Małgorzata Jagusiak 
Każdy z nas opłaca różnego rodzaju należności publicznoprawne, często bez znajomości przepisów. Sama wiedza na temat konkretnego aktu prawa też bardzo często nie wnosi zbyt wiele. Dlatego tak ważne jest przekazywanie informacji w jak najbardziej przystępnej formie, która trafi do większości czytelników. Takie przesłanie przyświeca nam przy pisaniu publikacji. W dzisiejszej zajmiemy się tematem ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w szerszej perspektywie.
Co to są ubezpieczenia społeczne?
W pierwszej kolejności należy ustalić, co kryje się pod pojęciem ubezpieczenia społecznego? Obejmują one następujące kategorie ubezpieczeń:
| Emerytalne | Po osiągnięciu wieku emerytalnego |
|---|---|
| Rentowe | W przypadku niezdolności do pracy |
| Chorobowe | W przypadku choroby |
| Wypadkowe | W przypadku wystąpienia choroby zawodowej lub z uwagi na wypadek przy pracy |
Wprowadzone ubezpieczenia mają z założenia zabezpieczać byt osobom, które o ile znajdą się w określonej sytuacji życiowej spowodowanej przykładowo: chorobą, trwałą utratą zdrowia, ciążą, przejściem na rentę czy emeryturę po spełnieniu warunków osobowych nie pozostaną bez środków do życia. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w sposób szczegółowy odnosi się do tego, czy podleganie pod ubezpieczenia społeczne jest dla danej osoby dobrowolne czy obowiązkowe. Jednak nie to będzie przedmiotem naszych dzisiejszych rozważaniach, dlatego poniżej przejdziemy do meritum tematu.
Ustalanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne – ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych
W ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych ustawodawca wskazał ogólnie co powinno się znaleźć w podstawie do opodatkowania:
- W przypadku pracowników – w podstawie znajduje się przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
- W przypadku osób zatrudnionych na umowy cywilnoprawne – w wysokości zapłaty kwotowo, w stawce godzinowej, akordowej lub prowizyjnej.
W przepisach wymieniono szereg przypadków, w których składki na ubezpieczenie społeczne oblicza się od podstawy tam wskazanej, przykładowe zostały wymienione poniżej:
| Wynagrodzenia posłów i senatorów | Kwota uposażenia |
| Stypendia sportowe | Kwota stypendium |
| Nauka w Krajowej Szkole Administracji Publicznej | Kwota stypendium |
| Studia doktoranckie | Kwota stypendium doktoranckiego |
| Zasiłek dla bezrobotnych | Kwota zasiłku, świadczenia integracyjnego lub stypendium |
| Świadczenie/zasiłek socjalny | Kwota zasiłku/świadczenia |
| Służba wojskowa |
|
| Osoby duchowne | Kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę |
| Osoby pobierające świadczenie szkoleniowe po ustaniu zatrudnienia | Kwota świadczenia szkoleniowego |
| Osoby, skierowane przez podmiot inny, niż powiatowy urząd pracy, pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych | Kwota stypendium |
| Osoby pobierające stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych | Kwota stypendium |
| Członkowie rad nadzorczych | Kwota uzyskanego przychodu z tego tytułu |
| Osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania | Kwota wynagrodzenia za pracę |
| Osoby pobierające zasiłek macierzyński | Kwota zasiłku |
| Osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy | Kwota świadczenia/zasiłku |
Jak ustalić podstawę wymiaru składek społecznych przedsiębiorcy?
Przedsiębiorcy od pewnego czasu mają możliwość wyboru zasad opłacania składek społecznych ZUS, o ile spełniają ustawowe warunki. W zależności od wybranej metody składki ZUS podlegające zapłacie będą się kształtowały w różnych wysokościach. Zobaczmy, co znajdzie się w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy:
| Ulga na start | Nie opłaca się składek społecznych, jedynie składkę zdrowotną |
| ZUS preferencyjny | Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne stanowi 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2023 r. jest to kwota:
|
| Mały ZUS Plus | W podstawie do naliczania składek społecznych znajdzie się kwota dochodu w działalności gospodarczej. Nie może to być kwota mniejsza niż 30% minimalnego wynagrodzenia i większa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia |
| Duży ZUS | Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W 2023 roku kwota ta wynosi 4.161 zł (6.935 zł x 60%) |
Jednak nie zawsze jest tak, że przedsiębiorca prowadzi tylko działalność gospodarczą. Może przykładowo być również zatrudniony na umowę o pracę czy umowę cywilnoprawną, ale również pobierać rentę czy emeryturę. W takich przypadkach sprawy się nieco komplikują, a zapłata składek na ubezpieczenia społeczne może wyglądać zupełnie inaczej niż na zasadach ogólnych. Jeżeli przedsiębiorca będzie zwolniony z opłacania składek społecznych może zdecydować, że będzie opłacał dobrowolnie składkę emerytalną i rentową, w takim przypadku ZUS wskazuje, iż przedsiębiorca powinien opłacać również obowiązkowo składkę wypadkową, nie ma jednak możliwości zgłoszenia do składki chorobowej.
