przewiduje inaczej i licencja jest udzielona na czas nieokreślony (bez konkretnego końca), twórca ma prawo ją wypowiedzieć (czyli zakończyć) z zachowaniem ustalonych w umowie terminów wypowiedzenia.
• Licencję udzieloną na czas dłuższy niż 5 lat uważa się automatycznie po upływie tych 5 lat za licencję na czas nieoznaczony.
• Alternatywą dla przeniesienia praw jest umowa licencyjna, która umożliwia korzystanie z utworu na określonych warunkach – bez przenoszenia własności praw -licencja może być:
  • wyłączna – tylko jeden licencjobiorca korzysta z utworu na danych polach eksploatacji,
  • niewyłączna – twórca może udzielać licencji innym podmiotom.

Odstąpienia od umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych

Odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie przez twórcę zostało uregulowane w przepisie art. 56 ustawy o prawie autorskim i wynika z niego:

• Prawo twórcy do odstąpienia lub wypowiedzenia umowy. Twórca może jednostronnie zakończyć umowę (poprzez odstąpienie lub wypowiedzenie), jeżeli przemawiają za tym jego istotne interesy twórcze – czyli np. zmiana przekonań, kierunku działalności artystycznej, zmiana kontekstu społecznego lub etycznego itp.
• Obowiązek zaoferowania utworu nabywcy lub licencjobiorcy. Jeżeli po rozwiązaniu umowy twórca zamierza ponownie korzystać z utworu (np. go publikować lub rozpowszechniać), musi najpierw zaproponować to korzystanie byłemu nabywcy lub licencjobiorcy, dając mu na decyzję odpowiedni czas. Ten obowiązek obowiązuje przez dwa lata od rozwiązania umowy.
• Możliwość uzależnienia skuteczności odstąpienia od zwrotu kosztów. Jeżeli twórca rozwiązuje umowę po przyjęciu utworu, druga strona (np. wydawca, producent) może uzależnić skuteczność rozwiązania od pokrycia kosztów, które poniosła w związku z umową. Nie można domagać się zwrotu kosztów, jeśli przyczyną wycofania utworu są okoliczności niezależne od twórcy
• Wyłączenia. Przepisy o odstąpieniu lub wypowiedzeniu z uwagi na interes twórczy nie mają zastosowania do:
  • utworów architektonicznych,
  • utworów architektoniczno-urbanistycznych,
  • utworów audiowizualnych,
  • oraz utworów zamówionych do eksploatacji w utworze audiowizualnym (np. muzyka do filmu, scenariusz, zdjęcia itd.).

Darmowe wzory umów

Podsumowanie

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych to kluczowy dokument w relacjach między twórcą a nabywcą utworu. Jej prawidłowe sporządzenie zapewnia obu stronom bezpieczeństwo prawne i jasno określa zakres uprawnień, sposób korzystania z utworu oraz zasady wynagrodzenia. Pamiętaj, że brak precyzyjnych zapisów może prowadzić do nieporozumień, sporów lub roszczeń, dlatego warto zadbać o jej rzetelną konstrukcję już na etapie współpracy.

A jeśli chcesz wiedzieć, jak sprawdzić istnienie praw autorskich do grafiki komputerowej, to przeczytaj ten artykuł.