Elementy umowy o pracę

Zgodnie z przepisem art. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku — Kodeks pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie:

• umowy o pracę,
• powołania,
• wyboru,
• mianowania,
• spółdzielczej umowy o pracę.

Z kolei przepis art. 22 Kodeksu pracy stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosunkiem pracy jest więc:

• wykonywanie pracy określonego rodzaju;
• wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem;
• wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę;
• otrzymywanie wynagrodzenia za wykonaną pracę.

Zgodnie z aktualnymi przepisami Kodeksu pracy umowa o pracę może zostać zawarta na okres próbny, na czas określony bądź na czas nieokreślony [por. art. 25 § 1 Kodeksu pracy].

Umowa o pracę powinna określać strony zawieranej umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, a w szczególności:

• rodzaj pracy;
• miejsce wykonywania pracy;
• wynagrodzenie za pracę, odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
• wymiar czasu pracy;
• dzień rozpoczęcia pracy [por. art. 29 § 1 Kodeksu pracy].

Jeśli chodzi zaś o rozwiązanie umowy o pracę, to może to nastąpić poprzez:

• porozumienie stron;
• oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia;
• oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia;
• z upływem czasu, na który była zawarta.

Zastanawiasz się, w jaki sposób możesz rozwiązać obowiązującą Cię umowę o pracę? Jeśli tak, to przeczytaj ten artykuł.

Praca na etacie a spółka z o.o.

Co do zasady przepisy powszechnie obowiązującego prawa nie zabraniają świadczenia stosunku pracy na rzecz różnych pracodawców i posiadania na przykład dwóch umów o pracę. Pracownik nie ma też obowiązku informowania pracodawcy o podpisaniu drugiej umowy o pracę, chyba że umowa o pracę u „pierwotnego” pracodawcy zawiera takie postanowienie.

Analogiczna sytuacja ma też miejsce, gdy:

• pracownik chce założyć swoją działalność gospodarczą w postaci jednoosobowej działalności gospodarczej albo jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy też spółki z kilkoma innymi wspólnikami — w takim przypadku pracownik ma pełną swobodę i może rozpocząć dodatkową aktywność gospodarczą na „własny rachunek”;
• wspólnik spółki z o.o. (czy to spółki jednoosobowej, czy wieloosobowej) zdecyduje się na podjęcie pracy u innego „zewnętrznego” pracodawcy na przykład w jakiejś korporacji – w takim przypadku wspólnik ma możliwość nawiązać stosunek pracy z innym pracodawcą i zawrzeć z nim umowę o pracę.

Jedynym ograniczeniem może być podpisana umowa o zakazie konkurencji z pracodawcą, u którego świadczony jest stosunek pracy, czy też zapis o zakazie konkurencji zawarty w umowie spółki z o.o. Pamiętaj, że działalnością konkurencyjną wobec pracodawcy czy też spółki są wszelkie działania (czynności) o charakterze zarobkowym podejmowane na własny rachunek pracownika/wspólnika lub na rachunek osoby trzeciej. Co najważniejsze, takie czynności muszą chociażby w części pokrywać się z zakresem działalności pracodawcy/spółki, aby móc określić ich charakter jako konkurencyjny.

O tym, czy można mieć dwie umowy o pracę, przeczytasz tutaj.

Umowa między spółką a członkiem zarządu spółki z o.o.

Przepis art. 210 KSH reguluje kwestie związane z umową między spółką z o.o. a członkiem zarządu.

• W umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników [por. § 1];
• Uchwała o powołaniu pełnomocnika, o którym mowa w § 1, powołanego w celu zawarcia z członkiem zarządu umowy spółki, która ma zostać zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może być podjęta przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym [por. § 1(1);
• W przypadku gdy wspólnik, o którym mowa w art. 173 § 1, jest zarazem jedynym członkiem zarządu, nie stosuje się przepisu § 1. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego [por. § 2];
• Wymogu zachowania formy aktu notarialnego, o którym mowa w § 2, nie stosuje się do czynności prawnej, dokonywanej przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym [por.§ 3].

Z powyższej regulacji wynikają m.in. zasady reprezentacji, które dotyczą sytuacji, gdy spółka zawiera umowę albo pozostaje w sporze tylko z jednym bądź z niektórymi członkami zarządu.

Tym samym w umowie między spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Oznacza to, że wyłącznie albo rada nadzorcza, albo pełnomocnik są upoważnieni do zawierania z członkami zarządu w imieniu i na rzecz spółki z o.o. umów cywilnoprawnych, w tym umów o pracę. Czynność prawna dokonana między jedynym wspólnikiem będącym jedynym członkiem zarządu a reprezentowaną przez niego spółką wymaga natomiast formy aktu notarialnego.

