Czym jest patent i co obejmuje?

Więcej na ten temat przeczytasz w niniejszym artykule.

Patent i jego zgłoszenie a przepisy prawa

Zagadnienia ogólne

Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej w przepisie art. 6 ust. 1 stanowi, że na warunkach określonych w ustawie udzielane są patenty oraz dodatkowe prawa ochronne na wynalazki, prawa ochronne na wzory użytkowe i znaki towarowe, a także prawa z rejestracji na wzory przemysłowe, topografie układów scalonych oraz oznaczenia geograficzne.

Komentowany przepis wymienia prawa własności przemysłowej udzielane przez właściwy Urząd Patentowy na ustawowych warunkach określonych w tej ustawie. Wśród tych prawa należy wymienić:

• patenty, które obejmują wynalazki;
• dodatkowe prawa ochronne na wynalazki;
• prawa ochronne na wzory użytkowe oraz znaki towarowe;
• prawa z rejestracji dotyczące wzorów przemysłowych, topografii oraz oznaczeń geograficznych.

Co należy rozumieć poprzez uzyskanie patentu?

Zgodnie z przepisem art. 63 Prawa własności przemysłowej:

• Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej [por. ust. 1];
• Zakres przedmiotowy patentu określają zastrzeżenia patentowe, zawarte w opisie patentowym. Opis wynalazku i rysunki mogą służyć do wykładni zastrzeżeń patentowych [por. ust. 2];
• Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym [por. ust. 3].

Warto również zapamiętać, że patent na wynalazek dotyczący sposobu wytwarzania obejmuje także wytwory uzyskane bezpośrednio tym sposobem [por. art. 64 ust. 1]. Patent na wynalazek, dotyczący użycia substancji stanowiącej część stanu techniki do uzyskania wytworu mającego nowe zastosowanie, obejmuje także wytwory specjalnie przygotowane zgodnie z wynalazkiem do takiego zastosowania [por. art. 65].

Tym samym patent na wynalazek (i odpowiednio prawo ochronne na wzór użytkowy lub prawo z rejestracji wzoru przemysłowego) jest prawem formalnym do wyłącznego korzystania z wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego poprzez dokonanie formalnego zgłoszenia i udzielenia przez Urząd Patentowy tego prawa.

Z kolei w literaturze wskazuje się, że:

• Patent jest podmiotowym prawem cywilnym o charakterze bezwzględnym, dającym możność rynkowej eksploatacji dobra niematerialnego w postaci wynalazku. Patent jako prawo powstające na mocy decyzji krajowego organu wywiera skutki tylko na terytorium państwa, którego organ wydał decyzję o udzieleniu prawa, i w okresie jego trwania;
• Z istoty patentu jako wyłącznego prawa własności przemysłowej wynika zatem jego ograniczony terytorialnie i czasowo charakter [tak K. Osajda (red. serii), Ł. Żelechowski (red. tomu), Prawo własności przemysłowej. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2022].

Prowadzisz firmę i chcesz zainwestować w nowe technologie? W tym artykule przeczytasz, co dzięki temu możesz zyskać po wprowadzeniu Polskiego Ładu.

Zgłoszenie wynalazku i decyzja

Aby uzyskać patent na dany wynalazek należy dokonać stosownego zgłoszenia. Zgodnie z przepisem art. 31 ust. 1 Prawa własności intelektualnej zgłoszenie wynalazku w celu uzyskania patentu powinno obejmować:

• podanie zawierające co najmniej oznaczenie zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia oraz wniosek o udzielenie patentu lub patentu dodatkowego;
• opis wynalazku ujawniający jego istotę;
• zastrzeżenie lub zastrzeżenia patentowe;
• skrót opisu.

Dodatkowo:

• zgłoszenie wynalazku powinno także zawierać rysunki, jeżeli są one niezbędne do zrozumienia wynalazku;
• zgłoszenie wynalazku, które obejmuje co najmniej podanie oraz części wyglądające zewnętrznie na opis wynalazku i na zastrzeżenie lub zastrzeżenia patentowe, daje podstawę do uznania zgłoszenia za dokonane.

