Z jakich ulg oraz zwolnień można skorzystać w podatku od spadków i darowizn?

---

Podatek od spadków i darowizn

Podatnikami podatku od spadków i darowizn (PSD) są osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy lub praw majątkowych w drodze spadku, lub darowizny.

W artykule spadki i darowizny 2025 poruszyliśmy temat, ile wynosi oraz kto i kiedy powinien zapłacić podatek, natomiast w poniższym omawiamy, z jakich ulg oraz zwolnień można skorzystać w podatku od spadków i darowizn.

Kwota wolna od podatku

Podatek nie jest naliczany, jeśli wartość spadku/darowizny nie przekracza kwoty wolnej, która jest inna w zależności od grupy podatkowej i wynosi:

• 36 120 zł – dla osób należących do I grupy podatkowej, czyli: małżonka (obecnego), małżonka w separacji, zstępnych (np. dzieci, wnuków, prawnuków), wstępnych (np. rodziców, dziadków), rodzeństwa, pasierba, ojczyma, macochy, teściów, zięcia i synowej;
• 27 090 zł – dla osób z II grupy podatkowej, obejmującej: zstępnych rodzeństwa (np. siostrzeńców, bratanków), rodzeństwo rodziców (np. wujów, ciotki), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa (np. męża siostry), rodzeństwo małżonków (np. szwagra), małżonków rodzeństwa małżonków (np. męża siostry męża) oraz małżonków innych zstępnych;
• 5 733 zł – dla osób zaliczonych do III grupy podatkowej, czyli wszystkich, którzy nie należą do dwóch powyższych grup, w tym osób niespokrewnionych z obdarowanym.

Powyższe kwoty dotyczą otrzymanego spadku/darowizny od tego samego zbywcy w ciągu pięciu lat.

Otrzymanie spadku/darowizny w tych limitach kwotowych nie wymaga żadnych zgłoszeń do urzędu skarbowego.

Zwolnienia i ulgi w podatku od spadków i darowizn

Do katalogu zwolnień i ulg w podatku PSD zaliczamy:

• zwolnienie dla najbliższej rodziny;
• ulgi mieszkaniowe;
• zwolnienie z nabycia przedsiębiorstwa;
• zwolnienie za gospodarstwo rolne;
• pozostałe zwolnienia.

Zwolnienie dla najbliższej rodziny

Zwolnienie dla najbliższej rodziny w podatku od spadków i darowizn jest dość znaną powszechnie ulgą podatkową.

W przypadku otrzymania spadku lub darowizny od najbliższej rodziny, czyli tzw. grupy zerowej, tj. od małżonka, zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków, wstępnych (rodziców, dziadków pradziadków), pasierbów; rodzeństwa, ojczyma oraz macochy można być całkowicie zwolnionym z podatku PSD – niezależnie od kwoty spadku/darowizny.

Jedynym warunkiem, aby skorzystać z tego zwolnienia, jest zgłoszenie do urzędu skarbowego nabycia spadku/darowizny na formularzu SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od:

• uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku;
• zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza;
• wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.

Formularz SD-Z2 można złożyć:

• elektronicznie poprzez portal rządowy e-Deklaracje, podpisując danymi autoryzacyjnymi albo kwalifikowanym podpisem elektronicznym;
• online przez e-urząd Skarbowy w zakładce „Dokumenty”, a następnie „e-Deklaracje”;
• osobiście lub pocztą w dowolnym urzędzie skarbowym (z wyłączeniem wyspecjalizowanych urzędów skarbowych).

Jeśli jest kilku nabywców, to każdy z nich musi złożyć oddzielny formularz SD-Z2.

Niezgłoszenie nabycia spadku/darowizny w ciągu 6 miesięcy skutkuje obowiązkiem zapłaty podatku od spadków i darowizn (PSD) według stawek dla I grupy podatkowej.

Można zachować zwolnienie z podatku od spadku, nawet jeśli dowiemy się o nim po 6 miesiącach od powstania obowiązku podatkowego. W tym celu należy zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od uzyskania informacji o spadku i udowodnić, że informacja ta dotarła po upływie ustawowego terminu.

