Umowa przewozu – treść i przedmiot umowy + wzór umowy

Umowa przewozu a przepisy prawa cywilnego

Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy [por. art. 774 Kodeksu cywilnego].

Umowa przewozu jest umową zobowiązującą, wzajemną i odpłatną oraz pod względem jurydycznym jest rodzajem umowy o świadczenie usług.

Celem umowy przewozu jest przemieszczenie rzeczy lub osób z jednego do drugiego określonego miejsca w określonym czasie i za wynagrodzeniem przy użyciu środków transportu i to powinno być zasadniczym, a nie ubocznym przedmiotem umowy.

Stronami umowy przewozu są:

• przewoźnik – osoba, która w ramach działalności swojego przedsiębiorstwa zobowiązuje się do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy;

• osoba korzystająca – osoba korzystająca z usług przewoźnika, tj. podróżny lub wysyłający, którym może być każda osoba fizyczna.

Jeśli chodzi o formę umowy przewozu, to przepisy nie wymagają, aby umowa ta miała formę pisemną, zatem może być zawarta:

• pisemnie;
• ustnie;
• przez czynności konkludentne.

Jednakże należy pamiętać, że wystawienie listu przewozowego nie stanowi przesłanki zawarcia umowy przewozu, albowiem potwierdza jedynie fakt zawarcia takiej umowy oraz jej treść.

Integralną częścią umowy przewozu stanowiąc zazwyczaj regulaminy, tj. ogólne warunki przewozu (OWP). Regulamin powinien być udostępniony najpóźniej w chwili zawarcia umowy. Z piśmiennictwie wskazuje się, że skoro większość rodzajów przewozu jest uregulowana na szczeblu międzynarodowym lub europejskim, regulaminy powinny uwzględniać zasady wynikające z takich aktów prawnych (jeśli Polska jest ich stroną w przypadku konwencji międzynarodowych). Regulaminy podlegają kontroli Prezesa UOKiK, a także innym organom w poszczególnych rodzajach transportu (np. Prezesowi ULC) [por. M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2023].

Umowa przewozu a umowa spedycji

Umowa przewozu od umowy spedycji różni się przede wszystkim treścią zobowiązania przyjmującego zamówienie, a nie rodzajem podejmowanych przez niego czynności. Przede wszystkim wskazać należy, że w przypadku gdy w treści oferty złożonej przewoźnikowi jest mowa tylko o przewozie rzeczy, a żadne konkludentne czynności nie wykazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych, obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest umową przewozu, a nie umową spedycji. Usługi spedycyjne winno się uważać za takie, które stanowią sobą fachową pomoc w obsłudze przewozu towarowego.

W orzecznictwie sądowym zwraca się na następujące kwestie odróżniające umowę przewozu od umowy spedycji:

• Jeżeli bowiem przedsiębiorca oferuje tylko przewóz rzeczy, a nawet czynności konkludentne nie wskazują na wystąpienie postanowień umownych, obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie takiej oferty jest ściśle umową przewozu, a nie umową spedycji. Usługi spedycyjne winno się uważać za takie, które stanowią sobą fachową pomoc w obsłudze przewozu towarowego [por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 marca 2022 r., sygn. akt V AGa 415/19].
• Brak koncesji nie ma wpływu na stosowanie przepisów konwencji genewskiej o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR).Umowa zawarta przez przyjęcie oferty przewozu, bez żadnych czynności wskazujących na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, jest umową przewozu, a nie spedycji. Brak koncesji na przewóz międzynarodowy nie uzasadnia traktowania umowy przewozu międzynarodowego jako umowy spedycji [por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2004 r., sygn. akt I CK 199/04];
• Usługi spedycyjne mają bowiem charakter fachowej pomocy w obsłudze przewozu towarowego. Jeżeli zatem strony umawiają się de facto na przewóz przesyłki towarowej, umowa nie jest umową spedycji, a umową przewozu [por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2019 r., sygn. akt V CSK 191/18].
• Umowa przewozu nie wymaga, by była wykonywana osobiście przez zawierającego umowę jako przewoźnika, gdyż może on angażować do jej wykonania osoby trzecie. Jeżeli zaś osoba przyjmuje ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji [por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 grudnia 2016 r., sygn. akt I ACa 804/16].

Przewóz osób

Obowiązki przewoźnika

Przewoźnik obowiązany jest do zapewnienia podróżnym odpowiadających rodzajowi transportu warunków bezpieczeństwa i higieny oraz takich wygód, jakie ze względu na rodzaj transportu uważa się za niezbędne [por. art. 776 Kodeksu cywilnego].

Tym samym przewoźnik ma obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków bezpieczeństwa podróży zarówno w odniesieniu do warunków podróży związanych z samym pojazdem, jak i okoliczności zewnętrznych dotyczących zagrożeń ze strony osób trzecich.

Należy zapamiętać, że niezbędną przesłanką dochodzenia kary umownej jest tylko takie niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność [por. art. 471 Kodeksu cywilnego]. Dłużnik może więc dowodzić, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

Odpowiedzialność przewoźnika za bagaż

Przepis art. 777 Kodeksu cywilnego stanowi, że:

• Za bagaż, który podróżny przewozi ze sobą, przewoźnik ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika [por. § 1];
• Za bagaż powierzony przewoźnikowi przewoźnik ponosi odpowiedzialność według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy [por. § 2].

