Czym jest efekt Dunninga-Krugera w inwestowaniu?

W obszarze biznesu i inwestycji na giełdzie dosyć często mówi się o mechanizmach psychologicznych, które wpływają na postępowanie ludzi. Jednym z nich jest tzw. efekt Dunninga-Krugera, mogący doprowadzić do szkodliwych wzorców myślowych. Jak możesz z nim walczyć, aby nie narazić się na utratę swoich pieniędzy?

Czym jest efekt Dunninga-Krugera?

Efekt Dunniga-Krugera jest zagadnieniem z ekonomii behawioralnej, z którym mamy do czynienia podczas podejmowania decyzji inwestycyjnych, zakupowych, finansowych. Ów błąd poznawczy wskazuje na występującą zależność, iż osoby posiadające niewielkie doświadczenie i wiedzę w danej dziedzinie przeceniają swoje umiejętności. Wynika to z tendencji do upraszczania schematów myślowych, aby móc szybciej przystąpić do działania. Zjawisko to funkcjonuje również w drugą stronę – specjaliści bądź eksperci częściej są skłonni nie doceniać swoich kompetencji, dostrzegają niekompletność swojej wiedzy.

Poziomy kompetencji

Przy okazji tej teorii warto wspomnieć o tzw. poziomach kompetencji, które ilustrują, w jaki sposób samoświadomość i posiadane umiejętności wpływa na proces uczenia.

• Nieświadoma niekompetencja
Na tym etapie nie dostrzega się potrzeby zdobywania nowych kwalifikacji, a wręcz występuje nadmierna pewność siebie. Właśnie tutaj spotykamy się z efektem Dunninga-Krugera, który wyjaśnia nierealną ocenę swoich kompetencji.
• Świadoma niekompetencja
To moment, w którym zaczynasz dostrzegać, że brakuje Ci pewnej wiedzy w porównaniu do innych. Dlatego też postanawiasz podjąć działania w kierunku nauczenia się nowych umiejętności. Początkowo możesz popełniać wiele błędów, co może zmniejszać Twoją motywację, ale miej na uwadze, że są to jedynie chwilowe trudności.
• Świadoma kompetencja
Na tym poziomie jesteś już w stanie określić co potrafisz, a jakie aspekty wymagają jeszcze poprawy i pracy. Zdobywasz wiedzę, kształcisz się, ale szukaj także okazji do ich praktycznego wykorzystania.
• Nieświadoma kompetencja
Określone czynności stają się dla Ciebie naturalne i wykonujesz je wręcz automatycznie – masz już duże doświadczenie w danej dziedzinie. Masz jednak na uwadze to, iż wciąż powinieneś się rozwijać, szkolić się, a na wyższym etapie zaawansowania – dzielić się swoją wiedzą z innymi.

Przykłady efektu Dunninga-Krugera

Jako przykłady występowania efektu Dunninga-Krugera można przytoczyć m.in.:

• Przeświadczenie, iż posiada się większy zasób wiedzy i doświadczenia od innych, a w związku z tym, nasze decyzje są słuszne;
• Niewłaściwe kalibrowanie – zbyt pewni siebie inwestorzy przeceniają swoje zdolności oceny sytuacji i błędnie określają prawdopodobieństwo wzrostu lub spadku akcji;
• Nieuzasadniona pewność co do pozytywnego wyniku na giełdzie, pomimo docierających do inwestora negatywnych sygnałów – kierowanie się emocjami, a nie zdrowym rozsądkiem;
• Częstsze podejmowanie ryzyka inwestycyjnego bez znajomości szerszego kontekstu i narażanie się na straty finansowe;
• Overtrading – czyli nadmierna aktywność w zawieraniu różnych transakcji na giełdzie, co generuje koszty i nierzadko prowadzi do podejmowania nietrafionych decyzji finansowych;
• Ignorowanie szerszej perspektywy, co uniemożliwia zebranie wszystkich potrzebnych informacji do obiektywnej oceny sytuacji na rynku i może skutkować stratami;
• Dostrzeganie wzorców i schematów tam, gdzie ich w rzeczywistości nie ma;
• Niechętne sprzedawanie aktywów, które przynoszą straty, licząc na odwrócenie się sytuacji;
• Warto wspomnieć również o konsekwencjach tego zjawiska w Twojej firmie, które mogą przyczynić się do zatrudnienia niewystarczająco wykwalifikowanych kandydatów, występowania konfliktów pomiędzy pracownikami, mniejszej efektywności pracy, pogorszenie stosunków handlowych z kontrahentami.

