Czym jest poręczenie i umowa poręczenia?

Więcej na temat samego poręczenia i umowy, która stanowi podstawę do powstania stosunku poręczenia przeczytasz w niniejszym artykule.

Umowa poręczenia

Zgodnie z przepieram art. 876 Kodeksu cywilnego:

• Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał [por. § 1];
• Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie [por. § 2].

Stronami umowy poręczenia są:

• poręczyciel, tj. osoba fizyczna jak i osoba prawna;
• wierzyciel.

Poręczenie, to nic innego jak umowa zobowiązująca, przez którą poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik takiego zobowiązania nie wykonał. Do jej zawarcia umowy poręczenia nie jest wymagana zgoda dłużnika. Umowa może dotyczyć zarówno długu istniejącego jak i przyszłego do wysokości z góry oznaczonej. Jednakże w zakresie długu przyszłego należy wskazać, że bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie [por. art. 878 § 2 Kodeksu cywilnego].

Warto zapamiętać, że pomimo braku uregulowania przedmiotu poręki w kodeksie cywilnym, to poręczenie służy zabezpieczeniu zobowiązania głównego, którym mogą być zobowiązania w pieniądzu i rzeczach oznaczonych co do gatunku. Oświadczenie poręczyciela, a także jego zmiana powinny być złożone na piśmie pod rygorem nieważności. Oświadczenie poręczyciela może zostać złożone przez reprezentującego go pełnomocnika również w formie pisemnej.

Wzór oświadczenia poręczyciela będącego osobą fizyczną znajdziesz tutaj.

Co więcej, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego:

• jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela [por. art. 880 Kodeksu cywilnego];
• w braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny [por. art. 881 Kodeksu cywilnego];
• poręczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie zapłacie długu, za który poręczył. Gdyby tego nie uczynił, a dłużnik zobowiązanie wykonał, nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze [por. art. 885 Kodeksu cywilnego];
• jeżeli poręczenie udzielone zostało za wiedzą dłużnika, dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić poręczyciela o wykonaniu zobowiązania. Gdyby tego nie uczynił, poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela, może żądać od dłużnika zwrotu tego, co wierzycielowi zapłacił, chyba że działał w złej wierze [por. art. 886 Kodeksu cywilnego].

Orzecznictwo

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2017 r., sygn. akt II CSK 609/16

• Oświadczenie poręczyciela powinno być złożone na piśmie pod rygorem nieważności (art. 876 § 2 k.c.). Bez wątpienia pisemne oświadczenie poręczyciela nie musi zawierać słowa „poręczam” (lub podobnego), lecz powinno z niego wynikać, że poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać oznaczone zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Forma ad solemnitatem dotyczy tylko oświadczenia woli poręczyciela, oświadczenie woli wierzyciela nie wymaga dla swej ważności zachowania żadnej formy szczególnej, może być złożone w dowolnej formie, w tym w sposób dorozumiany na przykład przez przyjęcie dokumentu zawierającego oświadczenie woli poręczyciela. Oświadczenia stron nie muszą być składane jednocześnie, przy czym jeżeli zostały złożone w różnych terminach, umowa poręczenia dochodzi do skutku z chwilą złożenia oświadczenia woli przez stronę, która składa oświadczenie woli jako druga.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 grudnia 2019 r., sygn. akt I ACa 1127/18

• Poręczenie jest umową akcesoryjną w stosunku do umowy pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem. Może obejmować także inne czynności prawne, ale w sprawie wystarczające jest skupienie się na relacji umownej związanej z umową pożyczki. Poręczyciel zobowiązuje się do spełnienia świadczenie na rzecz wierzyciela w razie nie wykonania zobowiązania przez dłużnika. W umowie poręczenia można ograniczyć zakres odpowiedzialności poręczyciela, oznaczając maksymalną wielkość tej odpowiedzialności jak tez wskazać, że odpowiada za całość lub część zobowiązania.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 marca 2019 r., sygn. akt I AGa 313/18

• Istotą poręczenia jest gwarancja, że poręczyciel wykona zobowiązanie, gdyby dłużnik go nie wykonał (art. 876 § 1 k.c.). Odpowiedzialność poręczyciela ma charakter zobiektywizowany i jest oparta na zasadzie ryzyka. To ryzyko jest wkalkulowane w obowiązek umowny i leży u podstaw stworzonego dla wierzyciela stanu zabezpieczenia. Jeżeli obowiązek poręczyciela stanie się aktualny, nie może on już powoływać na żadne przyczyny egozneracyjne. Poręczyciel nie może skutecznie uchylić się od odpowiedzialności w razie niespłacenia zobowiązania przez kredytobiorcę z powołaniem się na istniejące w dacie poręczenia zaufanie do kredytobiorcy i utratę tego zaufania po zapoznaniu się z dokumentami co do wypłacalności dłużnika.