Odpowiedzialność, o której mowa w powyższym przepisie ograniczona jest do sytuacji, w których szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Odpowiedzialność przewoźnika odnosi się do okresu od przyjęcia przesyłki do jej wydania. Często też w praktyce stosowany jest kwit bagażowy, tj. dokument wystawiany przez przewoźnika w momencie przyjęcia bagażu do przewozu, który stanowi dowód przyjęcia przez przewoźnika przesyłki (bagażu). Jeśli chodzi zaś o bagaż powierzony, to przewoźnik odpowiada na zasadzie ryzyka do wysokości zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika lub odpowiedzialność dotyczy utraty, ubytku lub uszkodzenia pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych [tak G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 777].

Wzór umowy o przewóz osób

Wzór umowy o przewóz osób możesz pobrać tutaj.

Przewóz rzeczy

Obowiązki wysyłającego

Wysyłający powinien podać przewoźnikowi swój adres oraz adres odbiorcy, miejsce przeznaczenia, oznaczenie przesyłki według rodzaju, ilości oraz sposobu opakowania, jak również wartość rzeczy szczególnie cennych [por. art. 779 Kodeksu cywilnego].

Komentowany przepis dotyczy obowiązku podania przewoźnikowi niezbędnych dla wykonania umowy przewozu danych. Niezbędne informacje dla wykonania umowy przewozu obejmują:

• adres wysyłającego i adres odbiorcy przesyłki;
• miejsce przeznaczenia;
• oznaczenie przesyłki według rodzaju i ilości;
• sposobu opakowania.

Dodatkowo przepisy Kodeksu cywilnego nakładają na wysyłającego określone obowiązki, do których należą:

• przygotowanie przesyłki i jej dostarczenie przewoźnikowi;
• wystawienie listu przewozowego zawierającego dane niezbędne dla prawidłowego wykonania umowy przewozu;
• wydanie przewoźnikowi dokumentów potrzebnych ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne;
• zapłata przewoźnego.

List przewozowy

W przepisie art. 780 Kodeksu cywilnego wskazano, że:

• Na żądanie przewoźnika wysyłający powinien wystawić list przewozowy zawierający dane wymienione w artykule poprzedzającym, a ponadto wszelkie inne istotne postanowienia umowy. Wysyłający ponosi skutki niedokładnego lub nieprawdziwego oświadczenia [por. § 1];
• Wysyłający może żądać od przewoźnika wydania mu odpisu listu przewozowego albo innego poświadczenia przyjęcia przesyłki do przewozu [por. § 2].

Wskazać należy, że list przewozowy jest niczym innym jak dowodem zawarcia umowy przewozu. Brak, nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego nie wpływa na istnienie ani na ważność umowy przewozu, która mimo to podlega przepisom tej Konwencji. Nieprawidłowości w sporządzeniu listu przewozowego nie powodują nieważności umowy przewozu ani nie uniemożliwiają traktowania jej jako podlegającej postanowieniom Konwencji. Artykuł 6 Konwencji wymienia dane, które powinny lub mogą być zawarte w liście przewozowym, a art. 9 określa bliżej jego funkcję dowodową. Wynika z niego, że w braku przeciwnego dowodu, list przewozowy stanowi dowód zawarcia umowy, warunków umowy oraz przyjęcia towaru przez przewoźnika. Jedną z podstawowych funkcji, jakie spełnia list przewozowy CMR, jest funkcja dowodowa, jednak osiąga ona swój pełny walor tylko „w braku przeciwnego dowodu [tak Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 maja 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 263/08].

Uprawnienia odbiorcy

Po nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia odbiorca może w imieniu własnym wykonać wszelkie prawa wynikające z umowy przewozu, w szczególności może żądać wydania przesyłki i listu przewozowego, jeżeli jednocześnie wykona zobowiązania wynikające z tej umowy.

Odpowiedzialność przewoźnika

Przepis art. 788 Kodeksu cywilnego

• Odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do przewozu aż do wydania odbiorcy nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika [por. §1];
• Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za ubytek nieprzekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach, a w braku takich przepisów – granic zwyczajowo przyjętych (ubytek naturalny) [por. §2];
• Za utratę, ubytek lub uszkodzenie pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych przewoźnik ponosi odpowiedzialność jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika [por. §3].

Powyższa regulacja dotyczy ograniczoną odpowiedzialność przewoźnika jedynie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki. Pozostałe aspekty odpowiedzialności przewoźnika podlegają regułom ogólnym. Należy zapamiętać, że niezbędną przesłanką dochodzenia kary umownej jest tylko takie niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność [por. art. 471 Kodeksu cywilnego]. Dłużnik może więc dowodzić, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

Odpowiedzialność przewoźnika za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki jest ograniczona w czasie, tj. trwa od momentu przyjęcia przesyłki do przewozu do momentu wydania przesyłki odbiorcy.

Ograniczenie zakresu odpowiedzialności jedynie do odpowiedzialności za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki jest wyłączone, jeśli szkoda powstała z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.

Wzór umowy o przewóz rzeczy

Wzór umowy o przewóz rzeczy możesz pobrać tutaj.

Umowa przewozu – podsumowanie

Zapamiętać należy, że przy przewozie osób podstawowym obowiązkiem przewoźnika jest dowiezienie podróżnego do określonego miejsca przeznaczenia, z kolei przy przewozie rzeczy natomiast obowiązek przewoźnika polega na dowiezieniu przesyłki do miejsca przeznaczenia. Niezależnie od tego czy mamy do czynienia z umową przewozu osób czy rzeczy, to elementami przedmiotowo istotnymi umowy przewozu jest ustalenie przedmiotu przewozu i trasy przewozu oraz określenie wynagrodzenia należnego za przewóz.