Opłata reprograficzna – od kiedy w Polsce? Kto musi ją zapłacić?

×

Opłata reprograficzna a przepisy prawa

Opłata reprograficzna w Polsce wynika z ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a szczegółowe zasady jej naliczania oraz lista urządzeń i nośników objętych opłatą określone są w rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić czym jest reprografia i urządzenia reprograficzne:

• reprografia – według słownika języka polskiego oznacza „sporządzanie reprodukcji dokumentów”;
• urządzenia reprograficzne – na podstawie przepisu art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych za urządzenia reprograficzne uznaje się kserokopiarki, skanery i inne podobne urządzenia umożliwiające pozyskiwanie kopii całości lub części egzemplarza opublikowanego utworu.

Z powyższego przepisu wynika obowiązek uiszczania opłat przez posiadaczy urządzeń reprograficznych (np. kopiarki, skanery, urządzenia do nagrywania), którzy prowadzą działalność gospodarczą polegającą na zwielokrotnianiu utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich.

Przede wszystkim regulacja ta określa kwestie związane z:

• obowiązkiem uiszczania opłat: posiadacze urządzeń reprograficznych, którzy wykonują zwielokrotnienie utworów na zlecenie innych osób (dla ich własnego użytku osobistego), są zobowiązani do uiszczania opłat na rzecz twórców i wydawców; opłata ta ma wynosić do 3% wpływów z tego tytułu;
• podziałem opłat: opłata jest dzielona po równo pomiędzy twórców i wydawców.

Z kolei w ustępie 2 powołanego powyżej przepisu wynikają również regulacje wykonawcze, tj. minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego ma prawo określić szczegóły dotyczące wysokości tych opłat, ich pobierania, podziału oraz wskazania organizacji, które będą odpowiedzialne za ich pobieranie. w tym celu minister musi zasięgnąć opinii odpowiednich organizacji, takich jak organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, stowarzyszenia twórców i wydawców, a także izby gospodarcze.

Zastanawiasz się, jak legalnie wykorzystać cudzą muzykę w filmie? Jeśli tak, to przejdź tutaj.

Kto musi płacić opłatę reprograficzną?

W przepisie art. 20(1) ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych użyte zostało słowo „posiadacze”, które odnosi się do wszystkich osób posiadających urządzenie reprograficzne zarówno w sposób samoistny, jak i zależny, którzy prowadzą działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich. Zatem podmiotem zobowiązanym do zapłaty jest przedsiębiorca zajmujący się zwielokrotnianiem utworów.

Opłatę reprograficzną muszą płacić:

• PRODUCENCI I IMPORTERZY URZĄDZEŃ ORAZ NOŚNIKÓW, które umożliwiają zwielokrotnianie utworów chronionych prawem autorskim, takich jak:
  • drukarki, kserokopiarki, skanery,
  • komputery i tablety,
  • płyty CD/DVD, pamięci USB, dyski zewnętrzne itp.

W tym przypadku opłatę tę przekazuje się za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (np. ZAiKS, Kopipol), a środki te są następnie dzielone pomiędzy uprawnionych twórców, artystów wykonawców oraz producentów i wydawców.

• POSIADACZE URZĄDZEŃ REPROGRAFICZNYCH, którzy:
  • prowadzą działalność gospodarczą,
  • świadczą odpłatne usługi kopiowania (zwielokrotniania) utworów – np. książek, czasopism, artykułów, grafik – dla osób trzecich,
  • a kopiowanie służy wyłącznie osobistemu użytkowi tych osób (np. studentów, klientów indywidualnych).

W takim przypadku są oni zobowiązani do uiszczania opłaty w wysokości do 3% wpływów z tego tytułu – również za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania. Uzyskane środki są dzielone po połowie pomiędzy twórców i wydawców.