Przykładowo w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie — III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 grudnia 2022 roku sygn. akt III AUa 2145/21 wskazano, że:

• Skuteczne dopuszczenie pracownika-członka zarządu do pracy wymaga, aby w spółce istniał organ lub pełnomocnik, o którym mowa w art. 210 § 1 KSH. Tylko bowiem dopuszczenie pracownika-członka zarządu do pracy za zgodą i wiedzą organu czy reprezentanta, o którym mowa w art. 210 § 1 KSH, może być uznane za skuteczne nawiązanie stosunku pracy mimo nieważności umowy o pracę zawartej z naruszeniem art. 210 KSH;
• Czynność prawna dokonana między jedynym wspólnikiem będącym jedynym członkiem zarządu a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. Art. 210 § 2 KSH nie przewiduje żadnych wyjątków w zakresie tej formy. Dlatego skutkiem niezachowania formy przewidzianej w art. 210 § 2 zdanie drugie KSH (formy aktu notarialnego) jest bezwzględna nieważność dokonanej czynności prawnej;
• Przepis ten ma przy tym zastosowanie tylko do spółek jednoosobowych i tych, w których spółka jest obok wspólnika własnym wspólnikiem, a także dotyczy wszelkiego rodzaju umów zawieranych z członkami zarządu: umów o pracę, o zarządzanie, o dzieło, zlecenia.

Umowa o pracę ze wspólnikiem mniejszościowym spółki z o.o.

W ustawie z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (dalej jako KSH) nie jest wprost wskazane, że wspólnik spółki z o.o. czy członek zarządu może nawiązać z taką spółką umowę o pracę.

Taka możliwość jest wyłącznie pośrednio wskazana w drugim zdaniu w przepisie art. 203 § 1 KSH, zgodnie z którym Członek zarządu może być w każdym czasie odwołany uchwałą wspólników. Nie pozbawia go to roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu.

Należy jednak pamiętać, że aby można było nazwać dany stosunek pracy zatrudnieniem, to muszą oczywiście wystąpić elementy wynikające z przepisu art. 22 Kodeksu pracy, tj.:

• wykonywanie pracy określonego rodzaju;
• wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem;
• wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę;
• otrzymywanie wynagrodzenia.

Dodatkowo należy pamiętać o zasadach reprezentacji uregulowanych w przepisie art. 210 KSH (patrz punkt Umowa między spółką a członkiem zarządu spółki z o.o.), bowiem przy zawieraniu takiej umowy spółkę reprezentuje albo rada nadzorcza, albo pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Podjęcie uchwały o odwołaniu członka zarządu pozostaje bez wpływu na obowiązującą umowę o pracę między nim a spółką z o.o.

Umowa o pracę z jedynym albo dominującym wspólnikiem spółki z o.o.

Co do zasady zawarcie umowy o pracę nie jest możliwe jeśli mamy do czynienia z jednoosobową spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, która ma jednego wspólnika będącego jednocześnie jedynym udziałowcem (100% udziałów należy do niego). Nie można bowiem niejako zawierać umowy o pracę „samemu ze sobą”. Co więcej, podporządkowanie pracownicze nie występuje wtedy, kiedy jedna i ta sama osoba wyznacza zadania pracownicze, a następnie sama je wykonuje. W orzecznictwie wskazuje się, że jedyny wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może świadczyć pracę na rzecz tejże spółki jako prezes jednoosobowego jej zarządu, tylko poza stosunkiem pracy, a zatem na innej niż umowa o pracę podstawie [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., sygn. akt I UK 260/11].

Z kolei w kontekście zatrudnienia wspólnika dominującego, posiadającego przykładowo 80%, 90% czy też 99% udziałów znaczenie ma kwestia tzw. podporządkowania pracowniczego. W orzecznictwie i piśmiennictwie pojawia się bowiem zasada, że jedyny lub „niemal jedyny” wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie powinien uzyskać statusu pracowniczego [tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2011 r., sygn. akt I UK 8/11].

W piśmiennictwie wskazano natomiast, że uznanie, iż jedyny (czy nawet większościowy) udziałowiec w spółce mógłby w takich warunkach pełnić funkcję prezesa zarządu, zatrudnionego w ramach stosunku pracy, byłoby sprzeczne z istotą stosunku pracy i prawa pracy w ogóle [por. Z. Hajn, glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1998 r., II UKN 394/98, OSP 2000 nr 12, s. 592].

Jako że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem, to nie można twierdzić, iż taki stosunek zajdzie pomiędzy tylko jedną osobą (do jedynego albo dominującego wspólnika). Nie można bowiem być podporządkowanym tylko sobie na podstawie stosunku zatrudnienia. Nie można zatem mówić o żadnym podporządkowaniu w procesie stosunku pracy.

