Czym są zatory płatnicze? Wszystko co musisz wiedzieć!

Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych określa szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych, skutki niewykonania takich obowiązków oraz postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

O tym czym są zatory płatnicze i jak im przeciwdziałać przeczytasz w niniejszym artykule.

Zatory płatnicze jako czyn sprzeczny z prawem

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić czy jest nieuczciwa konkurencja. Wobec czego należy odnieść się do ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, a w szczególności do przepisu art. 3, zgodnie z którym:

• Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta [ustęp 1];
• Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym oraz nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi [por. ustęp 2].

Tym samym czynami nieuczciwej konkurencji są:

• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa,
• fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług,
• wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług,
• naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa,
• nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy,
• naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie,
• utrudnianie dostępu do rynku,
• przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną,
• nieuczciwa lub zakazana reklama,
• organizowanie systemu sprzedaży lawinowej,
• prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym oraz
• nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi

Wszystkie czyny zdefiniowane w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji są sprzeczne z prawem.

Na oficjalnej stronie UOKiK wskazuje się, że O zatorach płatniczych mówi się, gdy przedsiębiorca nie otrzymuje na czas swoich pieniędzy od kontrahenta. Jest to takie nagromadzenie zadłużeń, które przechodzi na kolejne powiązane z nim podmioty, negatywnie wpływając na całe otoczenie biznesowe. Zatory płatnicze wywołują w gospodarce efekt domina czy kuli śnieżnej: przedsiębiorcy, którzy nie otrzymują w terminie zapłaty za dostarczone przez siebie towary lub wykonane usługi, w konsekwencji nie mają środków na dalszą spłatę własnych zobowiązań wobec kontrahentów, wywołując te same problemy u kolejnych podmiotów.

Czym jest transakcja handlowa ?

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych transakcją handlową jest umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, tj.

• przedsiębiorcy,
• ppodmioty prowadzące działalność gospodarczą wyłączoną spod regulacji,
• posoby wykonujące wolny zawód,
• poddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych,
• przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, – zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością.

Z kolei świadczenie pieniężne stanowi wynagrodzenie za dostawę towaru lub wykonanie usługi w transakcji handlowej.

Przeciwdziałanie zatorom płatniczym

Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych stanowi narzędzie do zapobiegania w opóźnieniach w transakcjach handlowych, dlatego też akt ten przewiduje szereg mechanizmów, które to umożliwiają wierzycielom pokrycie kosztów związanych z opóźnieniem w zapłacie.

W literaturze wskazuje się, że Problem zatorów płatniczych jest szczególnie istotny w przypadku małych przedsiębiorców. Uchybienie obowiązkowi zapłaty w terminie może, w sytuacji braku alternatywnych źródeł finansowania, prowadzić do zachwiania równowagi finansowej, a w skrajnych przypadkach również upadłości takich przedsiębiorców [por. P. Dolniak [w:] Przeciwdziałanie nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2023, art. 1].

Odsetki

Odsetki w przypadku zastrzeżenia terminu zapłaty:

• jeżeli strony transakcji handlowej, z wyłączeniem podmiotu publicznego będącego podmiotem leczniczym, przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel, który nie jest dużym przedsiębiorcą, może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.

Odsetki w przypadku braku zastrzeżenia terminu zapłaty:

• jeżeli strony transakcji handlowej nie przewidziały w umowie terminu zapłaty, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, po upływie 30 dni liczonych od dnia spełnienia przez niego świadczenia, do dnia zapłaty – przypadku terminu weryfikacji towaru lub usługi upływ 30 dni liczony jest od dnia zakończenia badania.

Odsetki po terminie wymagalności:

• w transakcjach handlowych – z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny – przysługują wierzycielowi, bez wezwania, odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
• wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
• wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

WAŻNE

– termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wyraźnie ustalą inaczej i pod warunkiem że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.

Odsetki po terminie wymagalności od podmiotu publicznego:

• w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
• wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
• wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

WAŻNE

– termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 30 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, a w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, termin ten nie może przekraczać 60 dni. W przypadku gdy strony ustalą harmonogram spełnienia świadczenia pieniężnego w częściach, termin ten stosuje się do zapłaty każdej części świadczenia pieniężnego.

Termin weryfikacji towaru lub usługi

W przypadku, gdy strony transakcji handlowej przewidziały w umowie zbadanie towaru lub usługi celem potwierdzenia zgodności towaru lub usługi z umową, ustalony w umowie termin tego badania nie może być rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela i nie może przekraczać 30 dni, licząc od dnia otrzymania towaru lub usługi. Jeżeli dłużnik otrzymał fakturę lub rachunek, potwierdzające dostawę towaru lub wykonanie usługi, przed dniem rozpoczęcia badania towaru lub usługi lub w trakcie tego badania, termin zapłaty jest liczony od dnia zakończenia badania towaru lub usługi.

