Małgorzata Jagusiak 
W pewnych okolicznościach musi być sprawowana opieka nad dziećmi do osiągnięcia przez nie określonego wieku. Dotyczy to zarówno opieki nad dzieckiem chorym, jak i zdrowym. W dzisiejszej publikacji opiszemy, jakie obowiązują przepisy w tym zakresie.
Opieka nad dzieckiem – jak należy ją rozumieć?
Opieka nad dzieckiem oznacza zajmowanie się nim w czasie, w którym musi pozostać w domu z różnych powodów. Przykładowo może to być zamknięcie żłobka, przedszkola, zdalna nauka w szkole, pobyt na kwarantannie. Ustawodawca ustanowił w takich sytuacjach dwie kategorie przepisów, które:
- Uprawniają do wykorzystania 2 dni wolnych od pracy lub 16 godzin – wynika to z ustawy Kodeks pracy.
- Zasiłek opiekuńczy z tytułu sprawowania opieki nad chorym lub zdrowym dzieckiem – wynika to z przepisów ZUS.
Komu przysługują 2 dni wolne od pracy?
Przyznanie dwóch dni wolnych z tytułu opieki nad dzieckiem wynika z Kodeksu pracy (art. 188), gdzie zostało wskazane, że pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin lub 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Przy czym nie ma znaczenia, czy pracownik wychowuje jedno czy więcej dzieci, w każdym przypadku wymiar jest taki sam. O sposobie skorzystania z tego uprawnienia decyduje pracownik (w dniach czy w godzinach) w pierwszym składanym wniosku.
Zasiłek opiekuńczy na dziecko
Z zasiłku opiekuńczego można skorzystać na zdrowe i chore dziecko. Prawo do uzyskania takiego zasiłku wynika już z przepisów ZUS i mogą z niego skorzystać pracownicy, którzy opłacają składkę na ubezpieczenie chorobowe. Przy zatrudnieniu na umowę o pracę ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe, a więc ta informacja będzie ważna dla osób zatrudnionych na umowę zlecenie, gdzie to ubezpieczenie jest dobrowolne. To samo dotyczy osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, dla których składka chorobowa jest również dobrowolna. Nieco inaczej będzie wyglądała sytuacja z przyznaniem zasiłku opiekuńczeńczego na zdrowe i chore dziecko, co opiszemy poniżej.
Zasiłek opiekuńczy na dziecko zdrowe
Zasiłek opiekuńczy na dziecko zdrowe może otrzymać pracownik, który spełnia poniższe warunki:
- będzie opiekować się dzieckiem, które nie ukończyło 8 lat, a w przypadku dzieci z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności 18 lat,
- jest rodzicem, opiekunem, rodzicem adopcyjnym, rodzicem zastępczym,
- posiada ubezpieczenie chorobowe, czyli jest zatrudniony na umowę o pracę lub umowę zlecenie z dobrowolnym chorobowym.
Okoliczności uzasadniające przyznanie zasiłku na zdrowe dziecko mogą być przykładowo następujące:
- zamknięty żłobek, przedszkole, szkoła,
- choroba niani/opiekunki dziecka,
- izolacja w związku z chorobą zakaźną,
- dotychczasowy opiekun (rodzic, współmałżonek) dziecka jest chory.
W celu potwierdzenia konieczności pozostania ze zdrowym dzieckiem w domu pracownik musi złożyć formularz ZAS-36 “Oświadczenie o sprawowaniu opieki nad dzieckiem do 8 lat”. Na tym druku należy w sposób szczegółowy opisać przyczynę, dla której niezbędne jest przyznanie zasiłku opiekuńczego. Wszystkie dane muszą być prawdziwe i zgodne ze stanem faktycznym. Jeżeli dotychczasowy opiekun jest chory, to należałoby również załączyć kserokopię zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego to zdarzenie.
Zasiłek opiekuńczy na dziecko chore
W przypadku dziecka chorego nie ma już potrzeby przedkładania dodatkowych dokumentów potwierdzających konieczność otrzymania zasiłku opiekuńczego. Choroba dziecka będzie potwierdzona przez lekarza na wystawionym zaświadczeniu lekarskim. Podobnie jak przy dziecku zdrowym osobami uprawnionymi będą rodzice, opiekunowie, rodzice adopcyjni i zastępczy. Zasiłek opiekuńczy przysługuje na dzieci chore do ukończenia przez nie 14 lat.
Za jaki okres przysługuje zasiłek opiekuńczy?
Zasiłek opiekuńczy przysługuje nie dłużej niż za okres:
- 60 dni w roku kalendarzowym – opieka nad dzieckiem zdrowym do 8 lat lub chorym do 14 lat.
- 14 dni w roku kalendarzowym – opieka nad dzieckiem powyżej 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny.
