Kiedy mogę odliczyć VAT od faktury? Omówienie na przykładach

Nie każdy przedsiębiorca, który prowadzi działalność gospodarczą może skorzystać z prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego od zakupów. Zasady odliczania podatku VAT zostały opisane w ustawie, jednak jak wiadomo nie zawsze w przepisie znajdziemy odpowiedzi na wszystkie nurtujące pytania. W dzisiejszej publikacji będziemy szukali odpowiedzi na pytanie kiedy mogę odliczyć podatek VAT od faktury. Dodatkowo postaramy się niektóre problematyczne kwestie omówić na przykładach.

Kiedy można odliczyć podatek VAT?

Przepis z ustawy o VAT mówiący o prawie do odliczenia podatku jest krótki i bardzo ogólny. Nie znajdziemy w nim odpowiedzi na wiele pytań, które pojawiają się w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej. Zanim jednak przejdziemy do szukania odpowiedzi przypomnijmy sobie co mówi ustawa o prawie do odliczenia podatku VAT od zakupów.

Ważne!

Kiedy odliczymy podatek VAT:

Prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje przedsiębiorcy, który jest czynnym zarejestrowanym podatnikiem VAT

VAT naliczony można odliczyć w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych

Wydatek będący podstawą odliczenia musi być właściwie udokumentowany, najczęściej jest to faktura VAT i dokument celny, chociaż są wyjątki od tej generalnej zasady, o których wspomnimy poniżej

Kiedy nie można odliczyć podatku VAT?

Przepisy opisują również okoliczności, w których prawo do odliczenia podatku VAT nie przysługuje lub jest ograniczone. Katalog tych czynności jest zamknięty. Nie oznacza to, że w praktyce nie spotkamy się z przypadkami, które nie są opisane wprost w przepisach, ale tym zajmiemy się w dalszej części naszej publikacji.

Ważne!

Kiedy nie odliczymy podatku VAT:

Od zakupu usług noclegowych i gastronomicznych z wyjątkiem zakupu usług noclegowych nabywanych w celu ich odsprzedaży i nabycia gotowych posiłków przeznaczonych dla pasażerów przez przedsiębiorców świadczących usługi przewozu osób

Na fakturze znajdują się transakcje nieopodatkowane lub podlegające zwolnieniu w VAT

Faktura lub korekta została wystawiona przez podmiot nieistniejący

Faktura dokumentuje czynność, które nie zostały dokonane

Faktura jest wystawiona w procedurze marży

Od części zakupów jest ograniczone prawo odliczenia VAT, przykładowo od samochodów osobowych używanych w sposób mieszany – w działalności i prywatnie

W przypadku działalności mieszanej, czyli opodatkowanej i zwolnionej podatek VAT naliczony odlicza się zgodnie z ustaloną proporcją

Jednak nie zawsze i nie każda transakcja gospodarcza jest tak zero jedynkowa jak to zostało opisane powyżej. Dlatego też omówimy kilka przypadków, które budzą uzasadnione obawy, co do przysługującego prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego.

Inne dokumenty uznawane za fakturę

W nielicznych przypadkach ustawodawca pozwala na odliczenie podatku VAT z dokumentów, które nie są ani fakturą ani dokumentem celnym, zobaczmy o czym mowa.

Prawo do odliczenia podatku VAT przysługuje również na podstawie:

Paragonu fiskalnego do kwoty 450 zł, na którym znajdzie się NIP przedsiębiorcy

Biletu jednorazowego za przejazd autostradą płatną, koleją, transportem samochodowym, statkami, promami, samolotami o ile posiada niezbędne dane, o których jest mowa w Rozporządzeniu w sprawie wystawiania faktur

Faktura konsumencka bez NIP

Jeżeli na paragonie z kasy fiskalnej nie znalazł się NIP przedsiębiorcy, to nie może się on pojawić również na fakturze wystawionej do tego paragonu. Pamiętamy o wysokich sankcjach, jakie zostały nałożone zmienioną ustawą o podatku VAT począwszy od 2020 roku.

