Stosunek pracy na podstawie powołania

Pojęcie powołania

Powołanie w rozumieniu art. 68 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy stanowi podstawę nawiązania stosunku pracy i nie może być utożsamiane z wybraniem kogoś na jakieś stanowisko. W języku polskim powołanie jest utożsamiane z wybieraniem kogoś na stanowisko.W związku z tym w piśmiennictwie prawa pracy przyjęte zostało określenie „wyznaczenie” na stanowisko, którego nie można utożsamiać z powołaniem, ponieważ nie prowadzi do nawiązania stosunku pracy. Obok powołania jako określenia podstawy nawiązania stosunku pracy często występuje powołanie jako określenie powierzenia pewnej funkcji, zwłaszcza związanej ze szczególnymi kompetencjami, np. do wydawania decyzji administracyjnych lub do wykonywania władzy sądowniczej.

Nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania – uwagi ogólne

Zgodnie z przepisem art. 2 Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Z kolei zgodnie z przepisem art. 68 Kodeksu pracy:

• Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach [por. §1];
• Stosunek pracy, o którym mowa w § 1, nawiązuje się na czas nieokreślony, a jeżeli na podstawie przepisów szczególnych pracownik został powołany na czas określony, stosunek pracy nawiązuje się na okres objęty powołaniem [ por. §1(1)].

Powyższa regulacja odnosi się do nawiązania stosunku pracy na podstawie odrębnej od umowy o pracę. Dodatkowo przepis ten określa sposób ustalenia zakresu podmiotowego stosunku pracy z powołania. Powołanie w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy jest jednostronną czynnością prawną, która zawiera oświadczenie woli:

• powierzenia określonej funkcji (z reguły kierowniczej);
• nawiązania stosunku pracy między osobą powołaną a pracodawcą.

Jeśli chodzi o charakter prawny powołania, to wskazać należy, że analiza przepisów szczególnych, na podstawie których nawiązuje się stosunek pracy z powołania, prowadzi do wniosku, że bez wątpienia jest to akt władczy, a przy tym zawsze akt publicznoprawny (z zakresu administracji). Skoro zatem powołanie jest aktem władczym z zakresu administracji, to podkreślić należy, że w istotny sposób różni się od umowy o pracę.

Okres powołania

Zasada ta jest przy tym wyrazem przyjętego przez ustawodawcę założenia, że typowe są stosunki pracy nieograniczone terminem (bezterminowe). Powołanie na czas określony jest dopuszczalne jedynie wtedy, kiedy przepisy odrębne tak stanowią. Jeśli regulacje szczególne milczą w temacie terminowości powołania, może ono nastąpić jedynie na czas nieokreślony. Nawiązanie stosunku pracy na podstawie aktu powołania i to na czas określony, ma ten skutek, że obejmuje okres objęty powołaniem. Jeżeli pracownik po okresie powołania nadal wykonuje faktycznie obowiązki dotychczasowe, to fakt ten pozostaje bez znaczenia prawnego. Stosunek pracy ustał bowiem z upływem okresu powołania i nie może być przedłużony przez jakiekolwiek czynności faktyczne.

Co więcej, powołanie na czas określony osoby, która wcześniej była zatrudniona na innej podstawie (np. umowy o pracę), powoduje przekształcenie istniejącego stosunku pracy w stosunek pracy na podstawie powołania. Po upływie terminu dochodzi do rozwiązania stosunku pracy, a nie „powrotu” do stanu sprzed powołania [tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 2010 r., sygn. akt I PK 10/10].

Należy również mieć na uwadze, ze niedopuszczalne jest powołanie pracownika ani na okres próbny, ani na zastępstwo, ani na czas wykonania określonej pracy.

Konkurs na stanowisko

Powołanie może być poprzedzone konkursem, choćby przepisy szczególne nie przewidywały wymogu wyłonienia kandydata na stanowisko wyłącznie w wyniku konkursu, co wynika z przepisu art. 68(1) Kodeksu pracy.

Jak słusznie wskazuje się w literaturze, przeprowadzenie procedury konkursowej ma pozwolić na wyłonienie najlepszego kandydata pod względem jego kwalifikacji. Jednak o tym, czy pracodawca będzie miał obowiązek zatrudnić wyłonionego przez komisję konkursową najlepszego kandydata, decyduje treść szczegółowych regulacji prawnych.

Termin nawiązania stosunku pracy z tytułu powołania

Zgodnie z przepisem art. 68(2) Kodeksu pracy stosunek pracy na podstawie powołania nawiązuje się:

• w dniu określonym w akcie powołania;
• w dniu doręczenia aktu powołania, jeżeli w tym akcie nie została podana data powstania stosunku pracy;
• w dniu wskazanym przez przepisy szczególne.

Warto również mieć na uwadze, że do stosunku pracy na podstawie powołania stosuje się przepisy dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony, z wyłączeniem przepisów regulujących:

• tryb postępowania przy rozwiązywaniu umów o pracę;
• rozpatrywanie sporów ze stosunku pracy w części dotyczącej orzekania;
• bezskuteczności wypowiedzeń;
• przywracaniu do pracy.

