Utwór pracowniczy – komu przysługują prawa autorskie?

Prawa autorskie – co obejmują i jak wygląda ochrona praw autorskich? – najważniejsze informacje w formie video:

Przepisy prawa autorskiego przewidują trzy regulacje w zakresie stosunku pomiędzy pracodawcą a pracownikiem jako twórcą utworu, a mianowicie:

• art. 12, który ogólnie reguluje kwestie związane z utworem pracowniczym;
• art. 14, który reguluje kwestie utworu naukowego i pracowników zatrudnionych w instytucjach naukowych;
• art. 74 ust. 3, który reguluje kwestie ochrony praw autorskich do programów komputerowych stworzonych przez pracownika w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

Niniejszy artykuł koncentrować się będzie na regulacji z przepisu art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, celem wykazania, komu przysługują prawa autorskie z powstałego utworu pracowniczego.

Pojęcie utworu pracowniczego

Zgodnie z przepisem art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Z powyższej regulacji wynika, iż aby móc uznać utwór za utwór pracowniczy, to musi on spełnić dwa warunki, tj.:

• twórcą utworu jest pracownik;
• utwór został stworzony w wyniku realizacji obowiązków wynikających ze stosunku pracy.

WAŻNE – aby móc nazwać utwór utworem pracowniczym, to powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie.

Powstanie utworu w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy

Z analizowanego przepisu art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wynika, że nie każdy utwór stworzony przez pracownika jest utworem pracowniczym, bowiem takim utworem jest tylko ten, który powstał w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

Kluczowym wymogiem jest to, aby utwór był wynikiem realizacji obowiązków ze stosunku pracy.

Przykładowo Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 12 listopada 2008 r., sygn. akt I ACa 227/08 wskazał, że (…) zauważyć trzeba, że dla zastosowania art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ważne jest, by stworzony utwór był wynikiem zobowiązania pracownika do wykonywania pracy obejmującej obowiązki twórcze w znaczeniu prawa autorskiego, a zatem powstał w następstwie realizowania zespołu czynności „o cechach odpowiadających zasadzie ich wyodrębnienia ustalonej w umowie (…) Z tego też względu do przepisu powyższego nie sposób sięgać w przypadkach innego rodzaju powiązań między utworem a stosunkiem pracy; nie obejmuje on bowiem sytuacji, w których utwór powstał tylko w związku (czasowym, miejscowym itp.) czy przy okazji wykonywania pracy, bądź dzięki przyczynieniu się pracodawcy.

Niewątpliwie zatem utwór pracowniczy może powstać wyłącznie w związku z wykonywaniem obowiązków ze stosunku pracy z wyłączeniem sytuacji, w których utwór powstał z pomocą pracodawcy bądź z wykorzystaniem np. sprzętu służbowego lub w miejscu wykonywania pracy.

Dodatkowo należy pamiętać, że samo nawiązanie stosunku pracy nie jest wystarczającą podstawą do nabycia przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu pracowniczego. Niezbędne jest zawarcie w umowie o pracę (w przepisach regulujących zakres obowiązków/twórcze obowiązki pracownika) stosowne klauzule.

W powyższym zakresie wypowiedział się przykładowo Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 czerwca 1998 r., sygn. I PKN 196/98 stanowiąc, że Jeżeli wykonywanie obowiązków ze stosunku pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę własności tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia.

WAŻNE – powstanie utworu w wyniku wykonania umowy o dzieło, umowy zlecenia lub ogłoszonego konkursu nie jest utworem pracowniczym, bowiem umowa o dzieło, umowa zlecenia ani przystąpienie do konkursu nie tworzą stosunku pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 1 stycznia 1975 r. – Kodeks pracy.

Nabycie przez pracodawcę praw majątkowych do utworu pracownika

Nabycie praw następuje z chwilą przyjęcia utworu przez pracodawcę. Do czasu przyjęcia utworu pozostaje on własnością pracownika, który stworzył utwór pracowniczy. Bez dokonania czynności faktycznej w postaci przekazania utworu pracodawca nie może nabyć praw do utworu pracowniczego. Jednakże jeśli pracodawca ma wiedzę o istnieniu utworu, to nawet bez przekazania go fizycznie przez pracownika może złożyć oświadczenie o przyjęciu takiego utworu, także w wersji nieukończonej.

Z kolei w sytuacji, gdy pracodawca nie zamierza przyjąć utworu pracownika, ma obowiązek zgodnie z przepisem art. 13 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawiadomić twórcę w ciągu 6 miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu terminie.

Obowiązek rozpowszechniania utworu pracowniczego

Przepisy prawa autorskiego przewidują również ochronę twórczości pracowniczej. Przepis art. 12 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach powszechnych stanowi, że jeśli pracodawca nie przystąpi do rozpowszechniania utworu pracowniczego w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, pracownik może podjąć działania zmierzające do ochrony dzieła. W tym celu może wyznaczyć pracodawcy na piśmie stosowny termin na rozpowszechnienie utworu.

Po bezskutecznym upływie określonego terminu na rozpowszechnienie utworu pracowniczego autorskie prawa majątkowe wracają do pracownika wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono.

A co po ustaniu stosunku pracy?

Co do zasady pracodawca, który nabył autorskie prawa majątkowe do utworu pracownika, ma prawo korzystać z utworu na wszystkich polach eksploatacji utworu, chyba że umowa stanowi inaczej.

Dlatego też ustanie stosunku pracy nie wpływa na uprawnienia właścicielskie pracodawcy w zakresie nabytego utworu pracowniczego. Uprawnienia te gasną z upływem lat 70 od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych (por. art. 36 ustawy o prawie autorskim i prawach powszechnych).

Podsumowanie

Niewątpliwie przejście praw do utworu pracownika na pracodawcę wymaga stworzenia utworu przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy oraz przyjęcia utworu przez pracodawcę.

Niemniej jednak dla odpowiedniego zabezpieczenia interesów stron warto przewidzieć stosowne zapisy w umowie o pracę dotyczące nabycia praw autorskich do utworu pracowniczego. Nie bez powodu ustawodawca w analizowanym przepisie art. 12 ust. 1 przewidział taką możliwość stanowiąc, że Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej (…) – zatem strony umowy mają pełną swobodę w określeniu stosownych zapisów umowy w zakresie przejścia praw do utworu pracowniczego.