PPK – dziedziczenie i wspólność majątkowa oraz wypłaty po 60 roku życia i w przypadku choroby

Środki zgromadzone na koncie PPK stanowią prywatną własność uczestnika programu. Może on nimi dowolnie dysponować (choć musi stosować się do pewnych ograniczeń) oraz podlegają one dziedziczeniu. Przeczytaj artykuł i dowiedz się, jak możesz korzystać ze środków z PPK oraz co się z nimi stanie w razie Twojej śmierci.

PPK – zasady programu

Skrót PPK oznacza Pracownicze Plany Kapitałowe. To program oszczędnościowy do którego może przystąpić każda chętna osoba, pracująca na umowie o pracę. Pracodawca nie ma prawa odmówić pracownikowi przystąpienia do PPK, a nawet więcej: pracownik jest zapisywany do programu automatycznie, a dopiero złożenie przez niego deklaracji o rezygnacji jest podstawą do niezgłoszenia go do PPK.

Zasady PPK reguluje ustawa z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (dalej: ustawa). Na środki gromadzone w PPK składają się środki ze skarbu państwa (wpłata powitalna i dopłaty roczne), wpłaty pracodawcy oraz dobrowolne wpłaty uczestnika programu, czyli pracownika. Z założenia środki zgromadzone w koncie zostaną wypłacone pracownikowi, gdy ten ukończy 60. rok życia.

Wypłata z PPK przed terminem

Aby skorzystać ze środków zgromadzonych na PPK, nie trzeba czekać do ukończenia 60 lat, można zrobić to wcześniej. Z programu można wypłacić środki na wkład własny, w razie choroby lub bez podawania przyczyny. W dwóch pierwszych przypadkach trzeba spełnić pewne warunki, ale za to środki nie zostaną pomniejszone, tak jak to jest w razie wypłaty bez podawania powodu.

Wypłata z PPK na wkład własny

Pracownik do ukończenia 45. roku życia może wypłacić 100% zgromadzonych w PPK środków na pokrycie wkładu własnego (art. 98 ust.1 ustawy) przy:

• kredycie hipotecznym na zakup mieszkania, domu lub gruntu (działki budowlanej) lub udziału w nich,
• kredycie na budowę lub rozbudowę nieruchomości do użytku mieszkalnego.

Wypłacone środki trzeba zwrócić, więc, mówiąc językiem potocznym, można określić je jako pożyczenie swoich własnych pieniędzy. Plus jest taki, że jest to pożyczka nieoprocentowana – oddaje się dokładnie tyle, ile się wzięło.

Własność innej nieruchomości nie koliduje z możliwością wykorzystania środków z PPK na kupno kolejnej. Pracownik musi rozpocząć spłatę najpóźniej w ciągu 5 lat od wypłacenia środków z PPK i jednocześnie oddać całą kwotę w ciągu 15 lat od wypłaty (art. 98. ust. 3 pkt 3 ustawy).

Przykład 1

Andrzej wypłacił 15 marca 2023 r. z PPK środki w wysokości 20 000 zł jako wkład własny na zakup mieszkania, które chce przeznaczyć na wynajem. Do 15 marca 2028 r. musi zwrócić pierwszą ratę z wypłaty, a całość oddać do 15 marca 2028 r.

W przypadku kredytu hipotecznego środki z PPK przekazywane są bezpośrednio na konto instytucji kredytującej (najczęściej banku). W innych sytuacjach przelewane są na rachunek wskazany przez uczestnika programu.

Wypłata z PPK w razie choroby

Ustawa (art. 101 ust. 1) przewiduje możliwość wypłaty do 25% zgromadzonych środków w razie poważnej choroby pracownika (tj. uczestnika PPK wypłacającego środki z własnego konta) lub małżonka lub dziecka pracownika.

Katalog sytuacji uprawniających do wypłaty znajduje się w art. 2 ust. 1 pkt 23 ustawy, ale warto wymienić je pokrótce:

• orzeczenie całkowitej niezdolność do pracy lub umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności,
• zdiagnozowanie choroby nowotworowej, zapalenia opon mózgowych, udaru mózgu i zawału serca, chorób Alzheimera i Parkinsona.

Środki będą wypłacone jednorazowo lub w ratach (zależy od dyspozycji uczestnika), a pierwsza transza zostanie przekazana najpóźniej w ciągu 14 dni od złożenia wniosku. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie lekarskie stwierdzające całkowitą niezdolność do pracy lub niepełnosprawność lub zaświadczenie potwierdzające diagnozę choroby.

Wypłata z PPK bez podawania przyczyny

Każdy uczestnik PPK ma prawo wypłacić ze swojego konta wszystkie zgromadzone środki i nie musi podawać powodu wypłaty ani przedstawiać żadnych dokumentów (art. 105 ust. 1 ustawy). Uwaga – można wnioskować wyłącznie o zwrot 100% zgromadzonych środków, nie można wypłacić np. połowy.