Przykład 1 (z wyjaśnień Ministerstwa Finansów)

„Umarł twój ojciec i dostałeś po nim spadek. Zgłosiłeś ten fakt naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie. Rok później dostajesz list polecony, w którym bank informuje Cię, że ojciec był właścicielem jeszcze jednego konta w banku. Konto to nie było jednak wymienione w zaświadczeniu, które bank wydał ci miesiąc po śmierci ojca. Składasz więc dodatkowe zgłoszenie, w terminie do 6 miesięcy od dnia, w którym dotarła do Ciebie informacja z banku wraz z dokumentem, który potwierdzi kiedy otrzymałeś informację z banku”.

Obowiązek zgłoszenia nabycia spadku/darowizny na formularzu SD-Z2 nie dotyczy sytuacji, gdy:

• łączna wartość majątku nabytego od tej samej osoby/po tej samej osobie w danym roku oraz w ciągu pięciu lat przed nim nie przekracza kwoty wolnej od podatku w PSD, czyli dla najbliżej rodziny, tj.I grupy podatkowej kwoty 36.120 zł. W tym przypadku, zwolnienie z PSD przysługuje z mocy prawa i nie ma potrzeby składać żadnych zgłoszeń w urzędzie skarbowym;
• nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Odpowiedź Ministra Finansów ws. zwolnień dla bliskich z uwagi na niedotrzymanie terminu

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) spotykało się ze skargami dotyczącymi trudności w skorzystaniu ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn przez osoby najbliższe. Głównym problemem, na które powołują się spadkobiercy, jest brak wiedzy lub niedoinformowanie podatników o konieczności złożenia formularza SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od nabycia spadku.

RPO przedstawił przykład kobiety, która z powodu intensywnej, całodobowej opieki nad chorą matką i schorowaną babcią, nie wiedziała o wymogu złożenia SD-Z2 po odziedziczeniu mieszkania po babci. Mimo że kancelarie notarialne często informują o tym, osoby niezamożne, które nie korzystają z ich usług, są w gorszej sytuacji. Sądy administracyjne konsekwentnie orzekają, że niedotrzymanie 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie spadku/darowizny do urzędu skarbowego oznacza definitywną utratę prawa do zwolnienia, a termin ten nie podlega przywróceniu. Jedyną opcją pozostaje wniosek o ulgę, ale ich pozytywne rozpatrzenie przez organy podatkowe jest trudne i często wymaga długotrwałych postępowań sądowych.

W związku z powyższym RPO zwrócił się do Ministerstwa Finansów z prośbą o zniesienie 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie formularza SD-Z2, co umożliwiłoby utrzymanie zwolnienia z podatku od spadków i darowizn.

Ministerstwo Finansów w odpowiedzi z dnia 4 grudnia 2024 nie zgodziło się jednak na całkowitą rezygnację z warunków formalnych, wskazując na potrzebę szczelności systemu podatkowego. Dodaje jednak, że w toku planowanej w 2025 roku nowelizacji ustawy o podatku od spadków i darowizn zostaną rozważone zmiany legislacyjne, które w szczególnie uzasadnionych przypadkach pozwolą wyeliminować negatywne konsekwencje niedotrzymania terminu zgłoszenia nabytych rzeczy lub praw majątkowych przez osoby uprawnione do zwolnienia od podatku od spadków i darowizn. Cały dokument znajdziemy pod tym linkiem.

Ulgi mieszkaniowe

Ustawa o podatku od spadków i darowizn oferuje także zwolnienia i ulgi podatkowe związane z wydatkowaniem otrzymanych środków na cele mieszkaniowe.

Darowizna pieniężna lub rzeczowa przekazana na cele mieszkaniowe

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn darowizna pieniężna lub rzeczowa od osoby z I grupy podatkowej jest zwolniona z podatku, jeśli jej wartość nie przekracza 11 095 zł od jednego darczyńcy lub 22 189 zł łącznie od wielu darczyńców w ciągu 5 lat. Warunkiem zwolnienia jest przeznaczenie tej darowizny w ciągu 12 miesięcy na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego lub spłatę kredytu hipotecznego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami.

Odziedziczenie prawa do wkładu mieszkaniowego

Odziedziczone prawa do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę z I lub II grupy podatkowej są zwolnione z podatku, jeżeli spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez co najmniej 5 lat od jego ustanowienia. Warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę.

Nabycie budynku\lokalu mieszkalnego

W przypadku nabycia własności budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego spółdzielczego prawa do lokalu lub domu, wartość do 110 m² powierzchni użytkowej nie jest wliczana do podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału.

