Czym jest fundacja i jak ją założyć?

Fundacja – ogólna charakterystyka

Fundacja, to nic innego jak instytucja (organizacja pozarządowa), która działa w oparciu o jej majątek, w który fundację wyposaża fundator oraz która jest zazwyczaj ustanowiona dla realizacji określonego celu.

Zgodnie z ustawą z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, to może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.

Tym samym z powyższej regulacji wynika, że cel wyznaczony przez fundatora musi spełniać łącznie następujące przesłanki, tj.:

• zgodność podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej,
• charakter społecznie lub gospodarczo użyteczny,
• realizacja celu publicznie użytecznego.

Jeśli chodzi zaś o katalog celów realizowanych przez fundację, to w przepisie art. 1 ustawy o fundacjach zawarto przykładowy katalog celów, które fundacja może realizować, tj.:

• ochrona zdrowia,
• rozwój gospodarki i nauki,
• oświata i wychowanie,
• kultura i sztuka,
• opieka i pomoc społeczna,
• ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.

Wśród fundacji można wyróżnić następujące jej rodzaje:

• Fundacje publiczne i prywatne;
• Fundacje prawa prywatnego i publicznego;
• Fundacje non profit i not for profit.

Na fundacjach spoczywają obowiązki sprawozdawcze, co oznacza, że mają obowiązek złożyć właściwemu ministrowi do dnia 31 grudnia każdego roku coroczne sprawozdanie ze swojej działalności za rok poprzedni.

Kto może utworzyć fundację?

Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. Z kolei siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Fundator ma z mocy ustawy szczególne uprawnienia, ale tylko do chwili zarejestrowania fundacji, z którą to uzyskuje ona osobowość prawną. Uprawnienia fundatora mają charakter praw osobowych, nie mają charakteru cywilnego i nie tworzą praw podmiotowych. Są one niezbywalne [por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 lipca 1998 r., sygn. akt I ACa 500/98].

Akt fundacyjny

Akt fundacyjny, to oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji, które powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zachowania tej formy nie wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie. Akt fundacyjny powinien zawierać:

• cel fundacji oraz
• składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację (składnikami majątkowymi mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości).

Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji fundator może złożyć przez pełnomocnika.

Statut fundacji

Podstawą prawną działania fundacji jest:

• ustawa o fundacjach;
• statut fundacji.

Statut fundacji jest ustalany przez fundatora, który określa:

• nazwę fundacji;
• siedzibę;
• majątek (kapitał założycielski);
• cele, które zamierza realizować;
• zasady, formy i zakres działalności;
• skład i organizację zarządu (w tym sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków);
• informacje dotyczące ewentualnych innych organów fundacji (np. rada programowa);
• postanowienia dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej;
• inne informacje (dotyczące dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu).

Statut organizacji powinien też przewidywać zasady odpowiedzialności ustanowionego organu kontroli wewnętrznej, tj. określenie:

• jaki organ kontroli wewnętrznej będzie funkcjonował w organizacji;
• jakie kompetencje zostaną przypisane temu organowi;
• w jakich okolicznościach można odwołać organ kontroli wewnętrznej;
• kiedy i za co członkowie tego organu mogą zostać odwołani ze stanowiska.

Fundator nie może zmienić statutu fundacji, gdy jej statut nie upoważnia go do dokonywania takich zmian [por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2006 r. III CZP 114/06].

Zgodnie z przepisem art. 5 ustawy o fundacjach:

• Fundator może wskazać ministra właściwego ze względu na cele fundacji. Oświadczenie fundatora w tej sprawie powinno być dołączone do statutu i przekazane sądowi prowadzącemu rejestr fundacji [por. ust. 2]
• Fundacja, która ma prowadzić działalność na terenie jednego województwa, powinna mieć siedzibę na terenie województwa objętego działalnością tej fundacji [por. ust. 3];
• Jeżeli w statucie określa się przeznaczenie środków majątkowych fundacji po jej likwidacji, środki te powinny być przeznaczone na cele, o których mowa w art. 1 [por. ust. 4]
• Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż tysiąc złotych[por. ust. 5]
• Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może określić ulgi i zwolnienia z tytułu przeznaczenia zysków z działalności gospodarczej fundacji na realizację jej zadań statutowych, inne niż ulgi i zwolnienia określone w innych ustawach [por. ust. 6].