Opłata reprograficzna w Polsce obowiązuje od 2001 roku, tj. od czasu wejścia w życie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Akt ten wprowadził m.in. system rekompensaty dla twórców za możliwość prywatnego kopiowania ich dzieł, poprzez pobieranie opłat od producentów i importerów urządzeń oraz nośników umożliwiających kopiowanie treści chronionych prawem autorskim. Należy zapamiętać, że obowiązek uiszczenia opłaty nie powstaje, jeśli kopiowanie odbywa się na podstawie zawartej umowy licencyjnej lub innej umowy z uprawnionym (np. autorem lub wydawcą danego utworu).

Wysokość opłaty reprograficznej

Wysokość opłaty reprograficznej różni się w zależności od rodzaju urządzenia lub nośnika. Zgodnie z przepisami opłata wynosi do 3% wpływów z tytułu zwielokrotniania utworów na rzecz twórców oraz wydawców, co oznacza, że wynosi od 1% do 3% ceny urządzenia lub nośnika.

Z rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych wynikają następujące stawki:

• 1% od wpływów uzyskiwanych z działalności – w przypadku gdy w strukturze zwielokrotnianych materiałów do 25% stanowią utwory kopiowane dla własnego użytku osobistego osób trzecich;
• 1,5% od wpływów uzyskiwanych z działalności – w przypadku gdy w strukturze zwielokrotnianych materiałów od 26% do 75% stanowią utwory kopiowane dla własnego użytku osobistego osób trzecich;
• 3% od wpływów uzyskiwanych z działalności – w przypadku gdy w strukturze zwielokrotnianych materiałów powyżej 75% stanowią utwory kopiowane dla własnego użytku osobistego osób trzecich.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 lutego 2011 r., sygn. akt I ACa 924/10 wskazano, że „sprzedawcy i importerzy zobowiązani są do uiszczania opłat reprograficznych dopiero po sprzedaży wskazanych urządzeń na polskim rynku w wysokości nie przekraczającej 3% kwot należnych im z tego tytułu. Nie są to zatem opłaty publiczno-prawne należne od importerów, tylko opłaty dotyczące wszystkich sprzedaży przedmiotowych urządzeń bez względu na ich pochodzenie (produkt krajowy czy importowany w ramach nabycia wewnątrzwspólnotowego czy poza Europejskim Obszarem Gospodarczym). Wyróżnienie importerów obok sprzedawców służy jedynie uściśleniu. Celem pobierania opłat jest realizacja funkcji kompensacyjnej związanej ze zwielokrotnianiem utworów w zakresie własnego użytku osobistego przy wykorzystaniu urządzenia reprograficznego a nie zwiększenie obciążeń importerów jako takich”.

Od czego jest płacona opłata reprograficzna?

Opłata reprograficzna obejmuje:

• magnetofony i inne podobne urządzenia oraz odpowiadające im czyste nośniki, np. kasety magnetofonowe, minidyski itp.
• magnetowidy i inne podobne urządzenia wideo oraz odpowiadające im czyste nośniki, np. kasety VHS, nośniki cyfrowe.
• kserokopiarki, skanery i inne urządzenia reprograficzne oraz czyste nośniki wykorzystywane w procesie kopiowania, np. papier, tonery, a także nośniki cyfrowe, o ile są bezpośrednio związane z kopiowaniem treści.

Powyższe urządzenia i nośniki są wymienione w załącznikach do rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych, co oznacza, że są objęte opłatą reprograficzną na podstawie art. 20 i 20¹ ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Zmiany w opłacie reprograficznej od 2026 roku – podatek do smartfonów

Nowy projekt rozporządzenia Ministra Kultury – co się zmieni od 1 stycznia 2026 r.? Przede wszystkim nowelizacja wprowadza nowy katalog urządzeń objętych opłatą, tj.:

• obecny wykaz 65 pozycji zostanie zastąpiony uproszczonym katalogiem 19 pozycji
• usunięte zostaną przestarzałe urządzenia, np. magnetowidy VHS, zestawy wieżowe czy faksy
• do listy dodane zostaną popularne urządzenia cyfrowe, które realnie służą do kopiowania utworów, m.in.:
  • smartfony (z pamięcią powyżej 32 GB)
  • tablety (także powyżej 32 GB pamięci)
  • laptopy i komputery
  • telewizory i dekodery TV z funkcją nagrywania
  • pendrive’y, karty pamięci i dyski twarde

Dodatkowo w większości przypadków opłata będzie wynosić około 1% ceny sprzedaży (maksymalny ustawowy próg to 3%) oraz zmniejszy się ilość organizacji pobierających i dzielących opłaty.