- 30 dni w roku kalendarzowym – opieka chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 14 lat, ale nie ukończyło 18 lat.
Przykład 1
Pani Jadzia posiada troje dzieci w wieku do 14 lat. W takim przypadku może skorzystać z wypłaty zasiłku opiekuńczego w roku kalendarzowym za okres 60 dni.
Przykład 2
Pan Andrzej i pani Ania są zatrudnieni na umowę o pracę u różnych pracodawców, są małżeństwem i posiadają dwoje dzieci w wieku 5 i 10 lat. W okresie od 1 do 10 lipca pani Ania była na zwolnieniu lekarskim na 10-letnie dziecko. Natomiast pan Andrzej poszedł na opiekę na 5-letnie dziecko w okresie od 5 do 10 sierpnia. Łącznie wykorzystali oni 16 dni opieki, a więc pozostało jeszcze do wykorzystania 44 dni (60 dni – 16 dni).
Zasiłek opiekuńczy – jak go uzyskać?
Żeby otrzymać zasiłek opiekuńczy, zarówno na zdrowe, jak i chore dziecko, musi być złożonych kilka dokumentów do ZUS:
- Formularz Z-15A “Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem”.
- Zaświadczenie płatnika składek:
- Z-3 – w przypadku pracowników,
- Z-3b – w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą lub osób współpracujących,
- Z-3a – w pozostałych przypadkach, np. osoby zatrudnione na umowę zlecenie.
Prawo do ubiegania się o zasiłek opiekuńczy wygasa po upływie 6 miesięcy liczonych od ostatniego dnia, za który przysługuje zasiłek.
Przykład 3
Pani Krystyna sprawowała opiekę nad dzieckiem od 1 do 15 sierpnia. Ostatnim dniem jest 15 sierpnia, a więc termin na złożenie wymaganych dokumentów uprawniających do wypłaty zasiłku opiekuńczego minie 15 lutego następnego roku.
Wymagane dokumenty należy złożyć do ZUS za pośrednictwem płatnika składek, w przypadku osób zatrudnionych lub osobiście, w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą. Można to zrobić elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS), za pośrednictwem poczty lub złożyć bezpośrednio w jednostce ZUS. Wypłata zasiłku opiekuńczego powinna nastąpić w terminie do 30 dni. W przypadku pracodawcy, który zgłasza do ubezpieczeń społecznych do 20 pracowników ZUS wypłaca zasiłek opiekuńczy. Natomiast pracodawca zatrudniający powyżej 20 pracowników sam wypłaca takie zasiłki.
Dodatkowy zasiłek opiekuńczy
Dodatkowy zasiłek opiekuńczy może być przyznany jeśli matka dziecka w czasie 8 tygodni po porodzie nie może się opiekować nowo narodzonym dzieckiem. W takim przypadku ojciec dziecka lub inny członek rodziny może otrzymać dodatkowy zasiłek opiekuńczy. Okres pobierania dodatkowego zasiłku opiekuńczego nie jest wliczany do limitu 60 dni zasiłku. Ustawodawca może wprowadzić dodatkowy zasiłek opiekuńczy również w innych okolicznościach, chociażby jak to miało miejsce ostatnio w okresie pandemii. Wydawane są wówczas przepisy, które w sposób szczegółowy regulują komu i na jakich zasadach przysługuje zasiłek.
Opieka na dziecko – podsumowanie
Przepisy pozwalają, żeby osoby zajmujące się dziećmi chorymi do ukończenia przez nie 14 roku życia, a w przypadku dzieci niepełnosprawnych 18 lat, mogły korzystać z zasiłku opiekuńczego, o ile podlegają pod ubezpieczenie chorobowe. Jeżeli dzieci nie mają skończonych 8 lat można również skorzystać z tego zasiłku w pewnych okolicznościach również na dziecko zdrowe. Maksymalny wymiar zasiłku opiekuńczego w roku kalendarzowym nie może przekroczyć 60 dni, do tego limitu nie sumuje się 8 tygodni dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Niezbędne dokumenty, o których pisaliśmy w publikacji należy złożyć do jednostki ZUS w maksymalnym terminie 6 miesięcy od dnia opieki. W przeciwnym razie nie dostaniemy wypłaty zasiłku opiekuńczego. Jeżeli by się tak okazało, że organ ZUS odmówi nam wypłaty zasiłku, to można złożyć odwołanie do rejonowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał taką decyzję. Osoby zatrudnione na umowę o pracę mają jeszcze prawo do 2 dni wolnych od pracy na podstawie przepisów ustawy Kodeks pracy, co jest dodatkowym przywilejem poza możliwością skorzystania z zasiłku opiekuńczego.
Justyna Czerwińska
Marta Matylda Kania
Adam Sawicki
