Osoby zatrudnione na umowę o pracę objęte są szczególną ochroną prawną, którą gwarantuje im ustawa Kodeks pracy. W ostatnim czasie zmieniło się sporo przepisów, często wskutek obowiązku implementacji przepisów unijnych do krajowego porządku prawnego. Jedną z takich zmian jest wprowadzenie urlopu z powodu działania siły wyższej, a w dzisiejszej publikacji odpowiemy na pytanie, czy taki urlop pracownik musi uzasadniać.
Siła wyższa – jak należy rozumieć to pojęcie?
Z ustawy Kodeks pracy nie wynika wprost co kryje się pod pojęciem “siły wyższej”. Można się jednak posiłkować wyjaśnieniem, jakie dostępne jest na jednej ze stron rządowych.
| Siła wyższa jest to zdarzenie nadzwyczajne i nieprzewidywalne, którego nie da się uniknąć pomimo zachowania należytej staranności |
Uznanie, czy dana okoliczność jest spowodowana działaniem siły wyższej, jest możliwe, o ile:
- Zdarzenie jest nadzwyczajne i nieprzewidywalne.
- Niezależne od podmiotu, który się na nie powołuje.
- Następstw działania siły wyższej nie dało się uniknąć, pomimo zachowania należytej staranności.
|
| Katalog zdarzeń, które można określić mianem działania siły wyższej, jest katalogiem otwartym, zawsze są to okoliczności nadzwyczajne |
W jednym z wyroków Sądu Najwyższego sygn. akt I NSK 16/18 z dnia 7 marca 2019 roku można przeczytać, że:
za siłę wyższą należy rozumieć każde zdarzenie zewnętrzne, na którego powstanie żadna ze stron nie mogła mieć wpływu, takie jak np.: wojna, rozruchy, strajki, mobilizacja, rozległe przerwy w ruchu kolejowym i drogowym, klęski żywiołowe, epidemia itp.
W innym wyroku sygn. akt III APa 15/19 z dnia 19 listopada 2019 roku można z kolei przeczytać, że:
siła wyższa określana jest jako przyczyna wyłączna, zewnętrzna, nadzwyczajna, gwałtowna, nieprzewidywalna i nieuchronna
Definicji siły wyższej nie znajdziemy w ustawie Kodeks cywilny. W takiej sytuacji właściwe będzie oparcie się na ukształtowanej linii orzeczniczej, co pozwoli lepiej zrozumieć na czym polega tego typu zdarzenie.
Stosownie do założeń tej koncepcji za siłę wyższą jest uznawane wyłącznie zdarzenie charakteryzujące się trzema następującymi cechami: zewnętrznością, niemożliwością jego przewidzenia oraz niemożliwością zapobieżenia jego skutkom.
Dalej w wyroku czytamy jeszcze, że za przejawy siły wyższej uznaje się katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury, np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów. Jako siłę wyższą traktuje się także akty władzy publicznej oraz zjawiska społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej.
Ważne!
Zgodnie z orzecznictwem sądowym za zdarzenie z powodu działania siły wyższej można uznać, o ile zostaną spełnione łącznie trzy przesłanki:
- Zdarzenie zewnętrzne – niezależne od żadnej ze stron.
- Niemożliwe do przewidzenia – nadzwyczajne i nagłe.
- Bez możliwości zapobieżenia skutkom zdarzenia – działania siły wyższej, niezdolność do odparcia nadchodzącego niebezpieczeństwa
|
| Nie ma możliwości skatalogowania zdarzeń, które można określić mianem siły wyższej |
Urlop z powodu działania siły wyższej
W uzasadnienia do ustawy zmieniającej ustawę Kodeks pracy można przeczytać, że wprowadzenie urlopu z powodu działania siły wyższej ma związek z Dyrektywą unijną, która nakazuje wdrożenie zmiany przepisów.
