Zakaz praktyk ograniczających konkurencję – czyli jakie praktyki są zakazane?

Tym samym każdy przedsiębiorca zobowiązany jest na podstawie obowiązujących przepisów prawa do m.in. wykonywania działalności gospodarczej zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji. O tym czy i jakie istnieją zakazy praktyk ograniczających konkurencję przeczytasz w niniejszym artykule.

Zakaz zawierania antykonkurencyjnych porozumień

W przepisie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów ustawodawca uregulował kwestie związaną z zakazem zawierania antykonkurencyjnych porozumień. W myśl tego przepisu zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające w szczególności na:

• ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów;
• ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji;
• podziale rynków zbytu lub zakupu;
• stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
• uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
• ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem;
• uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.

W orzecznictwie wskazuje się, że Już sama wykładnia językowa art. 6 ust. 1 pkt 1 u.o.k.k. wskazuje, że zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Posłużenie się spójnikiem “lub” oznacza, że sklasyfikowanie określonego porozumienia jako mającego antykonkurencyjny cel (co zarazem należy badać w pierwszej kolejności) zwalnia z wymogu udowodnienia antykonkurencyjnego skutku tego porozumienia. Nie ma więc potrzeby analizy skutków jego stosowania oraz wykazania, że wywołało ono negatywne dla konkurencji skutki na rynku [tak Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2019 r., sygn. akt I NSK 1/19].

Przykłady naruszeń podanych przez UOKIK

• zmowy cenowe – wspólne ustalanie cen, np. towary nie będą sprzedawane poniżej określonej ceny lub pewne produkty nie będą przeceniane;
• podział rynku lub grup konsumentów – np. ustalenie, że jeden przedsiębiorca będzie zaopatrywał konsumentów jedynie w zachodniej, a drugi we wschodniej części Polski (podział terytorialny), lub uzgodnienie, że jeden przedsiębiorca będzie obsługiwał jedynie „dużych”, a drugi „małych” odbiorców usług (podział podmiotowy);
• zmowy kontyngentowe – wspólne ustalanie wielkości produkcji lub sprzedaży;
• zmowy przetargowe – np. uzgodnienie między przedsiębiorcami przystępującymi do przetargu, że któryś z nich zrezygnuje lub pozwoli wygrać przetarg innemu przedsiębiorcy.

Z kolei formy uzgodnień to m.in.:

• formalne – umowy pisemne;
• „umowy dżentelmeńskie” (ustne, nieformalne);
• wymiana informacji wrażliwych z punktu widzenia uczciwej konkurencji (np. poufne dane o stosowanej polityce cenowej);
• jednostronne przekazywanie konkurentom informacji wrażliwych.

Praktyczne wyjaśnienia UOKIK

Dodatkowo na stronie UOKIK znajdują się praktyczne wyjaśnienia w przedmiocie zakazu praktyk ograniczających konkurencję, zgodnie z którymi:

• Zabronione jest m.in. uzgadnianie wysokości cen pomiędzy co najmniej dwoma niezależnymi przedsiębiorcami, związkami przedsiębiorców lub przedsiębiorcami i ich związkami. Porozumieniem jest więc wszelkie świadome współdziałanie podmiotów, które w normalnych warunkach powinny ze sobą konkurować;
• Zakaz porozumień ograniczających konkurencję odnosi się nie tylko do uzgodnień pomiędzy przedsiębiorcami, ale także do działalności branżowych zrzeszeń przedsiębiorców, ich stowarzyszeń i samorządów zawodowych;
• Przykładowo Prezes UOKiK uznał za ograniczające konkurencję postanowienie wewnętrznego regulaminu samorządu architektów zabraniające architektom udziału w konkursach i przetargach, w których podstawowym kryterium wyboru była cena;
• Wymiana informacji między przedsiębiorcami jest normalną cechą wielu konkurencyjnych rynków, a jej skutkiem mogą być różnego rodzaju korzyści dla podmiotów gospodarczych i konsumentów. Jednak w pewnych przypadkach może to stanowić naruszenie prawa antymonopolowego, prowadząc do ograniczenia konkurencji i zamknięcia dostępu do rynku przedsiębiorcom, którzy nie uczestniczą w wymianie informacji;
• Ustalanie między producentem (dostawcą) a dystrybutorami docelowych cen jest, co do zasady sprzeczne z prawem konkurencji. Ocena takich porozumień może być jednak różna, w zależności od tego, czy są to ceny sztywne, minimalne, rekomendowane (sugerowane), czy maksymalne.

A co na to orzecznictwo sądowe?

