Czym jest odpowiedzialność cywilnoprawna członków zarządu w spółce z o.o.?

Odpowiedzialność majątkowa członków zarządu

Zgodnie z przepisem art. 291 KSH Jeżeli członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniu, o którym mowa w art. 167 § 1 pkt 2 lub art. 262 § 2 pkt 3, odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

Z powyższej regulacji wynika, że członkowie zarządu odpowiadają wobec wierzycieli spółki, a nie wobec samej spółki. Co więcej członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność wyłącznie przez okres trzech lat od dnia zarejestrowania spółki albo zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

Odpowiedzialność członków organów za wyrządzoną szkodę

Zgodnie z przepisem art. 293 KSH:

• Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy [por. § 1].
• Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny [por. § 3].

Do powstania odpowiedzialności określonej w art. 293 niezbędne jest łączne spełnienie się poniższych przesłanek:

1. sprawcą szkody wyrządzonej spółce jest funkcjonariusz spółki wskazany w art. 293 § 1 – na podstawie tego przepisu nie mogą odpowiadać inne osoby (np. pełnomocnicy ustanowieni przez zgromadzenie wspólników, kurator, o którym mowa w art. 253 § 2), gdyż wyliczenie ma charakter enumeratywny;
2. funkcjonariusz wyrządził spółce szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c.;
3. między zachowaniem funkcjonariusza a szkodą zachodzi adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.;
4. szkoda została wyrządzona działaniem bądź zaniechaniem bezprawnym albo sprzecznym z umową spółki;
5. szkodę wyrządzono w sposób zawiniony, przy czym przyjmuje się domniemanie winy funkcjonariusza spółki.

Działania lub zaniechania sprzeczne z prawem

Co do zasady, w ślad za stanowiskiem doktryny, odpowiedzialność wynikająca z powyższych regulacji dotyczy zaniechania i działania, jest solidarna między członkami wszystkich organów, jeżeli szkoda powstała w związku z działaniem wszystkich organów. Przez pojęcie działań lub zaniechań sprzecznych z prawem należy rozumieć uchybienia względem przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Nie wydaje się zasadny zaprezentowany w literaturze przedmiotu pogląd, jakoby przez pojęcie działalności sprzecznej z prawem rozumieć jedynie działalność naruszającą przepisy kodeksu handlowego [tak J. Giezek, D. Wnuk, Odpowiedzialność cywilna i karna w spółkach prawa handlowego, Warszawa 1994, s. 22].

Działania lub zaniechania sprzeczne z umową spółki

Odpowiedzialność na podstawie regulacji wynikającej z przepisu art. 293 KSH powodują również działania i zaniechania, które stoją w sprzeczności z umową spółki. Odnosić się to będzie w szczególności do naruszenia zawartego w umowie obowiązku konsultowania podjęcia w imieniu spółki określonych czynności ze wskazanym w tej umowie organem czy też gremium. Nie bez znaczenia mogą być też dokonane postanowieniami umownymi podziały kompetencji między członków organów spółki [tak A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2023, art. 293].

Orzecznictwo

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 czerwca 2015 r., sygn. akt II CSK 554/14

• Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu spółki są: niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, szkoda, związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków a szkodą oraz zawinienie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków. Spółka powinna udowodnić szkodę i niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, a na członku zarządu spoczywa ciężar dowodu braku winy, czyli dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu swych obowiązków.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 września 2008 r., sygn. akt II CSK 118/08

• W literaturze wskazuje się, że celem odrębnego uregulowania odpowiedzialności odszkodowawczej ex contractu członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatorów było przede wszystkim ścisłe określenie przesłanki niewykonania lub nienależytego wykonania łączącego ich ze spółką stosunku organizacyjnego. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie musi się łączyć, z naruszeniem przepisów obowiązującego prawa lub postanowień umowy spółki. W konsekwencji, niezastosowanie się wymienionych osób do uchwał i decyzji poszczególnych organów spółki może uzasadniać odpowiedzialność tych osób na podstawie art. 293 k.s.h. tylko o tyle, o ile uchwały te i decyzje mają umocowanie w przepisach obowiązującego prawa lub w umowie spółki. Jeżeli natomiast niewykonana przez członka organu uchwała lub decyzja została wydana bez upoważnienia do tego w przepisach obowiązującego prawa lub w postanowieniach umowy spółki, niezastosowanie się do niej nie może uzasadniać odpowiedzialności na podstawie art. 293 k.s.h.

Pozew wspólnika o naprawienie szkody w spółce

Zgodnie z przepisem art. 295 KSH:

• Jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy wspólnik może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce [por. § 1];
• Na żądanie pozwanego, zgłoszone przy pierwszej czynności procesowej, sąd może nakazać złożenie kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody grożącej pozwanemu. Wysokość i rodzaj kaucji sąd określa według swojego uznania. W przypadku niezłożenia kaucji w wyznaczonym przez sąd terminie pozew zostaje odrzucony [por. §2];
• Na kaucji służy pozwanemu pierwszeństwo przed wszystkimi wierzycielami powoda [por. §3];
• Jeżeli powództwo okaże się nieuzasadnione, a powód, wnosząc je, działał w złej wierze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa, obowiązany jest naprawić szkodę wyrządzoną pozwanemu [por. § 4].

W przypadku wytoczenia powództwa przez wspólnika na podstawie art. 295 oraz w razie upadłości spółki, osoby obowiązane do naprawienia szkody nie mogą powoływać się na uchwałę wspólników udzielającą im absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie [por. art. 296 KSH].

Orzecznictwo

Co więcej w orzecznictwie wskazuje się, że:

• Każdy wspólnik może wnieść pozew o naprawienie szkody spółce. Prawo żądania przez wspólnika sp. z o.o. na podstawie art. 295 § 1 k.s.h. naprawienia szkody wyrządzonej spółce stanowi jego uprawnienie organizacyjne współtworzące udział. Legitymacja ta ma charakter formalny i materialny, a legitymowany w ten sposób podmiot, nie będąc stroną stosunku prawnego, którego dotyczy sprawa, może żądać jego ochrony, ustalenia lub ukształtowania niezależnie od uprawnień strony tego stosunku, gdyż ma własny interes prawny w jego szeroko rozumianej ochronie. Ze względu na łączący wspólnika stosunek członkostwa, wspólnik ma własny interes prawny w domaganiu się sądowej ochrony praw podmiotowych przysługujących spółce [por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r., sygn. akt III CSK 317/17]];
• Celem powództwa wniesionego na podstawie art. 295 § 1 k.s.h. jest ochrona interesów spółki, a nie ochrona interesów wspólnika, tak więc brak podstaw do uznania, że może być ono w takiej sytuacji zakwalifikowane jako prawo podmiotowe wykonywane bezprawnie. W wypadku nieujawnienia przez członka zarządu wszystkich faktów i dokumentów dotyczących działalności zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może on skutecznie podnieść zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez wspólnika większościowego, który głosował za udzieleniem absolutorium, a następnie wniósł powództwo na podstawie art. 295 k.s.h [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. II CSK 627/13].

Podsumowanie

Odpowiedzialność cywilnoprawna w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością spoczywa na członkach zarządu i rozpoczyna się dopiero z wpisem spółki do rejestru czy wpisem do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego.

A jeśli zastanawiasz się czym jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jak ją założyć i gdzie zgłosić? W tym artykule przedstawimy wszystkie najważniejsze informacje dotyczące tejże spółki w oparciu o przepisy prawa.

Źródła:

1. M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 293.