Wzrost gospodarczy a rozwój gospodarczy – czy możliwy jest rozwój bez wzrostu gospodarczego?

W tym artykule zastanowimy się, w jakich sytuacjach istnieje możliwość, aby gospodarka rozwijała się, pomimo braku wzrostu?

Wzrost gospodarczy a rozwój gospodarczy

O wzroście gospodarczym mieliśmy już okazję pisać tutaj. Dla przypomnienia, wzrost gospodarczy dotyczy zmian ilościowych, które prowadzą do poprawy jakości życia ludzi i ich dobrobytu. Rozwój gospodarczy jest znacznie szerszym pojęciem i obejmuje 3 zbliżone do siebie obszary: wzrost gospodarczy, rozwój społeczny i rozwój społeczno-gospodarczy. Skupia się na przemianach jakościowych w strukturze społeczeństwa, gospodarki.

Wzrost opiera się na danych dotyczących m.in. konsumpcji, wartości PKB, dochodzie, wielkości produkcji, wykorzystaniu dostępnych zasobów. Trzeba jednak przyznać, że skupienie uwagi jedynie na tych aspektach w dłuższej perspektywie czasowej ma fatalne skutki. Obecnie problemy dot. zanieczyszczenie środowiska, zanikanie bioróżnorodności, wyczerpywanie się nieodnawialnych źródeł energii i dobrobyt ludzi stają się coraz poważniejsze. Dlatego coraz częściej porusza się konieczność wdrażania koncepcji zrównoważonego rozwoju, która miałaby przynosić nie tylko korzyści ekonomiczne, ale również społeczne i ekologiczne.

Alternatywy dla wzrostu gospodarczego

Zauważając negatywne skutki niekontrolowanego i bezrefleksyjnego dążenia jedynie do wzrostu, zaczęto zastanawiać się nad możliwymi rozwiązaniami. W związku z tym opracowano kilka koncepcji, które mają wyznaczyć nowy kierunek działań. Są to:

Dewzrost

Staje naprzeciw nadmiernej konsumpcji i produkcji. Nadmierna koncentracja na wzroście prowadzi do malejącej dostępności surowców, globalnego ocieplenia, zanieczyszczenia środowiska, wymierania gatunków, ubóstwa. Koncepcja dewzrostu krytykuje system kapitalistyczny i odchodzi od traktowania wzrostu gospodarczego jako głównego celu dla społeczeństwa, polityki itd. Zamiast tego podkreśla istotność działań na rzecz:

• zmniejszenia szkodliwości działalności człowieka na środowisko;
• angażowania do partycypacji społecznej;
• redystrybucji dochodów;
• niwelowania nierówności w społeczeństwie;
• Odejścia od traktowania PKB jako adekwatnego wskaźnika, albowiem nie zawsze ukazuje on faktyczny poziom jakości życia.

Postwzrost

Zakłada tworzenie przyszłości państw bez wzrostu gospodarczego. Do tego modelu można zaliczyć podejścia:

• awzrost – podkreśla, iż zarówno wzrostowi, jaki i regresowi w gospodarce może towarzyszyć wzrost PKB. W związku z tym nie oddaje rzeczywistej sytuacji ekonomicznej, więc nie jest konieczne branie go pod uwagę w mierzeniu postępu. Celem nie jest bowiem wyższe PKB, a poprawa stanu środowiska i dobrobytu społeczności;
• gospodarkę stacjonarną – dążenie do osiągnięcia równych sobie wielkości populacji i kapitału (składający się posiadanych przez państwo środków pieniężnych, środków produkcji i zasobów intelektualnych), w takim stanie nie występuje wzrost gospodarczy;
• postrozwój – przyjmuje, że gospodarka ma swoje granice wzrostu ze względu na ograniczoną ilość zasobów, po osiągnięciu maksymalnego wzrostu należy skupić się na innych sposobach poprawy jakości życia ludzi;
• selektywny wzrost – ograniczanie wzrostu gospodarczego jedynie w wybranych sektorach.

Zielony wzrost

To podejście, uwzględniające we wzroście gospodarczym dążenie do zrównoważonego rozwoju z pomocą technologii. Podejmowane działania dotyczyłyby racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, zmniejszenie konsumpcji, inwestycji na rzecz ekologii i ochrony środowiska, niskoemisyjności. Można tutaj przytoczyć np. inicjatywę Europejski Zielony Ład.

Ekonomia pączka

Ekonomia pączka zaprzecza, jakoby wzrost gospodarczy był jedynym sposobem na osiągnięcie wysokiej jakości życia. Rozwój jest możliwy poprzez oparcie systemu ekonomicznego na wartościach społecznych i ekologicznych. Nazwa koncepcji odnosi się do formy diagramu, który prezentuje tę teorię. Wskazuje on na podstawowe wartości, które są niezbędne do osiągnięcia dobrostanu: dostęp do żywności i wody pitnej, bezpieczne miejsce zamieszkania, dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej, posiadanie praw wyborczych, równouprawnienie kobiet i mężczyzn. Aby te warunki mogły zostać spełnione, władza musi dążyć do zagwarantowania bezpłatnej opieki medycznej, rozwój ekologicznej infrastruktury miast (np. budowanie parków, terenów zielonych, ogrodów, wykorzystywanie roślinności w przestrzeni miejskiej), redukcja emisji dwutlenku węgla oraz wytwarzania innych odpadów, recykling. Pomysł narodził się i jako pierwszy został zastosowany w Holandii.

Czy możliwy jest rozwój bez wzrostu gospodarczego?

Tradycyjnie pojmowany rozwój gospodarczy wiąże się ze wzrostem gospodarczym, który często jest źródłem rosnącej konsumpcji, zużycia zasobów, niszczenia środowiska naturalnego itd. Instytucje takie jak Unia Europejska lub ONZ podejmują się czynności takich jak wprowadzanie przepisów prawnych, podejmowanie inicjatyw na rzecz odseparowania wzrostu od rozwoju gospodarczego.

Jednakże całkowita zmiana i dostosowanie obecnych struktur do alternatywnych rozwiązań dla wzrostu gospodarczego może być trudna do osiągnięcia. Przede wszystkim należałoby zapewnić społeczeństwu całościowy udział w życiu społecznym i dbać o dobro wspólne, nie nakłaniając jednocześnie ich do rywalizacji i nadmiernej konsumpcji. Ponadto dążyć do jak największego ograniczania nierozsądnego wykorzystywania zasobów naturalnych do m.in. realizacji celów działalności gospodarczej, stosowania wskaźników zrównoważonego rozwoju (a nie wskaźników wzrostu) do oceny stanu gospodarki.

Podsumowanie

Jak widać, niekiedy ilościowe dane ekonomiczne, ani poziom wzrostu gospodarczego nie świadczą o wysokiej jakości życia ludzi. Dlatego tak istotne jest stawianie granicy pomiędzy pojęciem wzrostu a rozwoju gospodarczego. Rozwój może występować bez osiągnięcia określonych wartości wskaźników, jednakże kluczową kwestią, na której powinna skupiać się władza to działania na rzecz ekologicznych rozwiązań i innowacji. Niezbędne jest wspieranie i finansowanie przedsięwzięć pozwalających poszerzać dostęp do odnawialnych źródeł energii. Analogicznie, należałoby wprowadzić przepisy, sankcje prawne za użytkowanie wyczerpywalnych surowców np. węgla kamiennego, paliw kopalnych. Uzyskane środki finansowe mogłyby być przeznaczone na implementowanie idei zrównoważonego rozwoju w możliwie najwięcej sfer życia społecznego.