Co to są prawa autorskie?

Prawa autorskie – co obejmują i jak wygląda ochrona praw autorskich? – najważniejsze informacje w formie video:

Prawa autorskie stanowią element praw własności intelektualnej. Są to pojęcia obszerne i dość trudne do precyzyjnego zdefiniowania. Została im dedykowana ustawa o prawach autorskich i prawach pokrewnych, a w dzisiejszej publikacji będziemy na niej bazowali, żeby wytłumaczyć co to są prawa autorskie, jaki jest ich przedmiot i jakie ich rodzaje wyróżniamy.

Co jest przedmiotem praw autorskich?

Nie ma katalogu zamkniętego czynności, które są objęte prawami autorskimi, w szczególności zgodnie z ustawą będą to utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
• plastyczne,
• fotograficzne,
• lutnicze,
• wzornictwa przemysłowego,
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
• muzyczne i słowno-muzyczne,
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
• audiowizualne (w tym filmowe).

Twórcy utworów są objęci ochroną od chwili powstawania utworu, chociażby miał postać nieukończoną. Nie muszą również dopełniać jakichkolwiek formalności, żeby być objętym ochroną. A więc prawa autorskie powstają w sposób samoistny i nie wymagają rejestracji.

Jakie mamy rodzaje praw autorskich?

Co do zasady twórcom przysługują prawa:

• osobiste,
• majątkowe.

Natomiast trzecia kategoria – prawa pokrewne obejmuje osoby, które nie są twórcami, ale przekazują utwór publiczności.

Co to są prawa osobiste?

Autorskie prawa osobiste łączy więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

• autorstwa utworu, twórca decyduje, w jaki sposób ma być oznaczone autorstwo utworu,
• oznaczenia utworu nazwiskiem lub pseudonimem, ale może również podjąć decyzję o anonimowym udostępnianiu,
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania w niezmienionej formie,
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, o czasie i miejscu prezentacji,
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Autor decyduje o oprawie plastycznej, audiowizualnej czy architektonicznej.

Osobiste prawa autorskie są związane z osobą twórcy i nie podlegają sprzedaży czy zrzeczeniu co oznacza, że są niezbywalne. Po śmierci twórcy przechodzą na jego rodzinę, trwają bezterminowo.

Co to są prawa majątkowe?

Autorskie prawa majątkowe przyznają twórcy wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. To twórca decyduje, w jaki sposób będzie wykorzystywane jego dzieło przez inne osoby/firmy. Z zawieranych umów wynika forma rozpowszechniania dzieła. Autor decyduje, czy dojdzie do przeniesienia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji. O formach rozpowszechniania, korzystania z utworu, udzielania licencji oraz pobranego wynagrodzenia decyduje autor.

Pod pojęciem pola eksploatacji należy rozumieć sposób, w jaki utwór będzie wykorzystywany. Przykładowe pola eksploatacji to:

• drukowanie,
• nagrywanie,
• publiczne wykonanie,
• sprzedawanie,
• odtwarzanie.

W zawieranych umowach powinno być przede wszystkim doprecyzowane, czy dochodzi do sprzedaży licencji, czy może przeniesienia autorskich praw majątkowych.

Umowy o przeniesieniu autorskich praw majątkowych muszą w sposób szczegółowy wskazywać pola eksploatacji, których dotyczy umowa. Dzięki prawidłowo skonstruowanej umowie będą zabezpieczone interesy autora.

Co to są prawa pokrewne?

Prawa pokrewne przysługują odtwórcom danego utworu. Artystyczne wykonanie utworu cały czas pozostaje pod ochroną praw autorskich. Prawa pokrewne przysługują w szczególności:

• aktorom,
• recytatorom,
• tancerzom,
• wokalistom,
• instrumentalistom,
• dyrygentom.

Posiadanie praw pokrewnych nie oznacza wkładu w powstanie utworu, a jedynie istniejące powiązanie z utworem.

Prawa pokrewne są ograniczone czasowo. Wygasają po upływie:

1. 50 lat od:
   • pierwszego wykonania utworu,
   • utrwalenia na nośniku danych, w formie dźwiękowej lub akustycznej, lub w formie obrazu z dźwiękiem lub bez dźwięku, np. filmy, klipy, programy telewizyjne,
   • pierwszego nadania programu.
2. 30 lat od publikacji wydania naukowego i krytycznego.
3. 25 lat od pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia.

Prawa pokrewne mogą być zbywalne i ograniczone czasowo. Dzięki rozpowszechnianiu przez artystów utworów zyskują one na popularności, tym samym informacja o ich powstaniu dociera do szerokiego grona potencjalnych nabywców.

Co do zasady prawa własności intelektualnej, jakimi są prawa autorskie są nienaruszalne. Autor danego utworu jest chroniony przez prawo od momentu rozpoczęcia jego tworzenia. W celu uzyskania korzyści majątkowej autor sam decyduje, w jakiej formie dojdzie do rozpowszechniania i udostępniania jego utworu.