| Z przepisów unijnych wynika, że państwa członkowskie mają wprowadzić niezbędne środki w celu zapewnienia, aby każdy pracownik miał prawo do czasu wolnego od pracy z powodu działania siły wyższej |
| Urlop z powodu działania siły wyższej ma być udzielany w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika |
| Podczas korzystania ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej pracownik zachowuje swoje prawa pracownicze, między innymi prawo do wynagrodzenia. Przy czym za okres tego zwolnienia wynagrodzenie jest ustalane w wysokości 50% |
| Pracownikowi przysługuje zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym. Jest to dodatkowy urlop poza podstawowy wymiar urlopu wypoczynkowego |
| O sposobie wykorzystania urlopu z powodu działania siły wyższej w danym roku kalendarzowym decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia od pracy. Zaznacza w nim, czy będzie korzystał z urlopu w godzinach, czy w dniach |
| Pracodawca ma obowiązek udzielić zwolnienia od pracy na żądanie zgłoszone przez pracownika we wniosku, najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia |
| Urlop z powodu siły wyższej udzielany w wymiarze godzinowym, dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny |
Przykład 1
Pani Lucyna otrzymała telefon, że jej córka przebywa w szpitalu, ponieważ autobus, którym jechała do szkoły, miał wypadek. To jest okoliczność, która pozwala skorzystać z urlopu z powodu działania siły wyższej.
Przykład 2
Przez teren, który zamieszkuje pan Jakub, ma przejść fala powodziowa. W związku z tym trwa akcja ewakuacyjna wszystkich mieszkańców i pan Jakub nie może pójść do pracy. Również w takim przypadku przysługuje urlop z powodu działania siły wyższej. Jest zdarzenie nadzwyczajne, którego nie można zaplanować i przewidzieć.
Przykład 3
Pani Magda ma zaplanowaną operację kolana syna, na którą oczekuje od 6 miesięcy. Chciałaby być ze swoim 15-letnim synem w tym czasie w szpitalu. Z uwagi na brak urlopu wypoczynkowego zastanawia się, czy przysługuje jej urlop z powodu siły wyższej? Nietrudno się domyśleć, że w takim przypadku nie może wnioskować o urlop, ponieważ jest to zdarzenie znane i zaplanowane z dużym wyprzedzeniem.
Pojęcie rodziny
W przepisach jest mowa o przysługującym urlopie w pilnych sprawach rodzinnych. Ustawodawca odszedł od zdefiniowania pojęcia “rodziny”, dlatego można uznać, że zalicza się tutaj członków najbliżej rodziny, z którymi łączą nas więzy biologiczne. Na stronie GUS można przeczytać, że są to dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kohabitanci) – osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc, rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym lub większą liczbą dzieci. Na przestrzeni lat pojęcie rodziny uległo liberalizacji. Wydaje się, że nie będzie zbytnim nadużyciem potraktowanie na równi z rodziną partnera, z którym prowadzi się wspólne gospodarstwo domowe i wspólnie zamieszkuje. To samo powinno dotyczyć rodziców czy dziadków, z którymi najczęściej łączą nas więzy biologiczne, bez względu na to czy prowadzone jest wspólnie gospodarstwo, czy też nie.
Pracodawca może również opracować przykładowy katalog osób, który będzie drogowskazem, kogo uważa się za członka rodziny, o którym jest mowa w przepisach.
Urlop z powodu siły wyższej – czy pracownik musi go uzasadnić?
W ustawie Kodeks pracy nie wprowadzono żadnej szczególnej formy wnioskowania o urlop z powodu siły wyższej, mowa jest jedynie o tym, że wniosek powinien być złożony najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia od pracy. Skoro działanie siły wyższej jest niemożliwe do przewidzenia i pracownik nie jest w stanie poinformować pracodawcy od razu, to rozsądnym wydaje się zawiadomienie dopiero po opanowaniu sytuacji i w momencie, w którym to będzie już to możliwe.