Co to oznacza w praktyce? Przede wszystkim to, że producenci lub importerzy smartfonów, tabletów czy laptopów będą musieli zapłacić 1% opłaty od ceny urządzenia, co może wpłynąć na cenę dla klienta oraz będą musieli płacić opłaty za nowe rodzaje urządzeń, zwłaszcza tych z dużą pamięcią, czyli smartfonów, tabletów i komputerów powyżej 32 GB. Natomiast korzyści będą płynąc dla twórców, bo autorzy i artyści będą mogli liczyć na większe zyski finansowe za kopiowanie ich dzieł na własny użytek.

Projekt przewiduje wejście w życie nowego rozporządzenia od 1 stycznia 2026 roku, a z jego treścią zapoznasz się tutaj.

Do kogo trafia opłata reprograficzna?

STAN PRAWNY – DO 31 GRUDNIA 2025 ROKU

Opłata reprograficzna nie zasila budżetu państwowego, tylko trafia do organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, tj.:

• Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych KOPIPOL – na rzecz twórców;
• Stowarzyszenie Autorów i Wydawców „Polska Książka” – na rzecz wydawców.

Powyższe organizacje mają za zadanie podzielić wpływy z opłaty między twórców i wydawców jako rekompensatę za możliwość kopiowania ich utworów na użytek prywatny. Z dochodów uzyskanych z opłat pobieranych przy sprzedaży urządzeń reprograficznych oraz powiązanych z nimi czystych nośników przypada:

• 50% – twórcom;
• 50% – wydawcom.

Organizacje mają obowiązek pobrać opłatę za dany kwartał i uregulować ją w terminie 14 dni po zakończeniu tego kwartału. Do opłaty muszą dołączyć informacje, które stanowią podstawę do ustalenia jej wysokości. Co więcej, zobowiązane są również do przekazania w ciągu 60 dni po zakończeniu kwartału odpowiednich kwot organizacjom reprezentującym twórców lub wydawców, które zajmują się zarządzaniem prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. Do tych kwot należy dołączyć szczegółowe rozliczenie pobranych opłat, a przekazane środki powinny trafić do podmiotów uprawnionych, czyli twórców i wydawców.

STAN PRAWNY – OD 1 STYCZNIA 2026 ROKU

Po nowelizacji:

• opłata reprograficzna wciąż nie będzie trafiać do budżetu państwa, tylko do organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
• zmieni się lista organizacji uprawnionych do poboru i podziału tych środków — liczba organizacji pobierających i dzielących środki zostanie zmniejszona (z 5 do 4 organizacji pobierających i z 7 do 6 dzielących)
• o część obowiązków poboru i podziału przejmie nowa lub zmieniona organizacja, np. zamiast KOPIPOL pobór i podział części środków w imieniu autorów przejmie SAiW Copyright Polska
• podział środków pomiędzy twórców i wydawców oraz zasady rozliczeń pozostaną na podobnym poziomie, z zachowaniem transparentności i terminowości przekazywania środków

Podsumowanie

Opłata reprograficzna obejmuje szeroki zakres urządzeń i nośników, a jej wysokość jest uzależniona od kategorii sprzętu, na który jest nakładana. Celem opłaty reprograficznej jest rekompensata dla twórców, którzy tracą dochody z powodu kopiowania ich dzieł na użytek prywatny.

A jeśli interesuje Cię temat związany z pomysłem i jego ochroną prawnoautroską, to przeczytaj ten artykuł.