Ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne

Kogo dotyczy ustawa antykorupcyjna?

Ustawa antykorupcyjna wskazuje, że ograniczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej dotyczy osób publicznych, czyli m.in.:

1. osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (np. prezydent, marszałek sejmu, marszałek senatu, premier, minister, prezes NIK, rzecznik praw obywatelskich, rzecznik małych i średnich przedsiębiorców, prezes NBP itp.);
2. pracowników urzędów państwowych, w tym członków korpusu służby cywilnej, zajmujących stanowiska:
   • dyrektora generalnego, dyrektora departamentu, ich zastępcy oraz naczelnika wydziału — w urzędach naczelnych i centralnych organach państwowych (czyli w tych wymienionych przykładowo w pkt.1),
   • dyrektora urzędu wojewódzkiego, dyrektora wydziału i jego zastępcy oraz głównego księgowego — w urzędach terenowych organów rządowej administracji ogólnej;
3. pracowników urzędów państwowych, w tym członków korpusu służby cywilnej, zajmujących stanowiska równorzędne pod względem płacowym ze stanowiskami wymienionymi w pkt. 2;
4. innych niż wymienieni w pkt. 2 i 3 członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej (np. w Krajowej Informacji Skarbowej, Izbach Administracji Skarbowej, urzędach skarbowych, urzędach celno-skarbowych);
5. wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, ich zastępców, skarbników gmin, sekretarzy gmin, kierowników jednostek organizacyjnych gminy, osób zarządzających i członków organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi oraz innych osób wydających decyzje administracyjne w imieniu wójta, burmistrza lub prezydenta miasta;
6. członków zarządów powiatów, skarbników powiatów, sekretarzy powiatów, kierowników jednostek organizacyjnych powiatu, osób zarządzających i członków organów zarządzających powiatowymi osobami prawnymi oraz innych osób wydających decyzje administracyjne w imieniu starosty;
7. członków zarządów województw, skarbników województw, sekretarzy województw, kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, osób zarządzających i członków organów zarządzających wojewódzkimi osobami prawnymi oraz innych osób wydających decyzje administracyjne w imieniu marszałka województwa;
8. pracowników przedsiębiorstw państwowych zajmujących stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa, jego zastępcy oraz głównego księgowego;
9. osób pełniących w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa oraz spółkach, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji, funkcje prezesa, wiceprezesa i członka zarządu (obecnie w Sejmie jest projekt podwyższający wielkość z 50% do 100%);
10. innych osób pełniących funkcje publiczne, jeżeli ustawa szczególna tak stanowi.

Pełny katalog osób, które w związku z pełnieniem funkcji publicznej podlegają ograniczeniom w prowadzeniu działalności gospodarczej, wymienia art. 2 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. 2023, poz.1090).

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

Zgodnie z art.4 ustawy antykorupcyjnej osoby publiczne w okresie sprawowania tej funkcji nie mogą m.in.:

• prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielami czy pełnomocnikami w prowadzeniu takiej działalności;
• być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych;
• być członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą;
• posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego — w każdej z tych spółek;
• być zatrudnione lub wykonywać w spółkach prawa handlowego innych zajęć, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność.

Oświadczenie o działalności gospodarczej małżonka

Osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe obowiązane są do złożenia przełożonemu oświadczenia o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka — przed powołaniem na stanowisko — a także o zamiarze podjęcia takiej działalności lub zmianie jej charakteru — w trakcie pełnienia funkcji.

Odpowiednia komisja wydaje opinię, czy działalność gospodarcza małżonka może wywołać podejrzenie o stronniczość lub interesowność osoby zajmującej kierownicze stanowisko państwowe.

Zakaz zatrudnienia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie może być zatrudniony lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego (JST) posiadają (bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty) co najmniej 10% akcji lub udziałów.

Wójt, burmistrz czy prezydent miasta pozostający w stosunku pracy z pracodawcami wymienionymi powyżej powinni otrzymać urlop bezpłatny na okres sprawowania funkcji oraz trzy miesiące po jego zakończeniu — bez względu na rodzaj i czas trwania stosunku pracy.

Jeśli w trakcie sprawowania funkcji publicznej Skarb Państwa lub JST nabędzie co najmniej 10% udziałów/akcji w spółce, w której wójt, burmistrz lub prezydent miasta są zatrudnieni na podstawie stosunku pracy, przysługuje mu urlop bezpłatny. Okres urlopu obejmuje pełną kadencję wójta, burmistrza lub prezydenta miasta oraz trzy miesiące po jej zakończeniu. Bieg urlopu bezpłatnego rozpoczyna się od dnia nabycia udziałów/akcji przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządową.

Udzielony w powyższym trybie urlop bezpłatny ulega skróceniu do trzech miesięcy, licząc od dnia, w którym Skarb Państwa lub JST przestaną posiadać w spółce prawa handlowego co najmniej 10% akcji/udziałów.

