Rękojmia konsumencka jako nowa instytucja w prawach konsumenta

O przyczynach i projektowanych zmianach wprowadzonych w analizowanym projekcie ustawy przeczytasz w niniejszym artykule, a z procesem legislacyjnym zapoznasz się tutaj.

Przyczyna i potrzeby wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie ustawy

Prowadzone prace legislacyjne związane są z koniecznością wdrożenia do polskiego porządku dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE oraz uchylającej dyrektywę 1999/44/WE (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 136, s. 28).

Zgodnie z niektórymi założeniami ww. dyrektywy:

• W celu utrzymania konkurencyjności na światowych rynkach Unia powinna usprawnić funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz skutecznie sprostać licznym wyzwaniom, które stawia obecnie gospodarka w coraz większym stopniu napędzana zmianami technologicznymi. Strategia jednolitego rynku cyfrowego określa kompleksowe ramy mające ułatwić integrację aspektu cyfrowego z rynkiem wewnętrznym.

• Niniejsza dyrektywa powinna obejmować przepisy mające zastosowanie do sprzedaży towarów, w tym towarów z elementami cyfrowymi, jedynie w odniesieniu do najważniejszych elementów umowy, które są wymagane do usunięcia barier na rynku wewnętrznym wynikających z prawa umów. Z tego względu należy w pełni zharmonizować przepisy określające wymogi zgodności z umową, środki ochrony prawnej przysługujące konsumentom w przypadku braku zgodności towarów z umową oraz główne zasady korzystania z tych środków, a także zwiększyć poziom ochrony konsumentów w stosunku do dyrektywy 1999/44/WE.

Wobec powyższego należy wskazać, że cel dyrektywy zakłada m.in. konieczność przyczyniania się do usprawnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego, a co za tym idzie zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony konsumentów.

WAŻNE – ochrona ta dotyczyć ma w szczególności ustanowienia przepisów określających wymogi zgodności towaru z umową sprzedaży (zawartej pomiędzy konsumentem a sprzedawcą).

Rękojmia i projektowane zmiany

Czym jest rękojmia?

Nowelizacja wynikająca z ustawy o prawach konsumenta wprowadziła do ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny jednolitą regulację odpowiedzialności sprzedawcy za jakość rzeczy sprzedanej, opartą na koncepcji wady (rękojmia), przy czym definicja wady fizycznej uwzględnia przyjętą w dyrektywie 1999/44/WE konstrukcję niezgodności towaru z umową, a odpowiedzialność sprzedawcy w umowach z udziałem konsumentów wykazuje jedynie pewne odrębności wynikające z wymogów dyrektywy 1999/44/WE.

W dziale II Kodeksu cywilnego, w szczególności w przepisach art. 556 i nast. uregulowano kwestie związane z rękojmią. Zgodnie zatem z przepisem art. 556 Kodeksu cywilnego Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia).

Z kolei zgodnie z przepisem art. 556(1) § 1 KC, w szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1. nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
2. nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
3. nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
4. została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi obejmuje dwa rodzaje wad: fizyczne i prawne. Wada fizyczna rzeczy uregulowana została w art. 556(1) KC, natomiast wada prawna – w art. 556(3) KC. Ustawodawca nie definiuje samego pojęcia wady. W orzecznictwie podkreśla się, że wada nie może być jednocześnie wadą fizyczną i prawną [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2018 r., sygn.. akt IV CSK 323/17].

O tym czym się różni rękojmia od gwarancji przeczytasz tutaj.

Co przewiduje projekt ustawy?

Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, wprowadzone przepisy przewidują wyłączenie stosowania przepisów Kodeksu cywilnego o rękojmi przy sprzedaży w stosunku do konsumentów [por. art. 43a ust. 1] i odrębne uregulowanie tej materii. Przyjęcie zaproponowanego tytułu rozdziału 5a wynika z potrzeby uregulowania w sposób szczególny zasad rękojmi i gwarancji przy sprzedaży konsumenckiej.

Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej na temat reklamacji w drodze rękojmi i gwarancji i obowiązków przedsiębiorcy w tym zakresie, to zajrzyj tutaj.