Niestety, taka wypłata zostanie pomniejszona o wpłatę powitalną, dopłaty roczne, 30% wpłat dokonanych przez pracodawcę i zryczałtowany podatek od zysków kapitałowych (tzw. podatek Belki).

Wypłata po ukończeniu 60 roku życia

Środki zgromadzone na koncie PPK są wypłacane bez pomniejszeń po ukończeniu 60 lat przez uczestnika programu. Wypłata nie dzieje się automatycznie, lecz pracownik musi o nią zawnioskować.

Po złożeniu wniosku o wypłatę z PPK domyślnie w pierwszej transzy przekazywane jest 25% środków, a pozostałe 75% – w co najmniej 120 ratach co miesiąc. Dzięki temu unika się konieczności opłacania zryczałtowanego podatku od zysków kapitałowych.

Pracownik ma prawo (przy składaniu wniosku o wypłatę lub gdy wypłaty się rozpoczną) złożyć deklarację o zmianę liczby rat. Może pomniejszyć liczbę rat lub powiększyć.

Co zmiana liczby rat oznacza pod kątem finansowym?

Zmniejszenie liczby rat oznacza zwiększenie liczby jednostek uczestnictwa odkupywanych w związku z wypłatą kolejnej raty. Im więcej jednostek schodzi z konta, tym mniej na nim zostaje i mniej podlega inwestowaniu, dlatego w ogólnym rozrachunku zysk będzie niższy. Ponadto przy mniejszej liczbie rat wypłata będzie pomniejszona o podatek Belki.

Z kolei zwiększenie liczby rat spowoduje, że wypłata w ramach jednej raty będzie niższa, lecz finalnie wypłacona kwota będzie wyższa, ponieważ środki są inwestowane przez cały okres wypłacania. A im dłuższy okres wypłacania, tym większe potencjalne zyski.

Pracownik, który raz wnioskował o zmianę zadeklarowanej liczby rat, może złożyć kolejny wniosek, ale tu obowiązują go już ograniczenia.

Jeżeli na podstawie pierwotnie zadeklarowanej liczby rat wypłata środków ma trwać co najmniej 10 lat, pracownik nie może wnioskować o zmianę w ten sposób, że wypłaty będą przekazywane krócej niż 10 lat. Oprócz tego nie można wnioskować o takie rozłożenie w czasie rat, że wypłaty będą niższe niż 50 zł.

PPK – dziedziczenie i wspólnota majątkowa

W sytuacji, gdy uczestnik PPK zmarł, będąc w stanie małżeńskim, część pieniędzy zgromadzonych na jego koncie w PPK będzie przekazywana na rzecz małżonka. Dotyczy to tej części środków, które stanowią przedmiot małżeńskiej wspólnoty majątkowej.

Aby otrzymać środki po zmarłym małżonku, należy przedstawić akt zgonu, akt małżeństwa oraz oświadczenie o stosunkach majątkowych, które istniały między małżonkami (czyli w tym przypadku o tym, że pomiędzy małżonkami istniała ustawowa wspólność majątkowa). Reguluje to art. 85 ust. 3 ustawy.

Uczestnik PPK może wskazać osobę lub osoby upoważnione do środków zgromadzonych przez niego na koncie w PPK po jego śmierci. W tym celu powinien złożyć pisemne oświadczenie w instytucji finansowej, która zarządza środkami na jego rachunku PPK.

Wypłata środków (zarówno dla współmałżonka, jak i dla osoby upoważnionej) może przybrać formę:

• wypłaty transferowej na konto w PPK, PPE (Pracowniczy Program Emerytalny) lub IKE (Indywidualne Konto Emerytalne) – czyli transferu środków z konta zmarłego na konto PPK, PPE lub IKE małżonka lub osoby upoważnionej,
• przekazu pieniężnego lub przelewu na rachunek bankowy.

Środki zostaną przekazane (w formie wybranej przez małżonka lub osobę upoważnioną) w ciągu 3 miesięcy od złożenia wniosku.

Jeśli pracownik nie upoważni żadnej osoby do dysponowania środkami po jego śmierci, podlegają one dziedziczeniu na zasadach ogólnych, czyli otrzymają je spadkobiercy.

Wypłata i dziedzicznie w PPK – podsumowanie

Każda osoba do ukończenia 45 roku życia może wypłacić środki zgromadzone na PPK z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe: pokrycie wkładu własnego na zakup lub rozbudowę nieruchomości. Ponadto uczestnik PPK, który zachoruje (lub zachoruje jego małżonek albo dziecko) ma prawo wypłacić do 25% zgromadzonych środków.

Te dwie wypłaty nie podlegają potrąceniom w przeciwieństwie do wypłaty bez podawania przyczyny. Do tej także ma prawo uczestnik, ponieważ środki w PPK są jego własnością. Także z tego względu stanowią element wspólnoty majątkowej (jeśli pomiędzy małżonkami nie ma rozdzielności) oraz są dziedziczone.