Zwolnienia w Ustawie o podatku od spadków i darowizn

Przez lata, podatkowi od spadków i darowizn podlegało przekazywanie majątku o wartości ponad kwotę wolną dla I grupy podatkowej nawet między członkami najbliższej rodziny. W 2007 wprowadzono jedno z najważniejszych zwolnień – nowelizacja ustawy uwzględnia bliskie relacje rodzinne między osobą, od której lub po której nabywca nabywa majątek i pozwala na zwolnienie tegoż majątku od opodatkowania.

Podatek od spadków i darowizn – zwolnienia

Ustawa przewiduje kilka korzystnych zwolnień od opodatkowania dla beneficjentów zaliczanych do I i II grupy podatkowej, w szczególności między bliskimi krewnymi (I grupa), a także kilka wyłączeń – kiedy nabycie majątku przez osobą fizyczną nie podlega podatkowi. Grupy podatkowe definiują osobiste powiązania między zbywcą a nabywca majątku. Do I grupy podatkowej zaliczamy:

małżonka
zstępnych
wstępnych
pasierba
zięcia
synową
rodzeństwo
ojczyma i macochę
teściów

Do II grupy podatkowej zaliczamy:

zstępnych rodzeństwa
rodzeństwo rodziców
zstępnych i małżonków pasierbów
małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków
małżonków rodzeństwa małżonków
małżonków innych zstępnych

W III grupie podatkowej zaś znaleźli się pozostali nabywcy. III grupa podatkowa może skorzystać praktycznie wyłącznie ze zwolnienia przedmiotowego lub z wyłączeń. Wyłączenia zależą głównie od przedmiotu majątku i praw majątkowych. Aby skorzystać ze zwolnień należy spełnić szereg warunków określonych w ustawie. Ich niedotrzymanie skutkuje opodatkowaniem, określonym dla grupy podatkowej.

Zwolnienie dla najbliższych krewnych

Zwalnia się nabycie przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a przy nabyciu w drodze dziedziczenia od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego spadek, zgłoszą nabycie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. W przypadku, jeżeli przedmiotem nabycia tytułem darowizny są środki pieniężne, nabywca musi udokumentować ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Jeżeli nabywca (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym lub macocha) dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie wspomnianych 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, nadal może skorzystać ze zwolnienia od opodatkowania – pod warunkiem, że w terminie 6 m-cy od dnia, w którym dowiedział się o nabyciu zgłosi nabyty majątek naczelnikowi właściwego US oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu ( uprawdopodobnienie oznacza mniejszy stopień prawdopodobieństwa niż udowodnienie). Podatnik może więc skorzystać ze zwolnienia właściwie przedstawiając zaistniałe fakty (np. w przypadku kiedy nie miał możliwości powzięcia wiadomości o nabyciu ze względu na miejsce stałego pobytu lub chorobę), jeżeli o wartości nabytego majątku lub o samym majątku dowiedział się po upływie 6 miesięcy. Wiedza o wartości oraz przedmiotach i prawach wchodzących do nabytego majątku jest bowiem podstawą innych zwolnień, które nie wymagają wspomnianego zgłoszenia w US.

Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków kiedy:

wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby nie przekroczy kwoty zwolnionej od podatku dla I grupy podatkowej, tj. 9 637 zł. Do wartości majątku wlicza się cały majątek nabyty od tej osoby w okresie aż 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie;
nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego – zgłoszenia dokonuje notariusz.

Należy pamiętać, iż powyższe zwolnienie nie jest tożsame z I grupą podatkową, która obejmuje nie tylko małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Zwolnienie nie obejmuje synowej, zięcia i teściów. Konsekwencją niedotrzymania warunków zwolnienia nabytego majątku, jest jego opodatkowanie na zasadach określonych dla I grupy podatkowej, a więc zapłata podatku w wysokości od 3% do 7% wartości majątku, zgodnie z art. 15. ustawy.

Warunki skorzystania ze zwolnienia dla najbliższych krewnych

złożenie w US właściwym dla miejsca zamieszkania beneficjenta formularza SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od daty powstania obowiązku podatkowego
zachowanie odpowiedniej formy prawnej umowy, określonej w odrębnych przepisach czyli np. aktu notarialnego przy darowiźnie nieruchomości i papierów wartościowych
jeżeli przedmiotem darowizny jest gotówka – przekazanie jej w formie przelewy lub przekazu pocztowego

Zwolnienia dla rolników

Inną grupę uprzywilejowaną z punktu widzenia zwolnień stanowią rolnicy. Ustawodawca przewidział bowiem zwolnienie nabycia własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi nieruchomości stanowiącej gospodarstwo rolne (definicja gospodarstwa znajduje się w przepisach o podatku rolnym) lub jego część albo w przypadku kiedy nieruchomość ta wejdzie w skład gosp. rolnego będącego własnością nabywcy. Zwolnienie to jest obwarowane koniecznością prowadzenia gospodarstwa przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia. Zwolnienie to nie dotyczy jednak budynków mieszkalnych, budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu lub specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym oraz urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych, jak: szklarnie, inspekty, pieczarkarnie, chłodnie, przechowalnie owoców. Drugim zwolnieniem przewidzianym specjalnie dla rolników jest zwolnienie z opodatkowania nabycia praw do wkładów w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych. Trzecie zwolnienie dotyczy nabycia przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn. Podatnik może jednak utracić to zwolnienie, jeżeli nabyte w ten sposób pojazdy i maszyny rolnicze zostaną przez niego sprzedane lub darowane osobom trzecim w ciągu 3 lat od daty otrzymania.