Skoro przepisy nie narzucają konkretnego wzoru, można uznać, że wniosek może być złożony przykładowo:
- w formie pisemnej,
- telefonicznie,
- wiadomością mailową,
- sms-em,
- osobiście
|
| Wniosek o udzielenie urlopu z powodu działania siły wyższej może być więc złożony w dowolnej formie. Jeśli u danego pracodawcy obowiązuje wzór wniosku, to najlepiej zgodnie z tym wzorem, ale jeśli pracownik złoży wniosek w innej formie, to i tak pracodawca powinien go uwzględnić |
| Podsumowując, w przepisach nie została wymieniona szczególna forma uzasadniania nieobecności przewidziana dla urlopu z powodu siły wyższej, co może oznaczać, że nie jest wymagane zamieszczanie takiego uzasadnienia na składanym wniosku. Skoro tak, to pracodawca nie powinie narzucić w przepisach wewnętrznych takiego obowiązku |
Urlop z powodu siły wyższej – obowiązki pracownika i pracodawcy
W przypadku korzystania z urlopu z powodu siły wyższej ważne jest, żeby zarówno pracownik, jak i pracodawca znali swoje podstawowe obowiązki.
| Obowiązki pracownika |
Obowiązki pracodawcy |
| Pracownik ma prawo do 2 dni urlopu z powodu siły wyższej lub może z tego prawa skorzystać w wymiarze godzinowym |
Pracodawca nie może narzucać pracownikowi, w jakiej formie (dni czy godziny) ma skorzystać z urlopu |
| Pracownik ma obowiązek wnioskować o urlop z powodu siły wyższej najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. Jeśli nie będzie to możliwe tego dnia, to powinien uczynić to niezwłocznie |
Pracodawca ma obowiązek udzielić takiego urlopu i wypłacić wynagrodzenie w wysokości 50% |
| Pracownik nie musi uzasadniać urlopu z powodu działania siły wyższej, powinno wystarczyć zwykłe oświadczenie |
Pracodawca nie może żądać takiego uzasadnienia skoro nie narzucają tego przepisy |
Urlop z powodu siły wyższej – podsumowanie
W dzisiejszej publikacji został omówiony temat udzielania urlopu z powodu siły wyższej. Od pewnego czasu pracownicy mogą skorzystać z dodatkowych 2 dni lub 16 godzin zwolnienia od pracy, które jest traktowane jako usprawiedliwiona nieobecność w pracy. Za ten czas przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50%.
Zdefiniowanie siły wyższej może być jedynie bardzo ogólne. Jest to zdarzenie nieprzewidywalne, nadzwyczajne, niezależne od stron. Zgodnie z linią orzeczniczą łączne spełnienie trzech przesłanek takich jak: zdarzenie zewnętrzne, niemożność przewidzenia i brak możliwości zapobieżenia określa, że mamy do czynienia z działaniem siły wyższej.
Nie jest możliwe ustalenie zamkniętego katalogu zdarzeń, które można potraktować, jako działanie siły wyższej. Mogą to być okoliczności przykładowo takie jak:
- wypadek,
- włamanie do mieszkania,
- pożar,
- natychmiastowe wezwanie do szkoły dziecka,
- klęski żywiołowe,
- strajki,
- rozruchy,
- stan epidemii,
- stan wojenny.
Jedno jest pewne, że jest to zdarzenie, którego się nie da przewidzieć i zaplanować.
Forma wniosku o udzielenie urlopu z powodu siły wyższej może być dowolna. Pracownik powinien jednak wiedzieć, jaka formuła obowiązuje w jego zakładzie pracy i się do niej zastosować. Nie oznacza to jednak, że złożenie wniosku w innej formie będzie niewłaściwe. Jeśli nie jest możliwe powiadomienie pracodawcy w dniu zdarzenia, pracownik musi to zrobić niezwłocznie, jak tylko ustaną negatywne przesłanki.
Uzasadnienie wniosku nie jest uregulowane w przepisach, a więc nie jest wymagane. W takim przypadku pracodawca nie powinien narzucać takiego wymogu w przepisach wewnętrznych. Najczęściej w takich przypadkach powinno wystarczyć oświadczenie pracownika o zaistniałym zdarzeniu.
Stan prawny na dzień: 05.09.2024 r.
Małgorzata Jagusiak 
Firmanctwo czyli działanie pod cudzą firmą – co za to grozi?
Adrianna Glapiak
Przedsiębiorcy mogą zdobyć nowe kompetencje. PARP wydał kurs „Innowacja i kreatywność w biznesie”
Adam Sawicki
IFIRMA partnerem konferencji AI<>BA 2024
Zespół IFIRMA
Kasa fiskalna czy drukarka fiskalna – wady i zalety