Jeśli chodzi o działalność gospodarczą fundacji, to działalność gospodarcza fundacji nie może być głównym i wyłącznym celem jej działania, bowiem z samych przepisów wynika, iż istotą fundacji i zasadniczym jej celem jest prowadzenie działalności statutowej, działalność gospodarcza zaś ma jedynie tworzyć warunki realizacji celów statutowych i uzupełniać środki na działalność statutową. Działalność gospodarcza fundacji musi być więc dostosowana i podporządkowana działalności statutowej, co oznacza, że co najmniej większość dochodów z działalności gospodarczej musi być przeznaczona na cele statutowe, wydatki zaś na działalność gospodarczą muszą pozostawać w rozsądnej proporcji do wydatków na cele statutowe.

Działalność gospodarcza nieprzewidziana w statucie

Podjęcie przez fundację działalności gospodarczej nieprzewidzianej w statucie wymaga uprzedniej zmiany statutu, a sama zmiana statutu fundacji wymaga wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Przepisy art. 9 stosuje się odpowiednio.

Fundator może odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną.

Obowiązek wpisu do KRS

Fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego – fundacja uzyskuje z chwilą wpisania do KRS uzyskuje osobowość prawną.

Zgodnie z przepisem art. 9 ustawy o fundacjach:

• Sąd dokonuje wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego fundacji po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Postanowienie o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd wydaje ponadto po stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa [por. ustęp 1];
• wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji, zwanego dalej „właściwym ministrem”, oraz właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę, przesyłając jednocześnie statut [por. ustęp 2];
• Jeżeli cele fundacji wkraczają w zakres działania dwóch lub więcej ministrów, sąd zawiadamia o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego, wraz z przesłaniem statutu, właściwego ministra, z którego zakresem działania wiążą się główne cele fundacji [por. ustęp 3].

Zadaniem sądu rejestrowego jest zbadanie:

• dołączonych do wniosku dokumentów, czy są zgodne pod względem formy i treści z przepisami prawa;
• czy czynności prawne, które stanowią podstawę wpisu, zostały podjęte przez uprawnione osoby lub organy i są ważne oraz czy cele i statut organizacji są zgodne z przepisami prawa;
• czy zgłoszone dane są zgodne ze stanem rzeczywistym

Dodatkowo istotną kwestią jest zbadanie czy występuje merytoryczna zgodność przedmiotu działalności zawartego w statucie z przedmiotem działalności zgłoszonym we wniosku o wpis.

Wniosek o rejestrację stowarzyszenia lub fundacji w KRS składa się na podstawie następujących formularzy:

• KRS-W20 – formularz podstawowy,
• KRS-WK – formularz służący do zgłoszenia osób wchodzących w skład zarządu oraz komisji rewizyjnej;
• KRS-WM – służy do zgłoszenia zakresu działalności gospodarczej i wpisania fundacji do rejestru przedsiębiorców.

Formularze rejestracyjne KRS dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.

Likwidacja fundacji

W razie osiągnięcia celu, dla którego fundacja była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych i majątku fundacji, fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie. W innych wypadkach likwidacja może nastąpić tylko na mocy przepisów ustawy o fundacjach.

Jeżeli statut nie przewiduje likwidacji fundacji lub jego postanowienia w tym przedmiocie nie są wykonywane, właściwy minister lub starosta, zwraca się do sądu o likwidację fundacji. A jeżeli statut fundacji nie określa przeznaczenia środków majątkowych pozostających po jej likwidacji, sąd orzeka o przeznaczeniu tych środków z uwzględnieniem celów, którym fundacja służyła.

Zwolnienie od podatku od spadków i darowizn

Nabycie przez fundację w drodze spadku, zapisu lub darowizny pieniędzy lub innych rzeczy ruchomych albo praw majątkowych jest wolne od podatku od spadków i darowizn.

Fundacje zagraniczne

Fundacje zagraniczne mające siedzibę za granicą mogą tworzyć przedstawicielstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a utworzenie przedstawicielstwa wymaga zezwolenia, które oznacza jednocześnie zgodę na podjęcie działalności określonej w zezwoleniu. Zezwolenie wydaje minister właściwy ze względu na zakres swego działania oraz cele utworzenia przedstawicielstwa.

Podsumowanie

Należy zapamiętać, że aby powołać/założyć fundacje konieczne jest ustanowienie aktu fundacyjnego, stworzenie statutu i zarejestrowanie fundacji w KRS.

A jeśli chcesz wiedzieć czym jest fundacja rodzinna, to przejdź tutaj.