Wzór umowy poręczenia znajdziesz tutaj.

Zakres zobowiązania poręczyciela

Zgodnie z przepisem art. 879 Kodeksu cywilnego:

• O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika [por. art. § 1];
• Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela [por. § 2].

Z powyższej regulacji wynika, że zobowiązanie poręczyciela zawsze odpowiada zobowiązaniu dłużnika. Jeśli zobowiązanie wyrażone jest w pieniądzu, to nie może ono ani mniejszej ani większe. Jednakże poręczyciel w swoim oświadczeniu może przyjąć na siebie odpowiedzialności przykładowo za część zobowiązania. W orzecznictwie z kolei wskazuje się, że o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Czyli, że w razie braku narzuconego sposobu realizacji zabezpieczeń, to wierzyciel decyduje w jakiej kolejności będzie się zaspokajał z poszczególnych instrumentów [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 sierpnia 2017 r., sygn. akt I ACa 792/16].

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika głównego rozstrzyga o zakresie zobowiązania poręczyciela. Wyjątkiem jest wyłączenie z zakresu zobowiązania poręczyciela wszystkich elementów treściowych zobowiązania dłużnika, o które zobowiązanie to powiększyło się wskutek czynności prawnych między wierzycielem a dłużnikiem dokonanych po udzieleniu poręczenia, tj.:

• spełnieniu świadczenia pieniężnego albo opiewającego na rzeczy oznaczone co do gatunku, do którego zobowiązany był dłużnik; jeżeli świadczenie dłużnika polegało na czynieniu, zaniechaniu albo gdy jego przedmiotem była rzecz oznaczona co do tożsamości, poręczyciel zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania;
• naprawieniu szkody wynikłej ze zwłoki dłużnika i innych wypadków nienależytego wykonania zobowiązania;
• naprawieniu szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, w tym wskutek niemożliwości świadczenia, za którą dłużnik ponosi odpowiedzialność;
• wydaniu surogatów świadczenia;
• zapłacie odsetek za opóźnienie oraz odsetek kapitałowych (co do tych ostatnich, jeśli zostały zastrzeżone przed udzieleniem poręczenia) 7594 ;
• zapłacie kary umownej zastrzeżonej w zobowiązaniu głównym [tak G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 879].

Wygaśnięcie zobowiązania poręczyciela

Przepis art. 882 Kodeksu cywilnego stanowi, że Jeżeli termin płatności długu nie jest oznaczony albo jeżeli płatność długu zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia, a jeżeli poręczył za dług przyszły – od daty powstania długu żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość powyższemu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela wygasa.

Poręczyciel ma prawo żądać od wierzyciela wezwania dłużnika do zapłaty albo dokonania wypowiedzenia, jeśli termin płatności długu nie jest oznaczony albo zależy od wypowiedzenia. Co do zasady sześciomiesięczny termin ten należy liczyć od dnia zawarcia umowy poręczenia. Jednakże istnieje możliwość odstąpienia od tegoż terminu, w przypadku gdyby w umowie poręczenia w inny sposób określono moment ustanowienia zabezpieczenia. Poręczyciel ma ograniczony ustawowo czas, w którym może wezwać wierzyciela do spowodowania płatności długu głównego.

Zarzuty przysługujące poręczycielowi

Zgodnie z przepisem art. 883 Kodeksu cywilnego:

• Poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi; w szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela [por. § 1];
• Poręczyciel nie traci powyższych zarzutów, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela [por. § 2];
• W razie śmierci dłużnika poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego [por. § 3].

Wśród zarzutów, które może podnieść poręczyciel wobec wierzyciela należy wymienić:

• zarzuty ze stosunku poręczenia;
• zarzuty z umowy poręczenia;
• zarzuty z innych stosunków prawnych.

Poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi głównemu w stosunku do wierzyciela. Dla realizacji potrącenia należy wypełnić warunki określone w przepisie art. 498 i następne Kodeksu cywilnego.

Podsumowanie

Co do zasady, poręczyciel zobowiązuje się do spełnienia świadczenia na rzecz wierzyciela w przypadku zaistnienia ryzyka, że dłużnik nie wykonania zobowiązania. Sama umowa poręczenia może być zawarta wyłącznie pomiędzy poręczycielem i wierzycielem – dłużnik nie musi wyrazić zgody o nawiązaniu takiej umowy. Należy jednak pamiętać, że warunkiem koniecznym do realizacji obowiązku wykonania zobowiązania przez poręczyciela jest co do zasady niewykonanie zobowiązania przez dłużnika.