Koniec z listami behawioralnym od skarbówki?

Wysyłanie pism behawioralnych jest jednym z narzędzi, które skarbówka wykorzystuje w celu zwiększenia skuteczności egzekwowania przepisów podatkowych. Istnieje jednak krytyka wobec tego rodzaju komunikacji, która sugeruje, że może ona być manipulacyjna i naruszać prywatność podatników.

Listy behawioralne od skarbówki – omówione zagadnienia:

Pokaż więcej ↓

Czym są listy behawioralne?

Listy behawioralne to nieformalne pisma informacyjne wysyłane przez urzędy skarbowe do podatników. Informują one o potencjalnych niezgodnościach w rozliczeniach podatkowych wykrytych przez fiskusa. Listy nie mają charakteru prawnego, a ich celem jest skłonienie adresata do samodzielnej korekty błędów w dokumentacji podatkowej.

Co ważne, otrzymanie listu behawioralnego nie jest równoznaczne ze wszczęciem kontroli podatkowej. Podatnik nie ma obowiązku wyjaśniać urzędowi skarbowemu treści otrzymanego pisma. W przypadku wątpliwości co do prawidłowości rozliczenia zaleca się jednak kontakt z urzędem skarbowym w celu wyjaśnienia sprawy.

Kiedy rozpoczęła się akcja?

Wysyłanie pism behawioralnych przez skarbówkę rozpoczęło się eksperymentem w 2015 roku — urzędy skarbowe rozsyłały takie pisma do ponad 30 tysięcy podatników. Akcja okazała się skuteczna, dlatego i w późniejszych latach niektórzy mogli dostać takie listy.

Media podają, że w grudniu 2023 roku Zastępca Szefa Krajowej Administracji Skarbowej wydał ogólne wytyczne dyrektorom izb administracji skarbowej. Według instrukcji organy mają wysyłać pisma behawioralne w szczególności, gdy:

mają wątpliwości, czy podatnicy poprawnie wykonują obowiązki podatkowe, ale nie mają na to dowodów;
pozyskały informacje, które nie spełniają przesłanek do wszczęcia na ich podstawie kontroli podatkowej;
podjęły czynności sprawdzające wobec podatnika, ale go o tym nie zawiadomiły;
nie znalazły uzasadnienia, aby podjąć czynności sprawdzające z udziałem podatnika, bo uznały, że może to być nieekonomiczne.

W okresie od grudnia 2023 roku do lutego 2024 roku organy podatkowe wysłały łącznie 3639 pism behawioralnych. W 1609 przypadkach adresaci zareagowali, głównie złożeniem deklaracji podatkowej lub jej korekty czy też udzieleniem wyjaśnień w danej sprawie.

O technikach behawioralnych w administracji publicznej przeczytasz w Raporcie Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

Czego mogą dotyczyć listy behawioralne?

Z powyższego wynika, że wystosowanie listu przez fiskusa oparte jest zasadniczo na podejrzeniu, że dana osoba narusza przepisy podatkowe.

Zakres przedmiotowy listu może dotyczyć nieograniczonego katalogu spraw podatkowych, np. prowadzenia niezarejestrowanej działalności gospodarczej, zbyt niskiej rentowności działalności, braku przeglądu kasy rejestrującej, nierozliczania przychodów z najmu, nabycia rzeczy i praw majątkowych w drodze dziedziczenia, w tym uzyskania zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, nieprawidłowego wypełniania obowiązków płatnika, utraty zwolnienia z podatku VAT itd.

Zastrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) zwrócił uwagę na brak wyraźnych podstaw prawnych dla wysyłania takich listów i możliwość nadużyć ze strony organów skarbowych w związku z brakiem precyzyjnych regulacji dotyczących procedury kierowania takich pism. W związku z tym RPO poprosił Ministra Finansów o wyjaśnienia dotyczące m.in. kryteriów doboru adresatów listów i zasadności ich wysyłania.

Odpowiedź z resortu finansów

Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że:

Pisma behawioralne miały być w założeniu formą wsparcia podatników w prawidłowym wywiązywaniu się z obowiązków podatkowych, czyli działaniem, do którego również ustawowo zobligowana jest KAS. Pisma te mają charakter niezobowiązujący, zawierają informację, że organ podatkowy zidentyfikował zdarzenie, które może rodzić określone skutki na gruncie prawa podatkowego. Dzięki temu podatnik może zweryfikować, czy przedstawione zdarzenie może dotyczyć jego sytuacji faktycznej i skonfrontować swoje działania z wyjaśnieniami przedstawionymi przez organ podatkowy. Należy zauważyć, że wiele naruszeń przepisów prawa podatkowego wynika z braku świadomości podatników, że dane zdarzenie faktyczne rodzi obowiązki wynikające z regulacji prawa podatkowego. Istota korespondencji behawioralnej polega zatem na wsparciu i ukierunkowaniu podatników w prawidłowym wypełnianiu obowiązków podatkowych, co ogranicza konieczność podjęcia sformalizowanych procedur kontrolnych w tym zakresie.

22 lutego 2024 roku Ministerstwo Finansów zaleciło urzędom skarbowym wstrzymanie wysyłki pism behawioralnych do czasu weryfikacji ich celowości i zasadności.

Urzędy wskazały, że taka korespondencja może mieć z jednej strony pozytywny wpływ na wizerunek administracji skarbowej, przyczyniać się do zmniejszenia liczby czynności sprawdzających i postępowań podatkowych, z drugiej jednak — może rodzić negatywne reakcje podatników na sugestie, że nieprawidłowo realizują obowiązki podatkowe.

Dnia 11 marca 2024 roku, po dokonaniu szczegółowej analizy, zalecenia w sprawie wysyłania listów behawioralnych zostały odwołane.

Co to oznacza dla podatników?

Wstrzymana wysyłka listów behawioralnych oznacza, że obecnie nie ma „ryzyka” otrzymania takiego listu.

Należy jednak mieć na uwadze, że wciąż trzeba rozliczać się terminowo i poprawnie, a urząd skarbowy ma prawo do kontroli podatkowych, w tym do wszczynania postępowań kontrolnych w związku z nieprawidłowościami w rozliczeniach podatkowych.

Akcja „listów behawioralnych” wzbudziła kontrowersje zarówno wśród podatników, jak i ekspertów. Z jednej strony wskazywano na jej potencjał w zakresie zwiększenia dobrowolnego wypełniania obowiązków podatkowych przez podatników. Z drugiej jednak podnoszono wątpliwości co do zgodności akcji z przepisami prawa i zasad ochrony praw podatnika.