WAŻNE

– strony transakcji handlowej nie mogą ustalać daty doręczenia faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi.

Zwrot kosztów odzyskiwania należności

Wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty:

• 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
• 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
• 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.

Równowartość kwoty rekompensaty jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne.

Oprócz zwrotu kosztów odzyskiwania należności wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę.

Postanowienia umowne rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela

Oceny, czy postanowienia umowne są rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, dokonuje się, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności:

• rażące odstępstwa od dobrych praktyk handlowych, które naruszają zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;
• właściwość towaru lub usługi, które są przedmiotem transakcji handlowej, w szczególności czas zwykle potrzebny na zbycie towaru przez dłużnika na rzecz osób trzecich, lub
• dostosowanie harmonogramu dostawy towarów lub wykonania usługi w częściach do harmonogramu spełniania odpowiadających im części świadczenia pieniężnego.

Ustalenie wysokości odsetek ustawowych

Do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:

• 1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;
• 1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Zawiadomienie dotyczące podejrzenia wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych

Każdy może zgłosić Prezesowi Urzędu zawiadomienie dotyczące podejrzenia wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Zawiadomienie powinno zawierać:

• wskazanie podmiotu, wobec którego powzięto podejrzenie wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych;
• opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia;
• uprawdopodobnienie wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych;
• dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie.

Do ww. zawiadomienia dołącza się wszelkie dokumenty, które mogą stanowić dowód wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Następnie Prezes Urzędu przekazuje, na piśmie, zgłaszającemu zawiadomienie informację o sposobie rozpatrzenia zawiadomienia wraz z uzasadnieniem. Dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie oraz treść zawiadomienia nie podlegają ujawnieniu.

WAŻNE

stroną postępowania jest każdy, wobec kogo postępowanie zostało wszczęte. Prezes Urzędu wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania i zawiadamia o tym stronę postępowania. Postępowanie powinno być zakończone nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

W przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez stronę postępowania, Prezes Urzędu może nałożyć na nią, w drodze decyzji, administracyjną karę pieniężną.

Przy obliczaniu maksymalnej wysokości administracyjnej kary pieniężnej, o której mowa w ust. 1, pomija się świadczenia pieniężne:

• których termin spełnienia upłynął wcześniej niż 2 lata przed dniem wszczęcia postępowania;
• wynikające z transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są podmioty należące do tej samej grupy kapitałowej;
• wynikające z transakcji handlowych zawieranych w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjne

Przy ustalaniu wysokości administracyjnej kary pieniężnej, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu bierze pod uwagę:

• wagę naruszenia;c
• okoliczności naruszenia wykazane przez stronę postępowania;
• działania podjęte przez stronę postępowania z własnej inicjatywy w celu zaprzestania naruszenia;
• współpracę strony postępowania z Prezesem Urzędu w toku postępowania, w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania;
• spełnienie przez stronę postępowania wszystkich niespełnionych w terminie świadczeń pieniężnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych, nie później niż w terminie 60 dni od dnia doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania.

Mechanizmy zapobiegania zatorom płatniczym

Z ustawy wynikają następujące możliwości zablokowania zatorów płatniczych, tj.:

• odsetki;
• odstąpienie od umowy albo wypowiedzieć umowę, jeżeli termin zapłaty określony w umowie przekracza 120 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku;
• kary administracyjne dla przedsiębiorców tworzących zatory płatnicze.

Wśród innych instrumentów, które mogą pomóc w postaniu zatorów płatniczych można wyróżnić:

• faktoring;
• skorzystanie z ulgi na złe długi w CIT i VAT;
• wystosowanie wezwania do zapłaty;
• windykacja należności;
• wszczęcie postepowania sądowego poprzez złożenie pozwu o zapłatę;
• weryfikacja kontrahentów np. w Krajowym Rejestrze Długów

Podsumowanie

Zatory płatnicze, to niewątpliwie powszechnie występujące zjawisko w obrocie gospodarczym. Coraz częściej można spotkać się ze zjawiskiem nieuregulowanej płatności wynikającej przykładowo z prawidłowo wystawionej faktury VAT kontrahentowi, przez co blokowana jest dalsza płynność finansowa przedsiębiorcy. Dlatego też warto, każdorazowo skorzystać z możliwości przewidzianej ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych bądź też innych możliwości prawem przewidzianych.