Efekt Dunninga-Krugera w inwestowaniu i biznesie – jak z nim walczyć?

Z pewnością pierwszym i kluczowym krokiem jest uświadomienie sobie, że jako inwestorzy, przedsiębiorcy, konsumenci itd. Podejmujemy większość decyzji na podstawie uczuć i utartych schematów. Zauważenie w sobie tego mankamentu pozwoli nieco obiektywniej spojrzeć na nasze zachowania i zracjonalizować procesy myślowe. Co jeszcze możesz zrobić, aby ograniczyć negatywne skutki efektu Dunninga-Krugera w inwestowaniu?

1. Przed jakimkolwiek działaniem, zadaj sobie kilka pytań. Np.

– Dlaczego zakup/sprzedaż tej akcja będą korzystne, czy ta decyzja jest zgodna z moimi celami inwestycyjnymi?

– Jak długo interesujesz się giełdą, inwestujesz? Czy w związku z tym uważasz, że masz wystarczające doświadczenie?

– Jak bardzo obszerna jest Twoja wiedza o ekonomii, rynku, giełdzie itd.? Ile czasu poświęciłeś oraz aktualnie przeznaczasz na naukę, analizę trendów?

– Czy w przeszłości poniosłeś duże straty finansowe w wyniku nietrafionych decyzji?

2. Ćwicz krytyczne myślenie.
3. Zdobywaj i regularnie aktualizuj swoją wiedzę. Interesuj się nowinkami ze swojej branży, podnoś swoje kwalifikacje.
4. Unikaj baniek spekulacyjnych oraz dźwigni finansowej, jeżeli Twoja firma nie jest wystarczająco rentowna, aby później spłacić zaciągnięte zobowiązania.
5. Monitoruj wszystkie transakcje, które wykonujesz, aby mieć nad nimi kontrolę i móc co jakiś czas je przeanalizować. Upewnij się, że opłaty związane z przeprowadzaniem transakcji nie przewyższają osiąganych zysków finansowych. Mogą być dobrym źródłem informacji i wskazówką na przyszłość.
6. Skorzystaj z porady eksperta z dziedziny finansów. Jego opinia pomoże Ci spojrzeć na swoją sytuację pod innym kątem.
7. Prosta analiza SWOT, a więc uświadomienie sobie swoich mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń, pozwoli Ci na obiektywne spojrzenie na swoje możliwości jako inwestor, a także jako przedsiębiorca.
8. Nie bój się przyznać do błędu.
9. Zdywersyfikuj swój portfel inwestycyjny – połącz ryzykowniejsze i mniej pewne instrumenty finansowe (np. akcje) z tymi bezpieczniejszymi (np. obligacje, lokaty). Możesz również zdecydować się na zabezpieczenie poprzez instrumenty pochodne jak kontrakty terminowe forward i futures, opcje kupna i sprzedaży. Jeśli chcesz dowiedzieć się o nich więcej, przeczytaj ten artykuł.
10. Zacznij od inwestowania na symulatorze giełdy, aby przetestować swoje strategie inwestycyjne, nie ryzykując utratą gotówki, poznać specyfikę mechanizmów rynkowych i nabrać doświadczenia.
11. Korzystaj z opcji stop loss, który pozwala na automatyczne zamknięcie pozycji akcji, gdy jej cena osiąga określony poziom.

Podsumowanie

Przesadna pewność siebie w kontekście podejmowania decyzji finansowych dosyć często okazuje się zgubna. Oddziaływanie efektu Dunninga-Krugera może prowadzić do utraty dużej kwoty pieniężnej, niezależnie czy planujesz budżet dla swojej firmy, większą inwestycję czy gromadzenie oszczędności. Dlatego tak ważne jest, aby być świadomym mechanizmów i niuansów ludzkich zachowań związanych z zarządzaniem własnymi pieniędzmi.