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 marca 2017 r., sygn. akt VI ACa 1228/15

• Za “bagatelne” nie mogą być uznane m.in. zmowy cenowe i przetargowe oraz porozumienia podziałowe i kontyngentowe, które ze swej natury zawsze są zakazane, jako szkodliwe dla konkurencji.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2007 r., sygn. akt VI ACa 819/06

• Antykonkurencyjny skutek porozumień cenowych polega na podniesieniu cen, zmniejszeniu wielkości sprzedaży lub produkcji, utrudnieniu wejścia na rynek innym przedsiębiorcom.
• Nie jest dopuszczalna taka interpretacja prawa antymonopolowego, która pozwalałaby na przyjęcie, iż jakiekolwiek potencjalne zagrożenie konkurencji wynikające z łączącego strony porozumienia jest naruszeniem prawa, niezależnie od tego, czy zagrożenie to miałoby jakąkolwiek szansę się ziścić. Zagrożenie dla zasad swobodnej konkurencji musi być realne, żeby uznać je za naruszenie konkurencji.
• Nie każde naruszenie prawa przez przedsiębiorcę uzasadnia wdrożenie postępowania o przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, decyduje o tym naruszenie przez przedsiębiorcę w następstwie stosowania zabronionych praktyk monopolistycznych interesu publicznoprawnego.
• Wobec milczenia polskiego ustawodawcy w okresie przedakcesyjnym odnośnie wyłączenia umów agencyjnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, nie można dla ich oceny pomijać dorobku prawa wspólnotowego.
• Zakaz porozumień cenowych znajduje zastosowanie jedynie do porozumień pomiędzy niezależnymi (w sensie ekonomicznym) przedsiębiorcami.

Wyłączenia spod zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych

Porozumienia określone w przepisie art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, są w całości lub w odpowiedniej części nieważne, z zastrzeżeniem art. 7 (tj. wyłączenia spod zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych) i art. 8 (tj. indywidualne i grupowe wyłączenie spod zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych).

Przepis art. 7 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi, że zakazu zawierania porozumień nie stosuje się do porozumień zawieranych między:

• konkurentami – jeżeli ich łączny udział w rynku właściwym, którego dotyczy porozumienie, nie przekracza 5%;
• przedsiębiorcami, którzy nie są konkurentami – jeżeli udział żadnego z nich w rynku właściwym, którego dotyczy porozumienie, nie przekracza 10%.

Ustęp 2 analizowanego przepisu stanowi, że zakazu nie stosuje się również, w przypadku gdy udziały w rynku właściwym określone w ust. 1 nie zostały przekroczone o więcej niż dwa punkty procentowe w okresie dwóch kolejnych lat kalendarzowych w czasie trwania porozumienia.

Z kolei z przepisu art. 8 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi, że zakazu zawierania porozumień nie stosuje się do porozumień, które jednocześnie:

• przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego;
• zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści;
• nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów;
• nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów.

Chcesz wiedzieć na czym polega ochrona konkurencji i konsumentów, to przejdź tutaj.

Zakaz nadużywania pozycji dominującej

Przepis art. 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi, iż

• Zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców [por. ustęp 1];
• Nadużywanie pozycji dominującej polega w szczególności na:
• bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów;
• ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów;
• stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
• uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
• przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji;
• narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści;
• podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych [por. ustęp 2];
• Czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne [por. ustęp 3].

Przepis ten z definicji znajduje zastosowanie jedynie do przypadków, w których podmiot posiadający szczególną siłę rynkową (podmiot dominujący) nadużywa tej pozycji (a więc wykorzystuje ją w naganny sposób), co prowadzi do zakłócenia konkurencji na rynku. Zachowanie takie jest jednoznacznie kwalifikowane jako sprzeczne z celami Ustawy (można przyjąć, że praktyka taka jest antykonkurencyjna ze swej istoty). A. Stawicki [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, wyd. II, red. E. Stawicki, Warszawa 2016, art. 9.

Aby móc postawić podmiotowi zarzut naruszenia przepisu w zakresie zakazu nadużycia pozycji dominującej należy wykazać spełnienie się następujących przesłanek, tj.:

• podmiot musi przedsiębiorcą;
• podmiot musi mieć dominującą pozycję na rynku właściwym;
• podmiot dopuścił się nadużycia posiadanej pozycji dominującej.

Ustawa nie definiuje pojęcia nadużycia pozycji dominującej. Zawiera jedynie przykładowy katalog zachowań, które mogą zostać zakwalifikowane jako praktyka nadużywania dominującej pozycji rynkowej (art. 9 ust. 2). Ocenie Prezesa UOKiK pozostawiono więc każdorazowe rozstrzygnięcie, czy w określonej sytuacji rynkowej zachowanie dominanta rynkowego jest, czy też nie jest antykonkurencyjną praktyką – jedną ze zdefiniowanych bezpośrednio w ustawie bądź praktyką nienazwaną (art. 9 ust. 1). C. Banasiński, E. Piontek [w:] C. Banasiński, E. Piontek, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, art. 9.

Nadużywanie pozycji dominującej jest zdarzeniem o charakterze obiektywnym, niezależnym od winy, motywów działania lub jego skutku, jeżeli jego wystąpienie jest możliwe. Takiej kwalifikacji podlegają działania, które – co do zasady – są legalne, a cechy zgodności z prawem zostają pozbawione wskutek dokonania ich przez przedsiębiorcę dominującego z naruszeniem przepisów ustawy [por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2019 r., sygn. akt V CSK 185/18].

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że zakaz praktyk ograniczających konkurencję w postaci antykonkurencyjnych porozumień oraz nadużywania pozycji dominującej skierowany jest do przedsiębiorców, tak aby rynek i handel na rynku dokonywany pomiędzy przedsiębiorcami nie został zakłócony.

Czy wiesz, że warunki rynkowe wymagają od przedsiębiorcy ciągłego poszukiwania możliwości rozwoju i budowania silnej pozycji konkurencyjnej ? Więcej na temat aliansu strategicznego przeczytasz tutaj.