Zwolnienie, gdy przedmiotem spadku lub darowizny jest nieruchomość

Osobny katalog zwolnień dotyczy nabycia majątku z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe. Jeżeli w drodze darowizny (pieniędzy lub innych rzeczy) osoba z pierwszej grupy podatkowej nabędzie majątek od jednego darczyńcy przekraczający kwotę wolną (9637zł) lub 19 274 od kilku darczyńców w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, i majątek ten przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia otrzymania na niżej wymienione cele mieszkalne:

wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni;
budowę domu jednorodzinnego;
nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość;
spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami;

Majątek ten będzie zwolniony od opodatkowania. Zwolnienie to dotyczy ogólnego majątku przekazywanego w I grupie podatkowej. Ale ustawodawca przewidział jeszcze dodatkowe rozszerzające zwolnienie – dla nabycia w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe w okresie 12 miesięcy od dnia otrzymania.

Zwolnienie, gdy przedmiotem spadku lub darowizny są prawa do nieruchomości w ramach spółdzielni

Katalog zwolnień na cele mieszkalne rozszerzono także o kolejne nowe zwolnienie przewidziane specjalnie dla nabycia nieruchomości lub praw do nieruchomości w ramach spółdzielni. Od 2007 zwalnia się nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia ona poniższe warunki:

spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia; warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę;
będzie zamieszkiwać będąc zameldowanymi na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku i nie dokona jego zbycia przez okres 5 lat: a. od dnia złożenia zeznania podatkowego – jeżeli w chwili złożenia zeznania nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, b. od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku – jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego.
nie jest właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nim przeniesie własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego;
nie przysługuje jej spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekaże je zstępnym lub przekażą do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego;
nie jest najemcą lokalu lub budynku lub będąc nim rozwiąże umowę najmu w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego.

Jeżeli podatnik nabywa własność fizycznie wydzielonej części nieruchomości w drodze zasiedzenia, nabycie to również korzysta ze zwolnienia – jednakże tylko do wysokości udziału we współwłasności.

Zwolnienie w przypadku zniesienia współwłasności

Powszechnie stosowanym zwolnieniem jest zwolnienie z opodatkowania nabycia przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności (np. z tego zwolnienia korzystają byli małżonkowie przy podziale majątku wspólnego, a także małżonkowie nabywający prawo do połowy majątku wspólnego w przypadku śmierci małżonka) oraz nabycie w drodze spadku prawa do rekompensaty w rozumieniu ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. nr 169, poz. 1418). Powyższe zwolnienia stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium takiego państwa.

Zwolnienia przedmiotowe

Ustawodawca przewidział jeszcze zwolnienia przedmiotowe, określone w art. 4. ust. 1 pkt 9. W myśl tego przepisu nabycie w drodze spadku jest zwolnione z opodatkowania, jeżeli przedmiotem tego majątku są:

przedmioty wyposażenia mieszkania, pościel, odzież, bielizna oraz narzędzia pracy przeznaczone do użytku w gospodarstwie domowym (zwolnienie wyłącznie dla I i II grupy podatkowej);
dzieła sztuki i rękopisy będące przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiały biblioteczne, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną;
zabytki ruchome i kolekcje wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata (dotyczy to także wyposażenia mieszkania, takiego jak zabytkowe meble, etc. opisanego w punkcie pierwszym);
zabytki nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami (zwolnienie wyłącznie dla I i II grupy podatkowej).

Prawo do skorzystania z powyższego zwolnienia podatkowego nie jest obwarowane zgłoszeniem nabytego majątku do naczelnika US.

Wyłączenia z podatku

Przepisy ustawy przewidują również kilka wyłączeń z podatku – nabywca majątku więc nie musi spełniać określonych warunków zwolnień, aby nabyty majątek nie podlegał w ogóle opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Bez względu na wartość przekazanego majątku jeżeli osoba fizyczna nabywa w drodze spadku lub darowizny:

prawa autorskie lub pokrewne,
prawa do projektów wynalazczych,
prawa do znaków towarowych i wzorów zdobniczych,
prawa do wierzytelności wynikających z nabycia w/w praw,

Takie nabycie nie będzie podlegało podatkowi od spadków i darowizn. Ustawodawca przewidział jeszcze dodatkowe przywileje dla nabywców majątku osób fizycznych, które oszczędzały na czas emerytury w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie. Na mocy art. 3 podatkowi nie podlegają bowiem przekazane na drodze dziedziczenia: środki z pracowniczego programu emerytalnego, środki zgromadzone na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego oraz środki zgromadzone na indywidualnym koncie emerytalnym, tzw. IKE. Joanna Pindelska