Odwołanie powołanego pracownika

Odwołanie jest szczególnym sposobem rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy i stanowi instytucję prawną inną niż wypowiedzenie stosunku pracy nawiązanego przez zawarcie umowy o pracę. Kwestia ta uregulowana jest w przepisie art. 70 Kodeksu pracy, zgodnie z którym:

• Pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie – niezwłocznie lub w określonym terminie – odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Dotyczy to również pracownika, który na podstawie przepisów szczególnych został powołany na stanowisko na czas określony [por. §1];
• Odwołanie powinno być dokonane na piśmie [por. §1(1)];
• Stosunek pracy z pracownikiem odwołanym ze stanowiska rozwiązuje się na zasadach określonych w przepisach niniejszego oddziału, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej [por. §1(2)];
• Odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę. W okresie wypowiedzenia pracownik ma prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem [por. §2];
• Odwołanie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub 53 [por. §3].

Rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem zatrudnionym na podstawie powołania następuje poprzez jego odwołanie. Akt odwołania pracownika wywołuje podwójny skutek prawny, tj.:

• pozbawia daną osobę dotychczas zajmowanego stanowiska;
• rozwiązuje stosunek pracy (za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia).

Zastanawiasz się kiedy pracownik może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia? Przejdź do tego artykułu.

Okres wypowiedzenia

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że podmiot odwołujący pracownika ze stanowiska nie musi w akcie odwołania określać skutku prawnego w postaci ustania stosunku pracy po upływie okresu równego okresowi wypowiedzenia. Z treści przepisu art. 70 § 2 Kodeksu pracy wynika bowiem, że skutek taki powstaje nawet wówczas, gdy akt odwołujący pracownika wyraźnie o tym nie stanowi. Co do zasady, odwołanie pracownika ze stanowiska powoduje ustanie stosunku pracy po upływie okresu równego okresowi wypowiedzenia. Wobec czego, aby odwołanie wywołało skutek w postaci rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia niezbędne jest dokonanie odwołania z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub 53 Kodeksu pracy.

Przechodząc stricte do okresu wypowiedzenia warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi – VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 listopada 2020 r., sygn. akt VIII Pa 137/19, który stwierdził, że skoro, okresy wypowiedzenia z art. 36 § 1 KP, mają charakter okresów sztywnych, a wspomniany przepis art. 36 § 1 KP ma – stosownie do art. 69 KP – zastosowanie do sytuacji prawnej, przewidzianej w art. 72 § 1 KP, to stąd wynika, że również okres wypowiedzenia przewidziany w art. 72 § 1 KP ma charakter okresu sztywnego i nie może być przedłużony.

Wobec powyższego z uwagi na brak unormowania dotyczącego zakończenia biegu wypowiedzenia w tym przedmiocie znajduje zastosowanie przepis art. 69 Kodeksu pracy, w stosunku do pracowników z powołania art. 36 § 1 Kodeksu pracy, który w zależności od trwania stosunku pracy ustala długość trwania okresów wypowiedzenia.

Tym samym zgodnie z przepisem art. 36 § 1 Kodeksu pracy okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony i umowy o pracę zawartej na czas określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:

• 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy;
• 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy;
• 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.

Rodzaj pracy odwołanego pracownika w okresie wypowiedzenia

Na wniosek lub za zgodą pracownika pracodawca może zatrudnić go w okresie wypowiedzenia przy innej pracy, odpowiedniej ze względu na jego kwalifikacje zawodowe, a po upływie okresu wypowiedzenia zatrudnić na uzgodnionych przez strony warunkach pracy i płacy [por. art. 71 Kodeksu pracy].

W terminie biegnącego wypowiedzenia odwołany pracownik nie ma obowiązku wykonywać pracy na stanowisku, z którego został odwołany. W tymże okresie, pomimo nieświadczenia pracy, pracownik zachowuje jednak prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem.

Odwołanie pracownika w okresie ochrony

Z koeli przepis art. 72 Kodeksu pracy przewiduje możliwość odwołania pracownika w tzw. okresach ochronnych, czyli usprawiedliwioną nieobecność w pracy, ciążę oraz wiek przedemerytalny. Przepis zapewnia odwołanym pracownikom szczególne uprawnienia, które prowadzą albo do faktycznego wydłużenia okresu zatrudnienia albo do podjęcia innej pracy u tego samego pracodawcy.

Co więcej przepis ten przyznaje pracownikom prawo odwołania się do sądu pracy w razie naruszenia wskazanych w nim praw pracowniczych.

Kto może zostać powołany?

Osobami powołanymi do pracy mogą być przykładowo:

• dyrektor i jego zastępca w przedsiębiorstwie państwowym;
• zastępca wójta, skarbnika gminy, skarbnika powiatu i skarbnika województwa;
• Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy, okręgowych inspektorów pracy i ich zastępców;
• dyrektor instytucji kultury;
• dyrektora biura zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych;
• dyrektora Generalnego Lasów Państwowych i jego zastępców, Głównego Inspektora Straży Leśnej, dyrektorów regionalnych dyrekcji lasów państwowych i ich zastępców oraz kierowników jednostek organizacyjnych lasów państwowych, w tym nadleśniczych.

Podsumowanie

Przepis art. 68 Kodeksu pracy dopuszcza nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania. Należy pamiętać, że do stosunku pracy nawiązanego na podstawie powołania stosuje się przepisy dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony, z wyłączeniem niektórych przepisów.

Źródła:

1. Z. Kurzowa, Ilustrowany słownik podstawowy języka polskiego, Kraków 1999, s. 199
2. A. Świątkowski, Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2018
3. T. Liszcz, Pozaumowne stosunki pracy, w: M. Matey-Tyrowicz, T. Zieliński (red.), Prawo pracy RP w obliczu przemian, Warszawa 2006, s. 230