Jednak w ostatnim czasie została wydana interpretacja podatkowa, którą warto w tym miejscu przytoczyć. Mowa o interpretacji nr 0112-KDIL1-1.4012.542.2022.2.EB z dnia 04.01.2023 r. Zapytanie dotyczyło wystawionej faktury do paragonu bez NIP. Zakup natomiast obejmował pelet, który służy do ogrzewania pomieszczeń użytkowych wynajmowanych w ramach zawartych umów. Najem jest opodatkowany w VAT. Na paragonie nie znalazł się numer NIP płatnika VAT. Na wystawionej fakturze do paragonu również nie było NIP a tylko dane prywatne, takie jak: imię nazwisko, adres wynajmowanej nieruchomości. We wniosku o interpretację wyjaśniono, że zakupiony opał służy jedynie do ogrzewania pomieszczeń użytkowych, które są wynajmowane i nie będzie wykorzystywany do celów prywatnych. Wynajmujący w uzasadnieniu interpretacji podkreślił, że w jego ocenie spełnia warunki do odliczenia podatku VAT naliczonego, a Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) zgodził się z tym stanowiskiem i przyznał przedsiębiorcy prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego od takiej faktury. Jednak uznał także, że brak NIP jest wadą techniczną, którą można naprawić wystawiając notę lub fakturę korygującą. A jak wiemy za wystawienie faktury z NIP do paragonu bez NIP sankcje grożą zarówno nabywcy, jak i sprzedawcy, dlatego w praktyce nie będzie możliwe naprawienie tej wady technicznej, ponieważ byłoby to działanie sprzeczne z prawem. Ta interpretacja może być myląca dla przedsiębiorców, którzy akurat na nią trafią i wprowadziła pewnego rodzaju dezinformację.

Brak NIP na fakturze

Teraz jest mowa o fakturach innych niż konsumenckie, na których może nie być numeru NIP lub ten numer będzie błędny. Na ten temat organy podatkowe wypowiadały się bardzo często i tutaj stanowisko jest jednolite – brak numeru NIP jest jedynie wadą techniczną, którą można skorygować.

Przykładowa interpretacja:

1. Nr 0114-KDIP1-3.4012.306.2022.2.KP dnia 24.08.2022 r.
2. Nr 0112-KDIL3.4012.195.2022.1.AK z dnia 12.07.2022 r.

Brak numeru NIP na fakturze nie jest przesłanką negatywną, która pozbawia przedsiębiorcę prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego.

Prawo do odliczenia 100% podatku VAT od pojazdów samochodowych

Od niektórych pojazdów samochodowych, innych niż samochody osobowe, pomimo tego, że ich dopuszczalna masa całkowita nie przekracza 3,5t, można odliczyć 100% podatku VAT od zakupu i wszystkich wydatków eksploatacyjnych. Wszystkie kategorie takich pojazdów zostały wymienione w ustawie o podatku VAT. Jednak w niektórych przypadkach wymagane jest jeszcze posiadanie dodatkowego badania technicznego pojazdu, które przeprowadza okręgowa stacja kontroli pojazdów. Badanie jest potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez tę stację. Dodatkowo w dowodzie rejestracyjnym pojazdu powinna się znaleźć odpowiednia adnotacja o spełnieniu tych wymagań. Organy podatkowe uparcie stoją na stanowisku, że dopiero spełnienie tych wszystkich warunków uprawnia do odliczenia 100% podatku VAT. Takie podejście prezentowane jest m.in. w interpretacji z dnia 23.08.2022 r. nr 0111-KB3-1.4012.482.2022.1.KO. W ocenie Dyrektora KIS prawo do odliczenia 100% kwoty podatku naliczonego przysługuje dopiero od dnia, w którym przedsiębiorca uzyska zaświadczenie i adnotację o spełnieniu ustawowych wymagań. Jednak akurat w przypadku tej interpretacji sprawa trafiła dalej do Sądu WSA, który przyznał rację przedsiębiorcy. W wyroku sygn. akt I SA/Gl 1216/22 z dnia 28.06.2023 r. Sąd uznał, że skarga jest zasadna. W uzasadnieniu wyroku zostało napisane m.in., że w świetle regulacji prawnej, zarówno dodatkowe badanie techniczne przeprowadzone przez okręgową stację kontroli pojazdów, potwierdzone zaświadczeniem oraz odpowiednia adnotacja w dowodzie rejestracyjnym pojazdu nie mają charakteru konstytutywnego. Prawo do odliczenia podatku należnego związane jest bowiem nie z odpowiednim wpisem w dowodzie rejestracyjnym czy wynikiem badania technicznego, ale z cechami danego pojazdu, które samoistnie wskazują na wykorzystywanie pojazdu do celów działalności gospodarczej.

Jest to niewątpliwie ważne rozstrzygnięcie dla przedsiębiorców, z tym że nie ma co się łudzić, że organy podatkowe zmienią swoje podejście, ponieważ nie jest to pierwsza sprawa, która trafiła do sądu i wyrok był korzystny dla przedsiębiorcy. Dopóki nie zostaną zmienione przepisy lub nie zostanie wydana interpretacja ogólna na pewno ten problem pozostanie nierozwiązany.