Stosunek pracy zawarty na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, przedłuża się do trzech miesięcy po zakończeniu tego urlopu.

Roczny zakaz zatrudnienia

Wójt, burmistrz, prezydent miasta przed upływem roku od zaprzestania wykonywania funkcji publicznej nie może być zatrudniony lub wykonywać innych zajęć u przedsiębiorcy, dla którego wydawał (lub brał w tym udział) rozstrzygnięcia w jego sprawie. Nie dotyczy to decyzji administracyjnych w sprawie ustalenia wymiaru podatków i opłat lokalnych, z wyjątkiem decyzji dotyczących ulg i zwolnień.

Powyższe oznacza, że jeżeli wójt (bądź burmistrz czy prezydent miasta) w stosunku do danego przedsiębiorcy:

• brał udział w wydawaniu rozstrzygnięcia w jego sprawie — nie może być u niego zatrudniony przez rok od zakończenia kadencji;
• brał udział w wydawaniu rozstrzygnięcia w jego sprawie, ale dotyczyła ona ustalenia wymiaru podatków i opłat lokalnych — może być u niego zatrudniony bez „czasu wyczekiwania”;
• brał udział w wydawaniu rozstrzygnięcia w jego sprawie, a postępowanie dotyczyło ulg/zwolnień z podatków i opłat lokalnych — nie może być u niego zatrudniony przez rok po zakończeniu kadencji.

W uzasadnionych przypadkach zgodę na zatrudnienie przed upływem roku może wyrazić komisja powołana przez Prezesa Rady Ministrów.

Kary za złamanie zakazów

Podstawowym skutkiem naruszenia wymienionych zakazów przez osoby pełniące funkcje publiczne jest ich odwołanie albo rozwiązanie umowy o pracę, a w przypadku wójta, burmistrza oraz prezydenta miasta — wygaśnięcie mandatu.

Ponadto wybór lub powołanie do władz spółki, spółdzielni lub fundacji z naruszeniem powyższych zakazów jest z mocy prawa nieważny i nie podlega wpisaniu do KRS.

Członkowie zarządu województwa czy powiatu, którzy przed dniem wyboru prowadzili działalność gospodarczą, są obowiązani do zaprzestania jej prowadzenia w ciągu 3 miesięcy od dnia wyboru.

Europoseł a działalność gospodarcza

Zasady przewodnie pracy posłów Parlamentu Europejskiego (PE) określa Kodeks postępowania posłów do Parlamentu Europejskiego. Stanowi on, że europosłowie działają wyłącznie w interesie publicznym oraz że kierują się bezinteresownością, uczciwością, otwartością, starannością, rzetelnością, odpowiedzialnością oraz poszanowaniem powagi i reputacji Parlamentu.

Ponadto Kodeks zobowiązuje europosłów do składania szczegółowych oświadczeń o ich prywatnych interesach, posiadanych aktywach, a w stosownych przypadkach także o wystąpieniu konfliktu interesów.

A zatem europoseł nie ma wprost określonego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, musi jednak w wyżej wymienionym oświadczeniu podać informacje m.in. o:

• działalności zawodowej, jaką prowadził w okresie 3 lat poprzedzających wybór do Parlamentu, oraz członkostwie w tym okresie w radach nadzorczych, zarządach przedsiębiorstw, organizacjach pozarządowych, stowarzyszeniach lub innych organach posiadających osobowość prawną wraz z uzyskanym dochodem;
• wszelkiej działalności za wynagrodzeniem, którą wykonuje równolegle z wykonywaniem mandatu — jeśli całkowite wynagrodzenie za tę działalność (zarówno regularną, jak i okazjonalną) przekracza 5 000 euro brutto w roku kalendarzowym.

Podsumowanie

Objęte zakazem prowadzenie działalności gospodarczej są osoby pełniące kluczowe funkcje w państwie, zarówno na szczeblu administracji państwowej, jak i samorządowej.

Ustawa antykorupcyjna określa zasady obowiązujące w Polsce i dotyczy osób o różnych uprawnieniach, od najwyższych stanowisk państwowych po pracowników urzędów gminnych.

Dodatkowo, w zależności od rodzaju stanowiska i pełnionej funkcji, ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej regulują także odrębne przepisy, np. ustawa o pracownikach samorządowych, o samorządzie gminnym, o wykonywaniu mandatu posła i senatora, o służbie cywilnej itd., w których należy szukać dodatkowych praw i obowiązków.

Jeśli natomiast chodzi o europosłów, to obowiązuje ich przede wszystkim Kodeks postępowania posłów do PE oraz inne akty wewnętrzne Parlamentu Europejskiego, w których znajdują się szczegółowe odniesienia do działalności gospodarczej prowadzonej przez posłów.