Jeśli Urząd Patentowy uzna, że zgłoszenie nie zawiera wszystkich części, to wzywa do uzupełnienia braków formalnych. Zgłoszenie uważa się za dokonane w dniu wpłynięcia do Urzędu Patentowego ostatniego brakującego dokumentu.

Z kolei przepis art. 10 Prawa własności przemysłowej reguluje kwestie związaną z warunkami wydania decyzji o udzieleniu patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy oraz prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Z przepisu wynika również, że patent na wynalazek, prawo ochronne na wzór użytkowy oraz prawo z rejestracji wzoru przemysłowego powstaje konstytutywnie na podstawie decyzji administracyjnej.

Warunki o udzieleniu patentu obejmują następujące kwestie:

• złożenie wniosku o udzielenie patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji;
• proces postępowania o udzielenie ochrony rozwiązaniu technicznemu toczy się na wniosek (zgłoszenie) twórcy;
• treść zgłoszenia ma umożliwić oceny spełnienia przesłanek materialnoprawnych i kryteriów formalnych ochrony lub w przypadku wzoru przemysłowego – zgłoszenie do ochrony musi spełniać kryteria formalne;
• przesłanka nowości wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego i ich zgłoszenie do ochrony musi nastąpić przed wystąpieniem okoliczności niweczących tę nowość.

Urząd Patentowy jest zobowiązany do sprawdzenia – w zakresie wynikającym z obowiązujących przepisów – spełnienia tych warunków przez zgłoszony wynalazek. Sprawdzenie to następuje w ramach postępowania w sprawie uzyskania patentu, uregulowanego w przepisach ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.) oraz przepisach wykonawczych [por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25 lutego 2009 r., sygn. akt VI SA/Wa 2338/08].

Co więcej, do czasu opisania wynalazku oraz sformułowania zakresu cech technicznych, konstytuujących wynalazek, nie jest możliwe określenie jego przedmiotu. Zgodnie z art. 37 ust. 1 Prawa własności przemysłowej, do czasu wydania decyzji w sprawie udzielenia patentu, zgłaszający może wprowadzać uzupełnienia i poprawki do zgłoszenia, które nie mogą jednakże wykraczać poza to, co zostało ujawnione jako przedmiot rozwiązania, w opisie wynalazku, w dniu dokonania zgłoszenia. Brak zawarcia zastrzeżeń patentowych, określających zakres (przedmiotowy) ochrony wynalazku, uniemożliwia wprowadzenie uzupełnień i poprawek do zgłoszenia [por. art. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 grudnia 2004 r., sygn. akt VI SA/Wa 43/04].

Należy również pamiętać, że prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego jest zbywalne i podlega dziedziczeniu. Natomiast umowa o przeniesienie prawa wymaga, pod rygorem nieważności, zachowania formy pisemnej [por. art. 12 Prawa własności przemysłowej].

Pierwszeństwo do uzyskania patentu

W myśl art. 13 ust. 2, 3 i 5 Prawa własności przemysłowej, zgłoszenie uważa się za dokonane w dniu, w którym wpłynęło ono do Urzędu Patentowego RP z zachowaniem formy pisemnej również za pomocą telefaksu lub w postaci elektronicznej. W przypadku przesłania zgłoszenia telefaksem oryginał zgłoszenia powinien wpłynąć do organu w terminie 30 dni od daty nadania zgłoszenia telefaksem. Termin ten nie podlega przywróceniu. Jeżeli oryginał zostanie dostarczony po terminie, za datę zgłoszenia uznaje się dzień, w którym został on dostarczony. W takim przypadku zgłoszenie przesłane telefaksem uznaje się za niebyłe [tak Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 kwietnia 2020 r., sygn. akt VI SA/Wa 2566/19].

