Prawa autorskie w zawodzie grafika komputerowego

Prawa autorskie grafika - omówione zagadnienia

Pokaż więcej ↓

Prawa autorskie – co obejmują i jak wygląda ochrona praw autorskich? – najważniejsze informacje w formie video:

Często bowiem graficy mogą spotkać się z próbą wykorzystania bądź bezpośredniego przywłaszczeniem stworzonej przez nich ilustracji. O tym co warto wiedzieć umieszczając grafikę w internecie oraz jaka ochrona przypisana jest danej ilustracji opisane zostanie w niniejszej publikacji.

Grafika komputerowa a prawo autorskie

Zawód grafika komputerowego został już przybliżony we wcześniejszym naszym artykule, w którym wyjaśnione zostało pojęcie samej grafiki komputerowej oraz temat główny artykułu – czyli Graphic Designer. W ramach przypomnienia zawód grafika komputerowego obejmuje zarówno sferę technologiczną oraz szeroko pojętą twórczość artystyczną, która ostatecznie przybiera postać utworu.

Obecnie obowiązująca ustawa, tj. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych opiera się na profilu definicji utworu, który jako dzieło autorskie objęty jest ochroną prawnoautorską. Definicja ustawowa, o której mowa powyżej, uregulowana została w przepisie art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i stanowi, że Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Więcej na ten temat znajdziesz tutaj.

Nie ulega zatem wątpliwości, że powstałe dzieła twórcze, takie jak rysunki, grafiki komputerowe, logotypy, ilustracje czy treści graficzne stron internetowych, mieszczą się w tej definicji i tym samym są objęte ochroną prawną. Oznacza to, że każda grafika komputerowa od momentu jej stworzenia jest automatycznie chroniona prawem autorskim, bez konieczności rejestracji czy spełniania dodatkowych formalności. Prawo autorskie przyznaje twórcy wyłączne prawa do decydowania o wykorzystaniu swojego dzieła, co oznacza, że kopiowanie, rozpowszechnianie czy modyfikowanie grafiki bez zgody autora stanowi naruszenie przepisów i może pociągać za sobą konsekwencje prawne.

WAŻNE – zgodnie z przepisami o prawie autorskim, każdy przejaw twórczości o indywidualnym charakterze podlega ochronie prawnej niezależnie od wartości, przeznaczenia czy formy wyrażenia. każda grafika komputerowa jest automatycznie chroniona prawem autorskim od chwili jej powstania, bez konieczności spełniania dodatkowych formalności, takich jak rejestracja. Oznacza to, że twórca ma pełne prawo decydować o tym, jak jego dzieło może być wykorzystywane. Każde użycie grafiki bez zgody autora jest naruszeniem prawa i może prowadzić do konsekwencji prawnych. Dlatego wszyscy, którzy chcą korzystać z grafik komputerowych — czy to do celów komercyjnych, czy prywatnych — muszą przestrzegać przepisów prawa autorskiego i uzyskać odpowiednie zgody lub korzystać z grafik udostępnionych na licencjach umożliwiających legalne użycie.

Ochrona grafiki komputerowej – co powinien wiedzieć twórca i użytkownik

W polskim porządku prawnym ochrona utworu nie jest uzależniona od spełnienia żadnych formalności, takich jak rejestracja czy zgłoszenie do urzędu. Oznacza to, że każda grafika, która ma cechy indywidualnej twórczości, podlega ochronie prawnej od chwili jej powstania – niezależnie od tego, czy jest ukończona, czy też znajduje się dopiero na etapie szkicu lub koncepcji.

Z punktu widzenia prawa autorskiego, ochrona przysługuje twórcy automatycznie, z mocy samego prawa – wystarczy, że dzieło zostanie utrwalone w jakiejkolwiek formie. Dzięki temu grafiki komputerowe są objęte ochroną już od momentu ich stworzenia.

OCHRONA GRAFIKI KOMPUTEROWEJ – PORADY DLA TWÓRCY

Grafiki komputerowe, ilustracje, logotypy oraz inne elementy wizualne stanowią utwory w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i podlegają ochronie prawnej automatycznie już od chwili powstania.