Powyższe zwolnienie dotyczy nabycia :

• w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny lub polecenia darczyńcy przez osoby z I i II grupy podatkowej;
• w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu lub polecenia; testamentowego przez osoby z III grupy podatkowej, które sprawowały opiekę nad wymagającym takiej opieki spadkodawcą, na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarialnie poświadczonym, przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów przez notariusza.

Kiedy można skorzystać z ulg mieszkaniowych?

W przypadku odziedziczenia prawa do wkładu mieszkaniowego (B) lub nabycia budynku/lokalu mieszkalnego (C) opisanych w powyższym akapicie, aby skorzystać ze zwolnienia w podatku od spadków i darowizn, nabywca musi spełnić łącznie następujące warunki:

1. W chwili nabycia musi mieć polskie obywatelstwo lub być obywatelem UE, EFTA lub EOG, lub mieć miejsce zamieszkania w Polsce, lub w tych państwach.
2. Nie może być właścicielem innego budynku/lokalu mieszkalnego, chyba że przeniesie jego własność na zstępnych, Skarb Państwa lub gminę w ciągu 6. miesięcy od złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.
3. Nie może posiadać spółdzielczego lokatorskiego ani własnościowego prawa do lokalu, ani prawa do domu jednorodzinnego, a jeśli je posiada musi je przekazać zstępnym lub do dyspozycji spółdzielni, w ciągu 6. miesięcy od złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.
4. Nie jest najemcą lokalu/budynku mieszkalnego lub będąc nim rozwiąże umowę najmu w terminie 6. miesięcy od złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.
5. Będzie mieszkać w obdarowanym lokalu/budynku, będąc w nim zameldowanym na pobyt stały i nie sprzedając go przez okres 5 lat:
   • od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego – jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku;
   • od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku – jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Warunek zamieszkiwania określony w pkt. 5 uważa się za spełniony także wtedy, jeśli budynek/lokal mieszkalny został sprzedany przed rozpoczęciem zamieszkiwania z powodu konieczności zmiany miejsca zamieszkania, a środki ze sprzedaży zostały w całości przeznaczone na zakup innego lokalu lub budowę nowego w ciągu dwóch lat od sprzedaży.

Nabycie nieruchomości przez repatrianta

Zwolnione z podatku jest także nabycie przez repatrianta, w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu, polecenia testamentowego lub darowizny własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego, który stanowi odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie. Zwolnienie z podatku od spadków i darowizn dla repatrianta przysługuje pod warunkiem, że spełnia warunki wymienione wyżej w pkt. 2 oraz 3.

Przeczytaj także: Czym jest ulga mieszkaniowa w podatku od spadków i darowizn i kto może z niej skorzystać?

Oszczędzanie na cele mieszkaniowe: program Pierwsze Mieszkanie, kredyt 2%

Zwolniona od podatku jest również darowizna pieniężna otrzymana przez osobę z I grupy podatkowej, jeśli nie przekracza 2 tys. zł miesięcznie od jednego darczyńcy albo łącznie od wielu darczyńców. Warunkiem jest, aby środki były wpłacane przez darczyńców na rachunek oszczędnościowy obdarowanego, zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o pomocy państwa w oszczędzaniu na cele mieszkaniowe z 26 maja 2023 r.

Chodzi tutaj program Pierwsze Mieszkanie i kredyt 2% oraz wpłacanie środków na „konto mieszkaniowe” lub „lokatę mieszkaniową” w ramach tego programu, którego szczegóły przedstawiliśmy w tym artykule.

Zwolnienie od nabycia przedsiębiorstwa

Zwolnienie dla spadkobierców, ale nie członków rodziny przedsiębiorcy.

Artykuł 4b ustawy o podatku od spadków i darowizn stanowi, że: „Zwalnia się od podatku nabycie w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego własności przedsiębiorstwa osoby fizycznej lub udziału w nim, pod warunkiem:

• zgłoszenia przez nabywcę nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego;
• prowadzenia tego przedsiębiorstwa przez nabywcę przez okres co najmniej 2 lat od dnia jego nabycia.

Jeżeli przedsiębiorstwo nabędzie więcej niż jedna osoba, zwolnienie przysługuje tym nabywcom, którzy będą je prowadzili przez okres dwóch lat od dnia nabycia.

Powyższe warunki uważa się za zachowane także w przypadku, gdy przedsiębiorstwo zostało w całości wniesione jako wkład do spółki, a objęte w zamian udziały lub akcje nie zostaną zbyte przed upływem 2 lat od dnia nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim.

