Czy można przenieść dług na inną osobę?

Przejęcie długu a przepisy prawa cywilnego

Zgodnie z przepisem art. 519 Kodeksu cywilnego:

• Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu) [por. § 1];
• Przejęcie długu może nastąpić:

1) przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;

2) przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna [por. § 2].

Zgodnie z przepisem art. 520 Kodeksu cywilnego: Każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do wyrażenia zgody; bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu jest jednoznaczny z odmówieniem zgody.

Przejęcie czy też przeniesienie długu jest umową, na podstawie której dochodzi do podmiotowego przekształcenia stosunku zobowiązaniowego po stronie dłużnika, co oznacza, że w miejsce dłużnika wstępuje osoba trzecia. Przejmujący dług zastępuje dłużnika, który zostaje zwolniony z ciążącego na nim zobowiązania – dług ciążący dotychczas pierwotnym dłużniku, staje się wówczas długiem przystępującego (osoby trzeciej).

Przedmiotem przejęcia na podstawie przedmiotowej regulacji mogą być wyłącznie długi cywilnoprawne. Co więcej, przedmiotem umowy prowadzącej do podmiotowego przekształcenia stosunku zobowiązaniowego po stronie dłużnika może być, np.:

• dług jednego z dłużników solidarnych, który następuje na zasadach ogólnych;
• dług przyszły – dopuszczalne jest nabycie wierzytelności przyszłych w drodze cesji praw, jak i nabycie obowiązków jako długów przyszłych z konkretnego stosunku prawnego [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 10 czerwca 2021 r., sygn. akt I AGa 43/20].

Przejęcie długu może nastąpić na dwa sposoby, tj.:

• w drodze umowy, której stronami są przejmujący dług i wierzyciel [tak art. 519 § 2 pkt 1] – w tym przypadku, wymagają jest zgoda dłużnika;
• w drodze umowy zawieranej pomiędzy przejmującym dług i dłużnikiem [por. art. 519 § 2 pkt 2] –w tym przypadku wymagana jest zgoda wierzyciela.

Uzależnienie skuteczności od zgody dłużnika albo wierzyciela

• jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgody odmówił, umowę uważa się za niezawartą [por. § 1];
• jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia [por. § 2].

Z powyższych przepisów wynika, że:

• jeśli dłużnik odmówi zgody na przejęcie długu, to umowa nie dochodzi do skutku;
• jeśli zaś wierzyciel odmówi zgody na przejęcie długu, to również nie dochodzi do zawarcia umowy, jednakże przepisy kodeksu cywilnego chroniąc jednak interes dłużnika, stanowią, że w takim wypadku osoba trzecia, która miała przejąć dług, staje się odpowiedzialna wobec dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia [tak G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 521].

W orzecznictwo w zakresie drugiego przypadku, tj. braku zgody wierzyciela wskazuje się, że jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia. Sąd Odwoławczy zważył, że brak zgody wierzyciela wywołał jedynie ten skutek, iż wierzyciel nie będzie mógł żądać spełnienia świadczenia od osoby, która miała przejąć dług, lecz zarazem niedoszły przejemca odpowiedzialny będzie za to, że wierzyciel nie będzie dochodził od dłużnika spełnienia świadczenia. W art. 521 § 2 k.c. nie ma zatem skutku nieważności czynności prawnej [tak Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 14 października 2011 r., sygn. akt III Ca 825/11].

Forma umowy o przejęcie długu

Co do formy umowy o przejęcie długu przepisy Kodeksu cywilnego stanowią, że Umowa o przejęcie długu powinna być pod nieważnością zawarta na piśmie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu [por. art. 522 Kodeksu cywilnego];

Z powyższej regulacji wynika, że umowa o przejęcie długu powinna być sporządzona w formie pisemnej (na piśmie) pod rygorem nieważności. Taka forma jest również zastrzeżona dla oświadczenia wierzyciela o wyrażeniu zgody na zawarcie umowy o przejęcie długu. Wyłącznie zgoda dłużnika na przejęcie długu przez osobę trzecią na podstawie umowy z wierzycielem może być dokonana w sposób dowolny.

