Czym jest praca mobilna i pracownik mobilny?

Przepisy ustawy z dnia 16 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy nie definiują pojęcia pracownika mobilnego, dlatego należy odnieść się do orzecznictwa sądowego, który wyjaśnia charakterystykę pracy mobilnej, co pozwala na zdefiniowanie samego pracownika mobilnego.

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2001 r., sygn. akt I PKN 350/00:
• Nie jest podróżą służbową stałe wykonywanie zadań w różnych miejscowościach i terminach, których wyboru dokonuje każdorazowo sam pracownik w ramach uzgodnionego rodzaju pracy;
• Miejsce wykonywania pracy powinno być tak ustalone, by pracownik miał możliwość wykonywania zadań, wliczając w to czas dojazdu do miejsca ich wykonywania, w ramach umówionej dobowej i tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2021 r., sygn. akt III PSKP 4/21:
• Jeżeli immanentną cechą obowiązków pracowniczych jest bezpośredni kontakt z kontrahentem, co wiąże się z obowiązkiem przejazdu pracownika do siedziby tego kontrahenta (innego miejsca spotkania), to nie można uznać, że pracownik mobilny, prowadząc samochód służbowy, nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy, nie wykonując w tym czasie obowiązków służbowych, gdyż w ramach obowiązków powierzonych pracownikowi mieszczą się tylko czynności ściśle związane z zakresem jego obowiązków;
• Uchwała Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. akt II PZP 11/08:
• Kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce świadczenia pracy nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77[5] § 1 KP.

Z powyższego można wywnioskować, iż jeśli pracownik wykonuje obowiązki pracownicze w różnych miejscach i terminach, to nie stanowi to podróży służbowej, tylko pracę o charakterze mobilnym.

Pracownikiem mobilnym jest zatem taki pracownik, którego praca charakteryzuje się przemieszczaniem się (nie jest to delegacja, ale praca w tzw. terenie). Co więcej, przemieszczanie się nie może mieć charaktery jednorazowego, musi charakteryzować się stałością i być wpisane w zakres czynności pracowniczych na tym stanowisku.

Przykładem pracownika mobilnego jest przedstawiciel handlowy, czy też kierowca transportu.

A jeśli zastanawiasz się, jak rozliczyć delegację służbową po zmianie wysokości diety, to przejdź do tego artykułu.

Czas pracy pracownika mobilnego a przepisy prawa i orzecznictwo

Czas pracy pracownika został uregulowany w przepisie art. 128 Kodeksu pracy, który zawiera kluczowe definicje dotyczące czasu pracy: czasu pracy, doby i tygodnia pracy, a także pracy zmianowej oraz pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.

Należy wspomnieć, że chociaż najczęściej miejsce pracy określa się przez wyraźne wskazanie miejsca zatrudnienia o charakterze statycznym (zazwyczaj przez lokalizację zakładu pracy), to z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, np. jako sprzedawca, akwizytor, kontroler itp., Sąd Najwyższy jednoznacznie dopuścił określenie miejsca pracy poprzez określenie obszaru, jeśli obszar ten odzwierciedla rzeczywistą przestrzeń, w której praca jest wykonywana [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2001 r., sygn. akt I PKN 350/00].

Ponadto w uchwale z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. akt II PZP 11/08 Sąd Najwyższy stwierdził, że w odniesieniu do kierowcy transportu międzynarodowego możliwe jest w ramach wykonywania umówionej pracy wskazanie UE jako miejsca świadczenia pracy. Tak określony obszar musi jednak odpowiadać obszarowi, w którym pracownicy mobilni są na stałe zobowiązani do przemieszczania się lub będą w jego ramach wykonywać przewozy.

Czasem pracy pracownika wykonującego obowiązki pracownicze na określonym obszarze, do czego konieczne jest stałe przemieszczanie się, jest także czas poświęcony na niezbędne przejazdy. W czasie tych przejazdów pracownik pozostaje bowiem w dyspozycji pracodawcy, a świadczenie pracy (wykonywanie obowiązków pracowniczych) polega na samym przemieszczaniu się, bez którego nie byłoby możliwe wykonanie podstawowych zadań pracowniczych. Z tego punktu widzenia jest więc obojętne, jakim środkiem transportu pracownik się przemieszcza (własnym, dostarczonym przez pracodawcę czy publicznym), jak również czym się zajmuje w czasie przejazdu (prowadzi samochód, świadczy pracę możliwą do wykonania w czasie przejazdu czy też odpoczywa) [tak wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 lutego 2021 r., sygn. akt III PSKP 4/21].

W tym samym wyroku wskazano, że Czas pracy pracownika handlowego rozpoczyna się od wyjazdu z jego mieszkania w sytuacji, gdy pracodawca nie zorganizował dla niego żadnego miejsca, które mogłoby być traktowane jako zamiejscowa siedziba pracodawcy („biuro”), a praca polegała w całości na wykonywaniu zadań w placówkach handlowych, do których pracownik dojeżdżał samochodem z zajmowanego przez siebie mieszkania. W konsekwencji czasem pracy objęty jest w tym wypadku również powrót pracownika do miejsca zamieszkania po wykonaniu zasadniczego zadania pracowniczego. W takiej sytuacji nie można twierdzić, że nie jest wliczany do czasu pracy czas przejazdów pracownika świadczącego pracę w warunkach tak zwanej nietypowej podróży służbowej, w tym dojazd do pierwszego klienta, a następnie przejazd od ostatniego klienta do mieszkania pracownika.

W sytuacji, gdy pracodawca nie zorganizował dla pracownika żadnego miejsca („biura”), które mogłoby być traktowane jako filia jego siedziby i taką funkcję spełniało mieszkanie pracownika, pracownik już od momentu opuszczenia mieszkania rozpoczyna bezpośrednie czynności przygotowawcze do wykonania zasadniczego zadania służbowego (wizyty u klientów itp.).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 16 października 2009 r., sygn. akt I PK 89/09, co do zasady czas dojazdu pracownika do miejsca rozpoczęcia pracy – do miejsca wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy – nie jest czasem pracy, nawet wówczas, gdy pracownik świadczy pracę w ramach zadaniowego czasu pracy.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 10 września 2015 r., C-266/14 uznał, że w przypadku, gdy pracownicy nie mają stałego lub zwykłego miejsca pracy, czas dojazdu, który pracownicy ci poświęcają na codzienne przejazdy między ich miejscem zamieszkania a siedzibami pierwszego i ostatniego klienta wskazanymi przez ich pracodawcę, stanowi czas pracy w rozumieniu artykułu 2 pkt 1 dyrektywy 2003/88/WE dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy.

Podsumowanie

Konkludując, należy więc stwierdzić, że czasem pracy pracownika mobilnego wykonującego obowiązki pracownicze na określonym obszarze, do czego niezbędne jest stałe przemieszczanie się, jest:

• czas poświęcony na niezbędne przejazdy;
• czas pracy rozpoczyna się od momentu wyjazdu z domu, bądź z biura, a kończy powrotem do domu;
• w czasie tych przejazdów pracownik pozostaje bowiem w dyspozycji pracodawcy, a świadczenie pracy (wykonywanie obowiązków pracowniczych) polega na samym przemieszczaniu się, bez którego nie byłoby możliwe wykonanie podstawowych zadań pracowniczych;
• obojętne jest jakim środkiem transportu pracownik się przemieszcza (własnym, dostarczonym przez pracodawcę, czy publicznym).