Podstawa wymiaru składek społecznych pracującego przedsiębiorcy
Jeśli prowadzona jest działalność gospodarcza i równolegle pozostajemy w zatrudnieniu lub nabędziemy prawo do renty czy emerytury, zasady zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne zostaną nieco zmodyfikowane.
| Zatrudnienie na umowę o pracę | Przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych |
| Zatrudnienie na umowę zlecenie lub umowę o dzieło z pracodawcą, u którego jesteśmy zatrudnieni na umowę o pracę | Suma wszystkich przychodów |
| Zatrudnienie na umowę zlecenie u innego pracodawcy z ustaloną odpłatnością: kwotowo, prowizyjnie, w stawce godzinowej | Przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych |
| Zatrudnienie na umowę zlecenie z ustaloną odpłatnością w sposób inny niż: kwotowo, prowizyjnie, w stawce godzinowej | Zadeklarowana kwota, nie niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę |
Zasada rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych zaczyna się komplikować i w takich sytuacjach każdy przypadek musi być analizowany indywidualnie.
- Jeśli prowadzić działalność gospodarczą i pozostajesz w zatrudnieniu na umowę o pracę i/lub umowę zlecenie zapoznaj się z zasadami rozliczania składek społecznych, co zostało omówione na przykładach w podlinkowanej publikacji.
- W przypadku zatrudnienia tylko na umowę zlecenie poza działalnością gospodarczą warto zapoznać się z innym artykułem.
- W sytuacji, kiedy nabędziesz prawo do renty musisz również wiedzieć o wielu istotnych kwestiach.
- Prawo do emerytury i prowadzenie działalności gospodarczej to kolejna zasada rozliczania składek społecznych.
Przedsiębiorca w roli płatnika składek
Bardzo często prowadząc działalność gospodarczą nieuniknione jest zatrudnianie pracowników. Wchodzimy wówczas w rol płatnika składek, co rodzi dla nas określone obowiązki. Zobaczmy, o czym trzeba pamiętać przy naliczaniu składek społecznych pracowników:
| Zatrudnienie na umowę o pracę | Przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych |
| Zatrudnienie na umowę zlecenie z ustaloną odpłatnością: kwotowo, prowizyjnie, w stawce godzinowej | Przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych |
| Zatrudnienie na umowę zlecenie z ustaloną odpłatnością w sposób inny niż: kwotowo, prowizyjnie, w stawce godzinowej | Zadeklarowana kwota, nie niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę |
| Zatrudnienie na umowę o pracę, jednocześnie na umowę zlecenie czy umowę o dzieło | Suma przychodów ze wszystkich umów |
| Zatrudnienie na umowę o dzieło | Nie podlega pod składki na ubezpieczenia społeczne |
Zatrudniając pracowników również możemy się znaleźć w sytuacji, w której pracownik będzie dodatkowo zatrudniony u innego pracodawcy, czy to na umowę o pracę, czy na umowę zlecenie. W takich przypadkach zmierzymy się z konieczności analizy pod kątem zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych.
Ograniczenia podstawy wymiaru składek społecznych
Przepisy ustawy o Systemie Ubezpieczeń Społecznych (SUS) wprowadzają limity do naliczania składek na ubezpieczenia społeczne.
Przy dobrowolnym przystąpieniu do ubezpieczenia chorobowego (np. przez zleceniobiorcę), podstawa składki na to ubezpieczenie nie może przekroczyć 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej na dany rok. W 2023 roku kwota ta wynosi 17.337,50 zł (6.935 zł x 250%).
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne – podsumowanie
Ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie jest wcale prostym zadaniem. Nie ma problemów w sytuacji, w której poddajemy ocenie tylko jeden tytuł do ubezpieczeń. Sprawy się zaczynają komplikować, wówczas kiedy następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń. W takich okolicznościach płatnicy składek muszą przeanalizować indywidualnie każdy przypadek. Żeby to było możliwe przed zawarciem umowy muszą uzyskać wszystkie informacje na temat innych form zatrudnienia przyszłego pracownika. W przypadku pracującego przedsiębiorcy wiele będzie zależało od tego, jaki ZUS opłaca w działalności gospodarczej. Przy Dużym ZUS, jeśli dodatkowo będzie zatrudniony na umowę zlecenie najczęściej nie będzie miał naliczanych obowiązkowych składek społecznych, przy ZUS preferencyjnym taki obowiązek już wystąpi. Natomiast jak przedsiębiorca będzie zatrudniony na umowę o pracę z kwotą co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie będzie płacił składek społecznych w działalności. Jak widać możemy się spotkać z różnymi przypadkami i nie wszystkie będą jednoznaczne w ocenie. W przypadku składek na ubezpieczenia społeczne ustawodawca wprowadził wiele przepisów, które trzeba znać żeby w sposób prawidłowy dokonywać takich rozliczeń.
Wojciech Samborski
Adrianna Glapiak