Tym samym, jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, w przepisach prawa cywilnego zastrzeżono formę pisemną dla umowy o przejęcie długu oraz zgody wierzyciela na przejęcie długu. W formie pisemnej powinna być wyrażona zgoda dłużnika, lecz nie pod rygorem nieważności, co oznacza w praktyce, że może ona przybrać dowolną formę [tak H. Ciepła [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2018, art. 522].

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2020 r., sygn. akt V ACa 144/20:

• Przejęcie długu jest umową, która polega na tym, że osoba trzecia wstępuje w miejsce dłużnika, a dłużnik zostaje z długu zwolniony (art. 519 § 1 k.c.). Umowa przejęcia długu – bez względu na to, w jakiej formie została zawarta umowa stanowiąca podstawę (źródło) długu – wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu (art. 522 k.c.). Natomiast przepis art. 522 k.c. nie przewiduje formy dla wyrażenia zgody dłużnika na przejęcie długu. W związku z tym – zgoda dłużnika na przejęcie długu przez osobę trzecią na podstawie umowy z wierzycielem może być wyrażona w dowolny sposób, w tym także dorozumiany;
• Przejęcie długu jest czynnością prawną dwuczłonową, składająca się z jednej z umów wskazanych w art. 519 § 2 k.c. i oświadczenia zawierającego zgodę na zmianę dłużnika. Zgoda osoby trzeciej jest czynnością prawną upoważniającą, odrębną od czynności, na której dokonanie jest wyrażana (osoba trzecia nie staje się stroną czynności prawnej, na której dokonanie wyraża zgodę.

Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt I ACa 643/18 wskazano, że Umowne przystąpienie do długu jest dopuszczalne w ramach zasady swobody umów, przyjętej w art. 3531 k.c. Do takiej czynności może dojść w wyniku porozumienia zawartego między przystępującym (nowym dłużnikiem) i wierzycielem, a do wywołania skutków prawnych nie jest niezbędna zgoda (aprobata) dłużnika uczestniczącego w dotychczasowym zobowiązaniu. Może być ona powiązana także z oświadczeniem o uznaniu długu. Dla jej skuteczności nie jest wymagane zachowanie przez strony jakiejkolwiek szczególnej formy. Skutkiem takiej czynności jest przekształcenie podmiotowe w zobowiązaniu, polegające na powiększeniu grona dłużników w wyniku wstąpienia nowego podmiotu w pasywną stronę stosunku obligacyjnego, obok dotychczasowego dłużnika. W jej wyniku nie powstaje nowy stosunek zobowiązaniowy między wierzycielem a przystępującym, który przystępuje do takiego długu jaki obciąża dłużnika, i dług ten staje się jego własnym długiem. Przystępujący do długu ponosi solidarną odpowiedzialność z dłużnikiem pierwotnym.

Wzór umowy o przejęcie długu znajdziesz tutaj.

Zwolnienie z długów związanych z własnością nieruchomości

Jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę [por. art. 523 Kodeksu cywilnego].

W powyższym przepisie przewidziano możliwość przyjęcia przez nabywcę nieruchomości wobec zbywcy obowiązku zwolnienia go z długów związanych ze sprzedażą nieruchomości. Tym samym odpowiedzialność nabywcy nieruchomości odnosi się do długów osobistych zbywcy. Przykładowo jeśli nieruchomość obciążona jest hipoteką, to nabywca będzie ponosić odpowiedzialność za to zabezpieczenie hipoteczne. W tym przypadku również konieczne jest uzyskanie zgody wierzyciela.

Z analizowanego przepisu wynika domniemanie, iż wolą stron było zawarcie umowy o przejęcie długu. Przepis ten stanowi bowiem, że jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę. Art. 523 k.c. wprowadza więc w tym zakresie dwoiste warunkowe domniemanie prawne, obalane poprzez przeprowadzenie dowodu przeciwnego [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 830/12].