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że:

• Pierwszeństwo zwykłe to pierwszeństwo wynikające z prawidłowego zgłoszenia do ochrony wynalazku, wzoru przemysłowego lub wzoru użytkowego w UP RP. Zgłoszenie do ochrony podlega zasadzie formalizmu; warunki formalne są regulowane w art. 13;
• Pierwszeństwo do uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji oznacza się według daty zgłoszenia wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w UP RP. Pierwszeństwo określane jest ogólnie datą dzienną wpływu zgłoszenia do UP RP, bez precyzowania godziny wpływu.

Zakres wyłączności i licencja

Przepisy Prawa własności przemysłowej, w szczególności art. 66, wprost stanowi, że uprawniony z patentu może zakazać osobie trzeciej, niemającej jego zgody, korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy polegający na:

• wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, przechowywaniu lub składowaniu produktów będących przedmiotem wynalazku, eksportowaniu lub importowaniu ich do tych celów, lub
• stosowaniu sposobu będącego przedmiotem wynalazku, jak też używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, przechowywaniu lub składowaniu produktów otrzymanych bezpośrednio takim sposobem, eksportowaniu lub importowaniu ich do tych celów.

Jednocześnie uprawniony z patentu może w drodze umowy udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do korzystania z jego wynalazku (umowa licencyjna) [por. art. 66 ust. 2]. Uprawniony z patentu lub z licencji nie może nadużywać swego prawa, w szczególności przez uniemożliwianie korzystania z wynalazku przez osobę trzecią, jeżeli jest ono konieczne do zaspokojenia potrzeb rynku krajowego, a zwłaszcza gdy wymaga tego interes publiczny, a wyrób jest dostępny społeczeństwu w niedostatecznej ilości lub jakości albo po nadmiernie wysokich cenach [por. art. 68 ust. 1].

Więcej na temat umowa licencyjnej przeczytasz tutaj.

Wyłączność korzystania z wynalazku jest źródłem uprawnień zakazowych, a tzw. negatywny zakres patentu jest określony w art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1410 ze zm.). Wszystkie czynności wymienione w tym przepisie stanowią akty korzystania z wynalazku i są objęte monopolem patentowym uprawnionego. Konsekwentnie uprawniony z patentu może skutecznie zakazać osobom trzecim korzystania z patentu we wszystkich wymienionych formach, a dla stwierdzenia naruszenia patentu konieczne jest ustalenie, że osoba nieuprawniona zrealizowała w sposób zarobkowy lub zawodowy którąś z wymienionych postaci korzystania z wynalazku [tak postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 października 2016 r., sygn. akt I CZ 66/16].

Wynalazek jako przedmiot ochrony patentowej

Przedmiotem patentu może być zarówno wynalazek, który jest produktem, jak i wynalazek, który jest pewnym sposobem. O tym, czy w konkretnym wypadku mamy do czynienia z patentem na produkt, czy z patentem na sposób, rozstrzyga treść zastrzeżeń patentowych.

Zgodnie z przepisem art. 24 Prawa własności przemysłowej Patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania.

Z kolei przepis art. 25 Prawa własności przemysłowej stanowi, że:

• Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki [por. ust. 1];
• Przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób [por. ust. 2];
• Za stanowiące część stanu techniki uważa się również informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiadomości powszechnej, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie [por. ust. 3];
• Przepisy ust. 1-3 nie wyłączają możliwości udzielenia patentu na wynalazek dotyczący substancji lub mieszanin stanowiących część stanu techniki do zastosowania lub zastosowania w ściśle określony sposób w sposobach leczenia lub diagnostyki, o których mowa w art. 29 ust. 1 pkt 3, pod warunkiem że takie zastosowanie nie stanowi części stanu techniki [por. ust. 4];
• Przepisy ust. 1 i 2 nie wyłączają możliwości udzielenia patentu na wynalazek, jeżeli jego ujawnienie nastąpiło nie wcześniej niż sześć miesięcy przed dniem dokonania zgłoszenia wynalazku i było spowodowane oczywistym nadużyciem w stosunku do zgłaszającego lub jego poprzednika prawnego [por. ust. 5].

Kiedy nie udziela się patentów na wynalazek?

