Urlop macierzyński i ojcowski (tacierzyński)

Urlop macierzyński przysługuje pracownicy w związku z możliwością sprawowania opieki nad dzieckiem tuż po jego narodzinach.

Co to jest urlop macierzyński

Obecnie urlop taki możemy podzielić na:

urlop podstawowy
urlop dodatkowy

Kodeks pracy zapewnia pracownikom szczególne przywileje związane z rodzicielstwem. Zgodnie z nim urlop macierzyński przysługuje osobom pozostającym w stosunku pracy ( umowa o pracę, mianowanie, powołanie, wybór, spółdzielcza umowa o pracę). Jeśli pracuje się na umowę zlecenie, umowę o dzieło albo jest na tzw. “samozatrudnieniu”,przywileje te nie przysługują. Osobie prowadzącej działalność gospodarczą nie przysługuje prawo do korzystania z urlopów przewidzianych przepisami kodeksu pracy. W tym prawo do urlopu macierzyńskiego. Jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą opłaca składki na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolnie składkę na ubezpieczenie chorobowe – w przypadku urodzenia dziecka otrzyma tylko zasiłek macierzyński z ZUS. Z urlopu macierzyńskiego może korzystać matka dziecka i ojciec dziecka. Pracownica wychowująca dziecko przysposobione oraz mąż pracownicy wychowujący dziecko przysposobione korzystają z urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego. Prawa do tego urlopu nie można się zrzec, można go jedynie rozdzielić między oboje rodziców. Podczas urlopu macierzyńskiego, korzystającemu z niego rodzicowi przysługuje zasiłek macierzyński. Pracownica może wybrać co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje jej pozostała niewykorzystana część urlopu. Ojciec pracownik, wychowujący dziecko ma prawo do skorzystania z urlopu macierzyńskiego w określonych sytuacjach gdy:

matka pracownik zrezygnowała po 14 tygodniach urlopu macierzyńskiego z dalszej jego części,
po wykorzystaniu przez matkę dziecka 8 tygodni urlopu, jeśli wymaga ona opieki szpitalnej
w razie zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego

Jak długo trwa urlop podstawowy

Od 1 stycznia 2009 zwiększyła się długość urlopu macierzyńskiego, która jest zależna od liczby urodzonych dzieci i trwa odpowiednio: 1) 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 2) 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 3) 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 4) 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 5) 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Zasiłek macierzyński

W czasie urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński. Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego:

urodziła dziecko,
przyjęła dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, w wieku do 10 roku życia na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
przyjęła dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, w wieku do 10 roku życia na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem.

Zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego (zatrudnienia), jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem przepisów prawa, jeżeli zostało to stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. W przypadku, gdy zatrudnienie ustało w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a pracownicy nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje jej do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński przysługuje także pracownicy zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na czas określony, na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, z którą umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu.

Kto jest uprawniony do pobierania zasiłku

Zasiłek macierzyński przysługuje objętym ubezpieczeniem chorobowym:

pracownikom
osobom wykonującym pracę nakładczą
osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy- zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osobom z nimi współpracującym
osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz osobom z nimi współpracującym
osobom wykonującym odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania
osobom odbywającym służbę zastępczą
duchownym

Podstawa wymiaru zasiłku

Podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających powstanie niezdolności do pracy albo z faktycznego okresu zatrudnienia za pełne kalendarzowe miesiące, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem tego okresu. Do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia społeczne. Zasiłek macierzyński wynosi 100% wynagrodzenia lub przychodu stanowiącego podstawę jego wymiaru.

Niezbędne dokumenty

Dokumentami wymaganymi do wypłaty zasiłku macierzyńskiego są:

zaświadczenie o przewidywanej dacie porodu – za okres przed porodem
oraz skrócony odpis aktu urodzenia dziecka – za okres od dnia porodu

Do wypłaty zasiłku macierzyńskiego matce dziecka z tytułu urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia niezbędne jest dodatkowo zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w czasie trwania zatrudnienia oraz:

świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji lub ogłoszenia upadłości pracodawcy – w przypadku likwidacji lub ogłoszenia upadłości pracodawcy,
prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa – w razie niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy.

