Rozwiązanie spółki jawnej, czyli kiedy spółka przestaje istnieć?

Przyczyny rozwiązania spółki jawnej

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, dalej jako KSH, przewiduje następujące sytuacje powodujące rozwiązanie spółki. Wśród nich są:

• przyczyny przewidziane w umowie spółki;
• jednomyślna uchwała wszystkich wspólników;
• ogłoszenie upadłości spółki;
• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości;
• wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika;
• prawomocne orzeczenie sądu [por. art. 58 § 1 KSH].

Uchwała o rozwiązaniu spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może zostać podjęta przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Podjęcie uchwały przy wykorzystaniu wzorca uchwały wymaga wypełnienia formularza uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym i opatrzenia uchwały kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi, podpisami zaufanymi albo podpisami osobistymi. Uchwała taka jest równoważna z uchwałą w formie pisemnej [por. art. 58 § 2 KSH].

Rozwiązanie spółki jawnej jest zdarzeniem odnoszącym się zarówno do wspólników jak i samej spółki jawnej. Należy jednak zapamiętać, że przyczyny dotyczące rozwiązania spółki jawnej nie oznaczają, że spółka od razu przestanie istnieć. Dopiero chwila wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców oznacza rozwiązanie spółki.

Do innych przyczyn rozwiązania spółki jawnej, które określone są w przepisach szczególnych należy zaliczyć:

• połączenie z inną spółką, które prowadzi do powstania nowej spółki kapitałowej [por. art. 491 § 2 KSH];
• przejęcie spółki osobowej przez kapitałową [por. art. 491 § 1 KSH];
• niewykonywanie obowiązków aktualizacji danych rejestrowych [por. art. 25 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym];
• przeprowadzenie postępowania o rozwiązanie podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego [por. art. 25a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym].

Co więcej, w orzecznictwie sądowym wskazuje się, że:

• wystąpienie przyczyny rozwiązującej spółkę nie oznacza utraty przez nią osobowości prawnej i zdolności sądowej. Spółka w okresie likwidacji istnieje nadal, może także wytaczać powództwa [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 2010 r., sygn. akt I ACa 544/10];
• stwierdzając, że przyczyna rozwiązania spółki jawnej tworzonej przez dwóch wspólników jest spowodowana przez jednego z nich sąd może przyznać drugiemu majątek tej spółki, z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2007 r., sygn. akt IV CSK 165/07].

Warto również zauważyć, że ustawodawca w przepisach KSH wskazał, że spółkę uważa się za przedłużoną na czas nieoznaczony w przypadku, gdy pomimo istnienia przyczyn rozwiązania, przewidzianych w umowie, prowadzi ona swoją działalność za zgodą wszystkich wspólników. Co to oznacza w praktyce? Przede wszystkim to, że pomimo zaistnienia przyczyn rozwiązania spółki jawnej, istnieje możliwość kontynuowania prowadzenia działalności spółki pod warunkiem wyrażenia woli, a co za tym idzie zgody przez wszystkich wspólników. Zgoda może być wyrażona w każdej formie, co oznacza, że można ją wyrazić w sposób ustny, czy też pisemny.

Wypowiedzenie umowy spółki jawnej

Zgodnie z przepisem art. 61 KSH:

• Jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego [por. § 1];
• Spółkę zawartą na czas życia wspólnika uważa się za zawartą na czas nieoznaczony [por. § 2];
• Wypowiedzenia dokonuje się w formie pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki [por. § 3].

W pierwszej kolejności należy wskazać, że wystąpienie ze spółki wspólnika może mieć charakter dobrowolny (wspólnik z własnej woli może wystąpić ze spółki jawnej) lub przymusowy (w przypadku wypowiedzenia spółki przez wierzyciela). Sytuacja ta dotyczy tylko i wyłącznie sytuacji, gdy umowa spółki została zawarta na czas nieokreślony. Ty samym, w przypadku gdy umowa spółki jawnej została zawarta na czas oznaczony, to co do zasady nie można jej wypowiedzieć.