Pozorność transakcji – wyrok TSUE

Pisaliśmy na wstępie, że jedną z okoliczności wykluczający z prawa do odliczenia VAT jest dokumentowanie transakcji, które nie zostały dokonane, a więc mowa jest tutaj o ich pozorności. Tego typu sprawy na pewno nie są łatwe do udowodnienia. Najlepiej świadczy o tym fakt, że jedna z takich spraw trafiła aż do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Rozstrzygnięcie sprawy C‑114/22 zapadło w Wyroku Trybunału z dnia 23.05.2023 r. Sprawa była rozstrzygana na wniosek polskiego sądu NSA. Sprawa dotyczyła sprzedaży znaków towarowych, którą organ podatkowy uznał za pozorną. W swoim wyroku TSUE napisał m.in., że stwierdzenie nieważności transakcji tylko na podstawie normy krajowego prawa cywilnego i odmowa prawa do odliczenia VAT, bez konieczności wykazania, że doszło do transakcji pozornej jest sprzeczne z unijną Dyrektywą o podatku VAT. Dopiero spełnienie przesłanki pozwalające na zakwalifikowanie tej transakcji jako pozornej w świetle prawa Unii pozwoli na ocenę, że doszło do nadużycia prawa a transakcja jest wynikiem oszustwa.

Jest to niewątpliwie ważny wyrok TSUE, które może okazać się bardzo pomocny przy prowadzeniu tego typu spraw.

Prawo do odliczenia VAT od skradzionych towarów

Nie należy do rzadkości również taka sytuacja, w której dochodzi do utraty zakupionych towarów. Okoliczności może być wiele i trudno je tutaj wszystkie wymienić, jednak nam zależy tylko na pokazaniu ogólnego mechanizmu postępowania w takich przypadkach. Przepisy nie wypowiadają się na ten temat wprost, dlatego zrobimy to w oparciu o jedną z wydanych interpretacji podatkowych. Mowa o interpretacji z dnia 9 listopada 2020 r. nr 0114-KDIP4-2.4012.479.2020.1.WH. W interpretacji jest mowa o kradzieży paliw i towarów handlowych na jednej ze stacji prowadzonej na podstawie umowy agencyjnej. Pytanie dotyczyło prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego od skradzionych towarów. Do utraty towarów doszło bez wiedzy i woli przedsiębiorcy i z przyczyn od niego niezależnych. Dyrektor KIS zgodził się, że prawo do odliczenia VAT naliczonego w takim przypadku zostaje zachowane, ponieważ do kradzieży doszło z przyczyn niezawinionych przez przedsiębiorcę. W wyroku NSA sygn. akt I FSK 2088/19 z dnia 22.01.2021 r. Sąd również jasno podkreślił, że utrata towaru w wyniku należycie udokumentowanego, niezawinionego zdarzenia losowego, w tym przypadku kradzieży, nie może pozbawiać przedsiębiorcy prawa do odliczenia VAT z tego tytułu.

Podsumowanie

Przepisy, a konkretnie ustawa o podatku VAT, opisują kiedy przedsiębiorca zachowuje prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego od zakupów. Wymienione są również transakcje gospodarcze, które wykluczają prawo do odliczenia. Jednak jak się okazuje nie każda transakcja gospodarcza da się ująć w ramy prawne. Występują pewne sytuacje, w których organy podatkowe kwestionują prawo do odliczenia VAT. Niektóre z takich przypadków zostały dzisiaj omówione a wnioski opisane w oparciu o interpretacje podatkowe lub wyroki sądowe. Z niektórymi można się zgodzić, inne wydają się nie do końca zrozumiałe, a jeszcze inne kontrowersyjne. Każdy przedsiębiorca powinien znać przepisy, które dają prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego. Wszystkie działania wbrew tym przepisom mogą się skończyć dodatkowymi sankcjami lub innymi konsekwencjami finansowymi. W publikacji przytoczyliśmy świeży wyrok TSUE, w którym podkreślono, że w rozpatrywanej sprawie doszło do sprzeczności przepisów krajowych z przepisami unijnymi, a jak wiemy w takich przypadkach stosuje się te ostatnie. Publikacja miała na celu rzucić nieco więcej światła na możliwość odliczenia podatku VAT od faktury zakupowej, jednak na pewno nie wyczerpuje tematu.