W przypadku, gdy zasiłek jest wypłacany przez ZUS, do jego wypłaty niezbędne jest zaświadczenie płatnika składek wystawione na druku Z-3 oraz zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego – w przypadku pracowników, natomiast w przypadku pozostałych ubezpieczonych niezbędne jest zaświadczenie płatnika składek na druku -Z-3a.

Dodatkowy urlop macierzyński

Od 1 stycznia 2010 r. zasiłek macierzyński przysługuje także przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, a także urlopu ojcowskiego. W przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie będzie:

od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2011 r. – do 2 tygodni,
od 1 stycznia 2012 r. do 31 grudnia 2013 r. – do 4 tygodni,
od 1 stycznia 2014 r. – do 6 tygodni,
przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie:
od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2011 r. – do 3 tygodni,
od 1 stycznia 2012 r. do 31 grudnia 2013 r. – do 6 tygodni,
od 1 stycznia 2014 r. – do 8 tygodni.

Zasiłek macierzyński za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego może być wypłacany także ubezpieczonemu ojcu dziecka, w przypadku gdy:

ubezpieczona matka dziecka zrezygnowała z pozostałej części zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni.

Ważne!

Zasiłek macierzyński przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje nie tylko pracownikom, korzystającym z takich urlopów. Przysługuje również innym ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu (np. z tytułu wykonywania umowy zlecenia, prowadzenia działalności pozarolniczej itp.), osobom pobierającym zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka w okresie urlopu wychowawczego, a także osobom pobierającym zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia. Warunkiem wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez dodatkowy okres jest wystąpienie przez ubezpieczoną lub ubezpieczonego z odpowiednim wnioskiem do płatnika zasiłku przed rozpoczęciem korzystania z zasiłku macierzyńskiego za dodatkowy okres. Dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy.

Urlop macierzyński a powrót do pracy

Pracodawca po zakończeniu przez pracownicę urlopu macierzyńskiego ma obowiązek przywrócenia jej na dotychczasowe stanowisko. Jeżeli nie jest to możliwe, musi zapewnić jej stanowisko równorzędne do tego, które zajmowała przed porodem lub inne odpowiadające jej kwalifikacjom zawodowym. Należy pamiętać, że zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z pracownicą umowy w okresie ciąży czy w okresie urlopu macierzyńskiego. Chyba, że zachodzą przyczyny uzasadniające takie działanie.

Urlop ojcowski

Z początkiem 2010 roku wszedł w życie przepis wprowadzający urlop ojcowski, którego wymiar wynosi 2 tygodnie. I w tym przypadku jednak nie od razu będzie można skorzystać z pełnego wymiaru. W 2010 r. urlop ten będzie dość krótki i wyniesie 1 tydzień. Z tego urlopu ojciec dziecka może skorzystać do ukończenia przez nie 12 miesięcy. Nie ma zatem obowiązku, aby urlop wykorzystany był bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. O ile urlop macierzyński należy się automatycznie, nie trzeba o niego wnioskować, o tyle o urlop ojcowski trzeba będzie poprosić pracodawcę. Pisemny wniosek o udzielenie urlopu trzeba złożyć u pracodawcy nie później niż siedem dni przed rozpoczęciem planowanego urlopu. Pracodawca nie ma możliwości odrzucenia wniosku. Ojciec i matka nie mogą jednocześnie przebywać na urlopie macierzyńskim/ojcowskim. W okresie przypadającym na urlop zatrudnionemu przysługuje zasiłek macierzyński wg zasad określonych w Kodeksie pracy. Zasiłek ten przysługuje także ojcu prowadzącemu działalność gospodarczą. Małgorzata Michalak