Jeśli chodzi o formę wypowiedzenia umowy spółki, to musi ona zostać dokonana w formie pisemnej. Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie: Wypowiedzenie umowy, jako jednostronne oświadczenie woli o charakterze prawnokształtującym, nie może być złożone z zastrzeżeniem warunku w rozumieniu art. 89 k.c. Pozostawałoby to w sprzeczności z istotą tego rodzaju czynności prawnej, której celem jest definitywne uregulowanie łączącej strony stosunku prawnego. Kłóciłoby się z tym uzależnienie takiego skutku od zdarzenia przyszłego i niepewnego, na który strony nie mają wpływu [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 maja 2008 r., sygn. akt I ACa 316/08].

Wypłata udziału po wystąpieniu wspólnika ze spółki

W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki wartość udziału kapitałowego wspólnika albo jego spadkobiercy oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki [por. art. 65 § 1 KSH].

Jako dzień bilansowy przyjąć należy:

• w przypadku wypowiedzenia – ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia;
• w przypadku śmierci wspólnika lub ogłoszenia upadłości – dzień śmierci albo dzień ogłoszenia upadłości;
• w przypadku wyłączenia wspólnika na mocy prawomocnego orzeczenia sądu – dzień wniesienia pozwu [por. art. 65 § 2 KSH].

Co więcej:

• udział kapitałowy obliczony powinien być wypłacony w pieniądzu [por. § 3]
• rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się w naturze [por. § 3];
• jeżeli udział kapitałowy wspólnika występującego albo spadkobiercy wspólnika przy rozliczeniu wykazuje wartość ujemną, jest on obowiązany wyrównać spółce przypadającą na niego brakującą wartość [por. § 4];
• wspólnik występujący albo spadkobierca wspólnika uczestniczą w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych; nie mają oni jednak wpływu na ich prowadzenie. Mogą jednak żądać wyjaśnień, rachunków oraz podziału zysku i straty z końcem każdego roku obrotowego [por. § 5].

Warto zauważyć, że analizowana regulacja nie definiuje wartości zbywczej spółki jawnej, a jedynie odsyła do specjalnego bilansu na dzień wystąpienia wspólnika. Wartość zbywcza jest tożsama z wartością rynkową, toteż w/w bilans winien uwzględniać wartość rynkową wszystkich materialnych składników majątku powodowej Spółki, także pasywa [tak wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 2 października 2012 r., sygn. akt I ACa 544/12].

Chcesz wiedzieć czy jest rachunek zysków i strat ? Jeśli tak, to przejdź do tego artykułu.

Rozwiązanie spółki przez sąd

Zgodnie z przepisem art. 63 KSH:

• Każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd [por. § 1];
• Jeżeli jednak ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki [por. § 2];
• Przeciwne postanowienia umowy są nieważne [por. § 3].

Z powyższej regulacji wynika, że każdy wspólnik może z sytuacji zaistnienia ważnych powodów zażądać rozwiązania spółki jawnej. Jednakże przepis ten nie definiuje pojęcia „ważnych powodów”. W takim przypadku najlepiej odnieść się do orzecznictwa sądowego, albowiem i tak kwestia ta ostatecznie rozstrzygana jest właśnie przez sąd. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, iż:

• Ważne powody mogą mieć charakter obiektywny, tj. przedmiotowy, niezwiązany z osobą któregokolwiek ze wspólników (np. trwała niemożność osiągnięcia celu gospodarczego spółki, zmniejszenie majątku spółki powodujące, że dalsza jej działalność jest niemożliwa lub niecelowa, trwała niezdolność do konkurowania na rynku), lub subiektywny, tj. podmiotowy, odnoszący się do osoby wspólnika. Jednocześnie przyczyny subiektywne mogą stanowić okoliczności zawinione przez wspólnika (np. naruszenie zakazu konkurencji – art. 57 § 3 k.s.h., popełnienie przestępstwa, nieuczciwe lub niedbałe prowadzenie spraw spółki, dokonanie czynów na szkodę innego wspólnika), a także niezawinione (np. długotrwała choroba wspólnika, konieczność wyjazdu za granicę, opuszczenie miejscowości, w której spółka ma siedzibę i prowadzi swą działalność, niemożność wniesienia umówionego wkładu, której nie można było przewidzieć);
• Ogólnie stwierdzono, że ważnym powodem są takie okoliczności, których powstanie stwarza przeszkodę lub znaczne utrudnienie dalszej działalności spółki lub czyni jej dalsze istnienie niecelowym lub bezprzedmiotowym. W każdym przypadku ocena tego, czy okoliczności stanowiące podstawę złożenia powództwa o wykluczenie wspólnika stanowią ważny powód w rozumieniu art. 63 § 2 k.s.h. należy do sądu [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 381/15].
• W art. 63 § 2 k.s.h. brak odwołania do art. 63 § 1 k.s.h., a przepisy te regulują dwa różne postępowania, które mają odmienny cel i funkcję. „Ważny powód” uzasadniający wyłączenie wspólnika, nie może być utożsamiany z „ważnym powodem” uzasadniającym rozwiązanie spółki, choć pojęcia te w znacznej części stanów faktycznych będą się pokrywać. Wyłączenie wspólnika ma na celu uzdrowienie sytuacji w spółce wówczas, gdy negatywne zjawiska występujące w ramach jej funkcjonowania, są wywoływane przez określonego wspólnika, a nie ma potrzeby całkowitego zaprzestania działalności przez spółkę [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2016 r., sygn. akt II CSK 781/15].

Wobec powyższego przesłanka ważnego powodu oznacza każdy ważny powód w znaczeniu obiektywnym i mogą to być wszelkie działania i zaniechania, przykładowo:

• niemożność osiągnięcia celu gospodarczego spółki jawnej;
• zmniejszenie majątku spółki;
• trwała niezdolność do konkurowania na rynku gospodarczym;
• uchylanie się wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw czy reprezentowania spółki;
• niewniesienie wkładu na żądanie spółki;
• długotrwała choroba wspólnika;
• konieczność wyjazdu na stałe za granicę wspólnika.

Kontynuacja prowadzenia spółki jawnej

Jak już wskazano we wcześniejszej części zaistnienie okoliczności rozwiązania określonych w art. 58 KSH nie zawsze musi prowadzić do zakończenia bytu spółki jawnej, albowiem dopiero wykreślenie spółki z rejestru powoduje jej ustanie.

W przepisie art. 64 § 1 KSH wskazuje się, iż pomimo:

• śmierci;
• ogłoszenia upadłości wspólnika;
• wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią.

Uzgodnienie w zakresie dalszego prowadzenia działalności spółki, w przypadku śmierci lub ogłoszenia upadłości, powinno nastąpić niezwłocznie, a w przypadku wypowiedzenia przed upływem terminu wypowiedzenia. W przeciwnym razie spadkobierca, syndyk lub wspólnik, który wypowiedział umowę spółki, a także jego wierzyciel, mogą domagać się przeprowadzenia likwidacji, co zostało uregulowano w przepisie art. art. 64 § 2 KSH].

Podsumowanie

Wskazać należy, że zaistnienie okoliczności wskazanych w przepisie art. 58 KSH rozpoczyna proces zmierzający do rozwiązania spółki jawnej, niemniej jednak warto zapamiętać, że dopiero wykreślenie spółki w rejestru przedsiębiorców powoduje ustanie bytu prawnego podmiotu. Samo wystąpienie przyczyny powodującej rozwiązanie spółki nie musi oznaczać, iż do tego dojdzie.

Jeśli chcesz poznać kilka sposobów na określenie wartości rynkowej firmy, przeczytaj ten artykuł.