Zarzuty przejmującego przeciwko wierzycielowi

Przepis art. 524 Kodeksu cywilnego stanowi, że:

• Przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika [por. § 1];
• Przejmujący dług nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu; nie dotyczy to jednak zarzutów, o których wierzyciel wiedział [por. § 2].

Tym samym przejmujący dług może podnosić przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, jakie miał dotychczasowy dłużnik, bowiem wstępuje on w stosunek prawny przejętego długu, tj. staje się więc dłużnikiem wierzyciela.

Wygaśnięcie zabezpieczeń

Z kolei przepis art. 525 Kodeksu cywilnego reguluje kwestie związane wygaśnięciem zabezpieczeń: Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.

Powyższy przepis odnosi się wyłącznie do zabezpieczeń umownych tj.:

• poręczenie;
• zastaw np. rejestrowy, finansowy;
• hipoteka morska;
• hipoteka.

Zabezpieczenie w postaci poręczenia lub prawa rzeczowego ograniczonego udzielonego przez osobę trzecią wygasa z dniem zawarcia umowy o przejęcie długu. Należy zapamiętać, że przejęcie długu nie powoduje natomiast wygaśnięcia zastawu i hipoteki ustawowej lub sądowej (przymusowej), z tytułu których odpowiada osoba trzecia [tak G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 525].

Orzecznictwo

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2019 r., sygn. akt III CZP 90/18

• Hipoteka ustanowiona przez dłużnika na użytkowaniu wieczystym nie wygasa z chwilą przejęcia długu, gdy użytkowanie wieczyste zostało zbyte na rzecz osoby trzeciej (art. 525 k.c.).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2010 r., sygn. akt IV CSK 220/10

• Zwolnienie dłużnika przez wierzyciela z długu jest umową (art. 508 k.c.), która nie wymaga zgody poręczyciela na dalsze trwanie zabezpieczenia. Przepis art. 525 k.c. służy ochronie poręczyciela, któremu jak słusznie podnosi się w skardze kasacyjnej, nie jest obojętne kto będzie dłużnikiem. W sytuacji jednak gdy poręczenie zostało udzielone za formalnie dług spółki, ale materialnie za dług wspólny, ale nie łączny, wspólników spółki jawnej, to oznacza to tylko tyle, że poręczyciel poręczył za dług każdego z tych wspólników.
• Przy solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej poręczyciel dokonuje poręczenia dla umocnienia wierzytelności skierowanej przeciw wszystkim dłużnikom solidarnym co oznacza, że poręcza za każdego dłużnika. Zatem wyeliminowanie jednego z nich z kręgu ponoszących odpowiedzialność powoduje tylko takie ograniczenie poręczenia, że wygasa poręczenie w stosunku do takiego (wyeliminowanego) dłużnika, utrzymuje się zaś w odniesieniu do pozostałego zobowiązanego względem wierzyciela.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5 lipca 2006 r., sygn. akt I ACa 693/06

• Charakter weksla wystawionego przez zbywcę, jako weksla gwarancyjnego, zabezpieczającego fakt jego niewygaśnięcia w świetle treści art. 525 k.c. nie oznacza, że automatycznie, związane z nim zobowiązanie wekslowe, przechodzi na przejemce długu ze stosunku podstawowego. Przepis art. 525 k.c. nie pozwala na uznanie go za podstawę prawną przejęcia zobowiązania wekslowego na inną osobę.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2001 r., sygn. akt V CKN 264/00

• Przepis art. 525 k.c. nie dotyczy poręczenia wekslowego.

Podsumowanie

Skutkiem przejęcia długu jest wstąpienie przejmującego (osoby trzeciej) w sytuację prawną obejmującą spoczywające na dotychczasowym dłużniku zobowiązania (długi). Dłużnik zostaje wówczas zwolniony z długu, a osoba trzecia zobowiązana względem wierzyciela. Co ważniejsze, zmianie nie ulega ani tożsamość ani treść zobowiązania. Dodatkowo należy pamiętać, że formą przejęcia długu jest umowa zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Forma pisemna wymagana jest również dla oświadczenia wierzyciela o wyrażeniu zgody na zawarcie umowy o przejęcie długu.