Zgodność towaru z umową

W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że Art. 43b definiuje zgodność towaru z umową (art. 6–8 SGD). Przyjęcie takiego rozwiązania jest novum na gruncie prawa cywilnego, bowiem w zasadzie stanowi odejście od instytucji wady fizycznej i prawnej na rzecz zgodności (bądź jej braku) towaru z umową. Owo rozwiązanie jest efektem potrzeby dostosowania prawa polskiego do rozwiązań przyjętych w dyrektywie.

Projektowany przepis art. 43b ust. 1 stanowi, że towar jest zgodny z umową, jeżeli zgodne z umową pozostają w szczególności jego:

1. opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji;
2. przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w momencie zawarcia umowy, i który przedsiębiorca zaakceptował.

Z kolei ustęp 1 analizowanego przepisu stanowi, że aby towar został uznany za zgodny z umową, powinien:

1. nadawać się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk;
2. występować w takiej ilości i mieć takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również funkcjonalność  – i kompatybilność, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może zasadnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter towaru oraz publiczne zapewnienie złożone przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, w szczególności w reklamie lub na etykiecie, chyba że przedsiębiorca wykaże, że:
1. nie wiedział o danym publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć;
2. przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakiej publiczne zapewnienie zostało złożone, lub w porównywalny sposób,
3.   publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy;
3. być dostarczany z akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia konsument może rozsądnie oczekiwać;
4. być takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy i odpowiadać opisowi takiej próbki lub takiego wzoru

Wyłącznie z odpowiedzialności przedsiębiorcy

Przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za brak zgodności towaru z umową w zakresie, , jeżeli konsument został wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha towaru odbiega od wymogów zgodności z umową oraz najpóźniej w chwili zawarcia umowy wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy towaru [por. 43b ust. 4].

Przesłanką wyłączającą odpowiedzialność przedsiębiorcy jest zatem wyraźne, jasne i jednoznaczne zaakceptowanie braku konkretnej cechy towaru przez konsumenta, najpóźniej w chwili zawarcia umowy (konsument musi zatem być wyraźnie poinformowany o braku konkretnej cechy towaru, którą zwyczajowo towar powinien mieć, i musi wyraźnie i odrębnie zaakceptować ten fakt).

Czasowe granice odpowiedzialności przedsiębiorcy

W stosunku do przepisów dotychczasowych wydłużono okres, w którym ciężar dowodu zgodności towaru z umową zostaje przeniesiony na przedsiębiorcę z roku do dwóch lat od chwili dostarczenia towaru.

Z kolei w projektowanym przepisie art. 43c ust. 1 wskazuje się dodatkowo od jakiej daty przedsiębiorca odpowiada za brak zgodności towaru z umową, istniejący w chwili jego dostarczenia i który się ujawnił w określonym czasie, tj. w ciągu dwóch lat od dostarczenia towaru, chyba że termin przydatności towaru do użycia, określony przez przedsiębiorcę, jego poprzednika prawnego lub osoby działające w ich imieniu, jest dłuższy.

Obowiązki przedsiębiorcy i prawa konsumenta z tytułu rękojmi

Kwestia ta została uregulowana w projektowanych przepisach art. 43d–43f, w których przewiduje się daleko idące zmiany w stosunku do aktualnie obowiązujących przepisów Kodeksu cywilnego.

WAŻNE – nowością jest wprowadzenie hierarchii środków ochrony konsumenta, który w pierwszej kolejności będzie miał prawo domagać się przywrócenia zgodności towaru z umową przez jego naprawę lub wymianę. Natomiast w dalszej kolejności, o ile naprawa czy też wymiana okażą się m.in. nieopłacalne, konsument będzie mógł skorzystać z kolejnych uprawnień, tzn. żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy.

Jednocześnie projekt ustawy zakłada rozwiązanie, zgodnie z którym przedsiębiorca zwraca konsumentowi cenę niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 14 dni od otrzymania towaru lub dowodu jego zwrotu [por. art. 43e ust. 6].

Podsumowanie

Proponowane przepisy niewątpliwie rozszerzają prawa konsumenta i dodatkowe obowiązki dla przedsiębiorców. Jednakże co ważniejsze kluczową zmianą w analizowanym projekcie jest wyodrębnienie rękojmi i gwarancji konsumenckiej z przepisów Kodeksu cywilnego i umieszczenie ich w przepisach ustawy o prawach konsumenta. Ustawa ma wejść w życie po 14 dniach od dnia jej ogłoszenia. 

Źródła:

1. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021