Aby skorzystać ze zwolnienia, należy zgłosić nabycie przedsiębiorstwa właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego na formularzu SD-ZP, wraz z ewentualnym załącznikiem SD-ZP/A w ciągu 6 miesięcy od:

• uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo
• zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, albo
• wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.

Brak zgłoszenia spadku w wymaganym terminie spowoduje obowiązek zapłaty podatku dla jak dla grupy podatkowej, w której znajduje się nabywca.

Nabywcy z najbliższej rodziny mogą skorzystać z ulgi, jaką jest zwolnienie dla najbliższej rodziny. Ulga ta nie wymaga prowadzenia przedsiębiorstwa przez rodzinę przez co najmniej 2 lata. Wymagane jest jedynie zgłoszenie nabycia do urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2. Jeśli jednak przedsiębiorca chciałby, aby po jego śmierci firma nadal istniała, może powołać zarządcę sukcesyjnego. Szczegóły tego rozwiązania przedstawiliśmy w artykule: Czy można dziedziczyć firmę?

Zwolnienie z tytułu nabycia gospodarstwa rolnego

Zwolnione z podatku od spadków i darowizn jest także nabycie własności gruntów, które stanowią gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, wraz z drzewami i innymi roślinami, które są ich częścią składową po spełnieniu określonych warunków.

Zwolnienie z podatku przysługuje pod warunkiem, że:

• w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a jego powierzchnia po utworzeniu/powiększeniu będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz
• gospodarstwo to będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od nabycia.

Zwolnienie to stanowi pomoc de minimis w rolnictwie (sektorze rolnym) i wymaga spełnienia warunków wynikających z przepisów unijnych oraz krajowych. Pomoc de minimis w rolnictwie to wsparcie finansowe dla producentów rolnych, które nie wymaga notyfikacji Komisji Europejskiej. Obejmuje różne formy wsparcia, takie jak np. ulgi podatkowe i umorzenia wierzytelności.

Pozostałe zwolnienia z podatku od spadków i darowizn

Zwolnione z podatku od spadku i darowizn są także m.in.:

• otrzymane laptopy i komputery przez nauczycieli w ramach programu Laptop dla nauczycieli;
• nabycie własności fizycznie wydzielonych części nieruchomości w drodze zasiedzenia przez osoby będące współwłaścicielami ułamkowych części nieruchomości – do wysokości udziału we współwłasności;
• nabycie w drodze spadku lub zapisu windykacyjnego:
  • przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym;
  • dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną;
  • zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata;
  • przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami;
• nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
• nabycie praw do wkładów w spółdzielni rolników, rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych;
• nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe;
• nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia;
• nabycie w drodze dziedziczenia lub darowizny przez osoby tworzące rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny dom dziecka, pieniędzy lub innych rzeczy pod warunkiem, że w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania zostaną one przeznaczone na cele bezpośrednio związane ze sprawowaniem pieczy zastępczej.

Ponadto podatkowi od spadków i darowizn nie podlega m.in.:

• nabycie w drodze spadku, zapisu windykacyjnego lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw;
• nabycie w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego, czy pracowniczego planu kapitałowego;
• nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego, indywidualnym koncie emerytalnym oraz na indywidualnym koncie zabezpieczenia emerytalnego.

Organy podatkowe podatku od spadków i darowizn

W przypadku nieruchomości oraz związanych z nimi praw właściwy urząd skarbowy w sprawach dziedziczenia ustala się na podstawie lokalizacji nieruchomości. Jeśli nabycie dotyczy nieruchomości lub praw majątkowych, które są położone w obszarze działania jednego naczelnika urzędu skarbowego, właściwy jest urząd według miejsca położenia tych nieruchomości.

W innych przypadkach, gdy nie ma takich nieruchomości, właściwy jest urząd według:

• ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w przypadku jego braku według ostatniego miejsca jego pobytu – w sprawach dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, zachowku;
• miejsca zamieszkania nabywcy w dniu powstania obowiązku podatkowego, a jeżeli brak takiego miejsca – według ostatniego miejsca jego pobytu w tym dniu – w sprawach darowizny, polecenia darczyńcy, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, ustanowienia użytkowania i służebności. Jeśli jest kilku nabywców, to należy wybrać jeden z urzędów.

Właściwość miejscową organów podatkowych w sprawach podatku od spadków i darowizn określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 sierpnia 2005 r. (Dz.U. 2005 nr 165 poz. 1371).