Przykładowo Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 marca 2018 roku, sygn. akt I UK 27/17 wskazał, że:

Powyższe rozważania uprawniają do stwierdzenia, że w rozpoznawanej sprawie umowa o pracę zawarta między skarżącym, będącym zdecydowanie dominującym wspólnikiem, posiadaczem 99,9% udziałów i prezesem dwuosobowego zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością a tą spółką, nie wykreowała stosunku pracy wobec braku konstruktywnego elementu tegoż stosunku, jakim jest pracownicze podporządkowanie, oraz naruszenia zasady rozdziału statusu właścicielskiego i pracowniczego u osoby zatrudnionej w takim charakterze.

Z kolei w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2021 roku, sygn. akt III USK 156/21 wskazano, że:

Zwroty „prawie jedyny wspólnik” oraz „iluzoryczny wspólnik” nie wywodzą się z języka prawnego, są zaś wyrazem opisu stanu faktycznego danej sprawy. Nie podlegają wykładni tak jak przepisy prawa. Prawdą jest, że Sąd Najwyższy nie sprecyzował dotąd znaczenia pozaustawowych pojęć „niemal (prawie) jedyny wspólnik (udziałowiec)” lub „wspólnik (udziałowiec) iluzoryczny”, jednak nie może budzić wątpliwości, że proporcja, z jaką mamy do czynienia w sprawie oznacza, że odwołująca się ma pozycję właścicielską tak dalece dominującą, iż nie może być własnym pracodawcą. Taka skala większości udziałów (przewagi głosów w zgromadzeniu wspólników) oraz sposób jej wykorzystywania nakazuje traktować wieloosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością na równi ze spółką jednoosobową, w której jedyny udziałowiec nie może pozostawać w stosunku pracy ze spółką ze względu na brak elementów konstrukcyjnych właściwych dla stosunku pracy.

Co więcej, w orzecznictwie wskazuje się, że pełniący funkcję członka zarządu jedyny wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której część udziałów ma on jako osoba fizyczna, a drugą część inna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w której on (ta sama osoba fizyczna) ma wszystkie udziały (formalnie spółka dwuosobowa), nie może — co do zasady — pozostawać z tą spółką w stosunku pracy [tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2021 r., sygn. akt I USKP 41/21].

Teoretyczny wyjątek

Niektóre poglądy orzecznicze dopuszczają możliwość zatrudnienia na podstawie umowy o pracę jedynego bądź dominującego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ze spółką, o ile funkcje zarządu pełnią inne osoby oraz pod warunkiem że praca spełnia warunki pracy właściwej dla stosunku pracy, a zatrudnienie takie ma miejsce na stanowisku specjalistycznym, związanym z prowadzoną przez spółkę działalnością. Sąd Najwyższy z dnia 13 września 2016 roku, sygn. III UK 226/15 uznał, że dopuszczalne jest pracownicze zatrudnienie jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jeżeli:

• zatrudnienie takie ma miejsce na stanowisku specjalistycznym, związanym z prowadzoną przez tę spółkę działalnością;
• ustalenia faktyczne potwierdzają zapotrzebowanie na pracę wspólnika dla spółki na takim stanowisku;
• jedyny wspólnik nie angażuje się w bieżącą działalność zarządczą spółki (nie pełni jednocześnie funkcji członka zarządu);
• jedyny wspólnik podlega faktycznie przy wykonywaniu pracy na rzecz spółki poleceniom osób zarządzających spółką lub kierujących jej poszczególnymi działami.

Powyższe ma zastosowanie, gdy zostaną spełnione warunki pełnienia funkcji zarządu przez inne osoby oraz praca, którą ma pełnić jedyny wspólnik, spełnia warunki pracy właściwej dla stosunku pracy, a zatrudnienie takie ma miejsce na stanowisku specjalistycznym, związanym z prowadzoną przez spółkę działalnością. Jednakże ta teza w praktyce mogłaby być trudna do utrzymania, bowiem trudno byłoby przyjąć, że mamy do czynienia z podporządkowaniem pracowniczym, skoro na przykład większościowy udziałowiec de facto działaby „sam sobie”. Podporządkowanie pracownicze nie występuje wtedy, kiedy jedna i ta sama osoba wyznacza zadania pracownicze, a następnie sama je wykonuje.

Podsumowanie

Niewątpliwie przepisy prawa przewidują możliwość nawiązywania umów o pracę ze wspólnikami spółki z o.o. czy też z członkami zarządu, z wyjątkiem sytuacji, gdy ta sama osoba występuje w roli jedynego wspólnika i na przykład prezesa jednoosobowego zarządu spółki – jedyny wspólnik albo wspólnik dominujący nie może zasadniczo posiadać umowy o pracę „we własnej” spółce z o.o. Z kolei wspólnik mniejszościowy może swobodnie nawiązać stosunek pracy ze spółką. Analogiczna sytuacja dotyczy osoby fizycznej – wspólnika, który planuje podjąć pracę u pracodawcy z zewnątrz – może on również swobodnie zawiązać umowę o pracę z innym pracodawcą i być jednocześnie wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.