Patentów nie udziela się na:

• wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo;
• odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskiwane takimi sposobami; przepis ten nie ma zastosowania do sposobów mikrobiologicznych lub innych sposobów technicznych ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami, o ile nie są to odmiany roślin lub rasy zwierząt;
• sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu [por. art. 29 ust. Prawa własności przemysłowej].

Korzystasz z ulgi na działalność badawczo-rozwojową? Tutaj sprawdzisz, jakie nowe możliwości daje Polski Ład.

Orzecznictwo

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 czerwca 2021 r., sygn. akt II GSK 1264/18

• Zgodnie z art. 25 ust. 2 Prawo własności przemysłowej przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Wzoru nie uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa ochronnego, został podany do wiadomości powszechnej, był w Polsce jawnie stosowany lub wystawiony na widok publiczny, w sposób ujawniający dla znawcy dostateczne dane do stosowania tego wzoru użytkowego. Kryterium nowości wzoru użytkowego oceniane jest w skali światowej.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 grudnia 2019 r., sygn. akt VI SA/Wa 527/17

• Dla udowodnienia braku nowości rozwiązania muszą być spełnione łącznie trzy następujące przesłanki: udostępnienie rozwiązania technicznego do wiadomości powszechnej, udostępnienie musi nastąpić w takim zakresie, aby dla znawcy danej dziedziny ujawnione zostały dostateczne dane do stosowania wynalazku i udostępnienie to musi nastąpić przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu. Wyjątkiem jest przypadek określony w art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 324), w którym informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiadomości powszechnej, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie uznaje się również za stanowiące część stanu techniki.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 stycznia 2019 r., sygn. akt VI SA/Wa 1646/17

• Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika on dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Nie sposób nie zauważyć, że wprowadzając kryterium nieoczywistości na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o wynalazczości a aktualnie poziomu wynalazczego, ustawodawca posłużył się określeniem nieostrym i ustawowo niezdefiniowanym;
• Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika on dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Oznacza to, że nawet znawca w danej dziedzinie nie będzie mógł odtworzyć tego wynalazku bez dokonań twórczych, w sposób zawodowo rutynowy dojść do zastrzeganego rozwiązania. Za rozwiązanie oczywiste uważa się z kolei rutynowe dostosowanie znanego rozwiązania do danych warunków, proste wykorzystanie znanej zasady dla osiągnięcia oczywistego w świetle tej zasady celu, proste zastąpienie znanych środków technicznych w znanym rozwiązaniu ich ekwiwalentami, proste skojarzenie kilku znanych rozwiązań;
• Sposób uwzględnienia stanu techniki polega na wybraniu jednego dokumentu najbliższego rozwiązaniu przedmiotowemu i rozpatrzenia nieoczywistości przedmiotowego rozwiązania w stosunku do tego dokumentu lub dokumentów.

Podsumowanie

Niewątpliwie patent to prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku przez określony czas na określonym terytorium. Aby prawo to mogło uprawnionemu przysługiwać należy dokonać zgłoszenia zgodnie z wytycznymi wynikającymi z przepisów Prawa własności przemysłowej. Należy jednak pamiętać, iż aby uzyskać patent na wynalazek musi zostać spełniona przesłanka nowości wynalazku, co oznacza, iż musi być całkowicie nowy (nigdy dotąd nieprzedstawiony), a także mieć charakter praktyczny i wynalazczy. Przepisy Prawa własności przemysłowej stanowią również, że uprawniony z patentu może uzyskać patent na ulepszenie lub uzupełnienie wynalazku, które posiada cechy wynalazku, a nie może być stosowane samoistnie (patent dodatkowy). Można również uzyskać patent dodatkowy do już uzyskanego patentu dodatkowego. Tym samym istnieje możliwość uzyskania dodatkowego patentu.

Jeśli chcesz więcej przeczytać na temat znaków towarowych, to przejdź tutaj.

Źródła:

1. M. Bohaczewski, w: Ł. Żelechowski (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, t. VIIIA, Warszawa 2022
2. K. Osajda (red. serii), Ł. Żelechowski (red. tomu), Prawo własności przemysłowej. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2022
3. J. Sieńczyło-Chlabicz (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa 2020