Pamiętaj, że:

rejestracja grafiki komputerowej nie jest wymagana, bowiem ochrona przysługuje już w momencie stworzenia dzieła;
nawet niedokończone wersje robocze grafiki komputerowej mogą być uznane za utwory podlegające ochronie;
twórca ma prawo samodzielnie określać, kto oraz na jakich zasadach może korzystać ze stworzonej przez niego grafiki komputerowej.

Jak zabezpieczyć prawa do grafiki komputerowej?

ochrona prawna przysługuje z mocy prawa
- grafika komputerowa o indywidualnym charakterze objęta jest ochroną prawnoautorską od chwili jej stworzenia – niezależnie od formy, przeznaczenia czy etapu ukończenia. Nie jest wymagane żadne zgłoszenie ani rejestracja
prawo do decydowania o sposobie wykorzystania
- twórca grafiki komputerowej ma wyłączne prawo do decydowania, kto i na jakich zasadach może korzystać z grafiki. możliwe jest zarówno udzielenie licencji, jak i przeniesienie autorskich praw majątkowych na inny podmiot
możliwość określenia warunków korzystania z grafiki
- twórca grafiki komputerowej ma prawo samodzielnie ustalić warunki, na jakich grafika będzie udostępniana, np. tylko do użytku niekomercyjnego, z obowiązkiem oznaczenia autorstwa lub bez zgody na modyfikacje
podpisywanie plików
- warto oznaczać grafiki imieniem, nazwiskiem lub pseudonimem
dodanie znaku wodnego
- w wersjach udostępnianych publicznie rekomenduje się umieszczanie znaku wodnego
dołączenie informacji o prawach autorskich
- wskazanie informacji, że wszelkie prawa są zastrzeżone, co jasno wskazuje, że grafika podlega ochronie prawnej.

JAK LEGALNIE KORZYSTAĆ Z CUDZEJ GRAFIKI KOMPUTEROWEJ – PORADY DLA UŻYTKOWNIKA

Pamiętaj, że:

nie wolno kopiować i nie wolno udostępniać i wykorzystywać grafik bez sprawdzenia ich pochodzenia
nie zmieniać cudzej grafiki, jeśli nie uzyskało się do tego wyraźnej zgody twórcy grafiki komputerowej

Jak legalnie korzystać z udostępnione grafiki komputerowej?

uzyskanie zgody autora grafiki komputerowej
- w celu legalnego wykorzystania grafiki należy uzyskać zgodę jej twórcy
zawarcie umowy cywilnoprawnej
- można zawrzeć umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych, która powinna określać pola eksploatacji oraz zakres przekazywanych uprawnień
korzystanie z grafik, do których wygasła ochrona prawna
- grafiki komputerowe, wobec których ochrona autorska wygasła (np. po 70 latach od śmierci twórcy), mogą być wykorzystywane bez konieczności uzyskiwania zgody
wykorzystanie grafik dostępnych na licencji Creative Commons
- grafiki udostępnione na licencjach Creative Commons mogą być wykorzystywane zgodnie z określonymi warunkami

Naruszenie praw autorskich

Przede wszystkim warto podkreślić, że naruszeniem praw autorskich jest każde nielegalne użycie utworu stworzonego przez danego twórcę. Jako, ze prawa autorskie dzielą się na majątkowe i osobiste (niematerialne), to sposób dochodzenia roszczeń za ich naruszenie będzie różny, przykładowo naruszenie praw osobistych może skutkować wszczęciem postępowania karnego, gdyż takie działanie jest traktowane jako przestępstwo.

Poniższa tabela przedstawia najczęstsze zachowania naruszające prawa autorskie i prawa pokrewne wraz z podstawą prawną oraz możliwymi sankcjami karnymi:

RODZAJ NARUSZENIA	OPIS CZYNU	PODSTAWA PRAWNA	SANKCJE KARNE
PLAGIAT	przywłaszczenie autorstwa brak wskazania autora publiczne zniekształcanie utworu	art. 115 ust. 1–2 prawa autorskiego	grzywna ograniczenie wolności pozbawienie wolności do 3 lat
ROZPOWSZECHNIANIE UTWORU BEZ POZWOLENIA	udostępnienie utworu bez uprawnienia lub udostępnienie z naruszeniem warunków licencji	art. 116 ust. 1–4 prawa autorskiego	do 2 lat pozbawienia wolności do 5 lat pozbawienia wolności w przypadku stałego źródła dochodu
NIELEGALNE UTRWALENIE LUB ZWIELOKROTNIENIE UTWORU	utrwalanie lub kopiowanie cudzego utworu w celu dalszego rozpowszechniania	art. 117 ust. 1–2 prawa autorskiego	grzywna ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 2 lat (do 3 lat przy działalności zorganizowanej)
PASERSTWO UTWORÓW	nabycie, pomoc w zbyciu, przyjęcie lub ukrycie nośników utworów pochodzących z naruszenia praw	art. 118 ust. 1–3 prawa autorskiego	od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności do 2 lat pozbawienia wolności przy nieumyślności
TWORZENIE I HANDEL URZĄDZENIAMI DO OBCHODZENIA ZABEZPIECZEŃ	produkcja, sprzedaż, reklama lub posiadanie urządzeń do omijania technicznych zabezpieczeń	art. 118(1) ust. 1–2 prawa autorskiego	do 3 lat pozbawienia wolności (do 1 roku przy samym posiadaniu)
UTRUDNIANIE KONTROLI LUB ODMOWA UDZIELENIA INFORMACJI	uniemożliwianie korzystania z prawa do kontroli lub odmowa informacji	art. 119(1) prawa autorskiego	grzywna ograniczenie wolności pozbawienie wolności do 1 roku

Więcej na temat naruszenia praw autorskich przeczytasz tutaj.

Wykorzystanie grafiki z poszanowaniem praw autorskich

Niemniej jednak, przechodząc do aspektu zakładającego legalną możliwość wykorzystywania utworu, to na przykładzie grafiki komputerowej umieszczonej w internecie wskazać należy, iż istnieją całkowicie zgodne z prawem formy wykorzystywania treści takiej grafiki przez osoby trzecie, a w szczególności:

uzyskanie zgody twórcy na dalsze wykorzystywanie jego utworu,
zawarcie umowy cywilnoprawnej, przy założeniu, że osoba trzecia będzie zainteresowana przeniesieniem na jej własność autorskich praw majątkowych wynikających z utworu, to w takim przypadku można również poczynić działania w kierunku zawarcia odpowiedniej umowy,
znalezienie grafiki, która nie podlega prawu autorskiemu wskutek wygaśnięcia bądź zrzeczenia się takiego prawa.

Licencje Creative Commons

Pozostając przy temacie wyrażenia „zgody” twórcy grafiki komputerowej jako utworu, należy zwrócić szczególną uwagę na możliwość swobodnego dzielenia się twórczością w internecie zgodnie z prawami autorskimi, co przewidziane zostało dzięki licencjom Creative Commons. Idea projektu licencji Creative Commons opiera się na założeniu, że „Twórca korzystając z licencji zawsze zachowuje prawa autorskie, jednocześnie umożliwia innym kopiowanie i rozpowszechnianie, dodatkowo może określić czy ich wykorzystywanie może odbywać się wyłącznie w warunkach niekomercyjnych lub ograniczyć możliwości tworzenia utworów zależnych”. (Więcej informacji tutaj).

Przedmiotowe licencje powstają na podstawie poniższych warunków, tj.:

CC BY – uznania autorstwa,
CC NY – wykorzystywania utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych,
CC SA – możliwość rozpowszechniania utworu wyłącznie na tej samej licencji, co dzieło oryginalne,
CC ND – brak możliwości przerobienia utworu. (Przeczytaj więcej).

Mając na uwadze powyższe, utwory, których twórcą są graficy komputerowi od momentu ich powstania objęte są ochroną prawnoautorską. Wszelkie naruszenie tych praw może wywołać konsekwencje prawne w postaci wytoczenia powództwa cywilnego (w przypadku naruszenia praw majątkowych) bądź wszczęcie powstępowania karnego (w przypadku naruszenia praw osobistych). Jednakże, oddalając się od niekorzystnych scenariuszy dla osób trzecich chcących wykorzystać udostępnione w internecie dzieło grafika komputerowego jako twórcy, dochodzimy do szeregu możliwości umożliwiających legalne skorzystanie z udostępnionej działalności twórczej.

Takie działania, które są zgodne z prawem, niewątpliwie pozwolą uchronić się osobom chcącym wykorzystać utwór przed negatywnymi konsekwencjami, a twórca dzieła będzie mógł swobodnie czerpać korzyści z posiadania praw do utworu w postaci nie tylko dóbr materialnych, ale i osobistych.