Rodzaje czasu pracy

Większość przepisów związanych z zatrudnianiem pracowników na umowę o pracę znajduje się w ustawie Kodeks pracy, każdy pracodawca musi o tym wiedzieć i znać te regulacje. W Kodeksie jest mowa między innymi o systemach czasu pracy. Z uwagi na specyfikę realizowanych zadań w ramach prowadzonej działalności gospodarczej wiele firm zatrudnia pracowników w różnych systemach czasu pracy. W dzisiejszej publikacji opiszemy o jakich rodzajach czasu pracy jest mowa, chcąc w ten sposób przybliżyć tę tematykę.

Czas pracy – definicja

Zgodnie z Kodeksem pracy czas pracy jest to czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Do tego czasu nie wlicza się czasu przeznaczonego na dojazdy do i z pracy, ale zgodnie z Kodeksem pracy wlicza się natomiast:

15 minutową przerwę w pracy,
zwolnienia na badania lekarskie kobiet w ciąży,
czas przeznaczony na badania okresowe,
udział w szkoleniach,
przerwy w związku z pracą w warunkach szkodliwych lub uciążliwych,
przerwy w związku z pracą przy komputerach.

Każdy pracownik może mieć inny wymiar i rozkład czasu pracy, ale powinien być o tym poinformowany na piśmie przez pracodawcę przed rozpoczęciem pracy. Forma w jakiej to zrobi pracodawca nie jest narzucona. Taki zapis może się znaleźć w umowie o pracę lub innym dokumencie, do którego może dotrzeć pracownik. W Kodeksie pracy zostały zapisane rodzaje czasu pracy, jakie mogą obowiązywać w firmie, opiszemy je poniżej.

W kodeksie pracy znajduje się informacja, jakie rodzaje czasu pracy mogą być stosowane przez pracodawców:

Rodzaje czasu pracy	Podstawa prawna z Kodeksu pracy
Podstawowy system czasu pracy	art. 129
Równoważny system czasu pracy	art. 135
Praca w ruchu ciągłym	art. 138
System skróconego tygodnia pracy	art. 143
System pracy weekendowej	art. 144
System przerywanego czasu pracy	art. 139
Zadaniowy system czasu pracy	art. 140

Informację o obowiązujących systemach czasu pracy w danej firmie pracodawca powinien zamieścić przykładowo: w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy, obwieszczeniu lub innym dokumencie, forma takiego dokumentu nie ma znaczenia. W ramach poszczególnych systemów czasu pracy mogą być stosowane różne rozkłady czasu pracy, co również powinno być zapisane w przepisach wewnątrzzakładowych. Pracodawca może niekiedy ustalić indywidualny rozkład czasu pracy, najczęściej na wniosek pracownika.

W ramach stosowanych systemów czasu pracy pracodawca może wprowadzić pracę zmianową. W takim przypadku praca wykonywana jest według ustalonego rozkładu czasu pracy dostosowanego do potrzeb przedsiębiorcy. Systemy pracy zmianowej zostały szczegółowo opisane w podlinkowanej publikacji.

Podstawowy system czasu pracy

Najpowszechniejszy jest podstawowy system czasu pracy. Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Okres rozliczeniowy może być niekiedy przedłużony, ale maksymalnie do 12 miesięcy. Rozkład czasu pracy jest ustalany w formie pisemnej przez pracodawcę i obejmuje co najmniej 1 miesiąc.

Wymiar czasu pracy obowiązujący pracownika w przyjętym okresie rozliczeniowym oblicza się:

mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,
dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku,
każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin,
tygodniowy czas pracy w tym modelu nie może przekraczać 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Przykład 1

Pracownik jest zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy. W takim przypadku wymiar czasu pracy dla tego pracownika za miesiąc styczeń 2024 r. wyniesie:

4×40 godzin = 160 godzin
3×8 godzin = 24 godzin
suma 184 godzin
184 godzin pomniejszamy o 16 godzin za święto Trzech Króli, które wypadło w sobotę i 1 stycznia, który wypadł w poniedziałek,
168 godzin – wymiar czasu pracy za miesiąc styczeń 2024 r.

Równoważny system czasu pracy

Jeżeli pracodawca będzie stosował równoważny system czasu pracy, to dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do:

12 godzin w okresie rozliczeniowym. Okres rozliczeniowy nie powinien przekraczać jednego miesiąca, w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być przedłużony do trzech miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych – do czterech miesięcy,
16 godzin w okresie rozliczeniowym, który nie może przekraczać jednego miesiąca. Przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy możliwe jest przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy,
24 godzin w okresie rozliczeniowym, który nie może przekraczać jednego miesiąca. W szczególnych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do 3 miesięcy, przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych – do czterech miesięcy.

Dobowy wymiar czasu pracy może również być niższy niż 8 godzin

W równoważnym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.

Przy równoważnym systemie czasu pracy stworzenie harmonogramu pracy zgodnego z Kodeksem pracy może być niekiedy dość uciążliwe i czasochłonne. Trzeba również pamiętać, że tygodniowy rozkład czasu pracy w ilości 40 godzin musi zostać zachowany. Jest to dość elastyczny system czasu pracy, który jednak wymaga większego zaangażowania przy tworzeniu rozkładu czasu pracy dla poszczególnych pracowników.

Praca w ruchu ciągłym

Charakterystyczne dla pracy w ruchu ciągłym jest to, że nie może ona zostać przerwana ze względu np. na technologię produkcji (firmy produkcyjne, huty, przemysł wydobywczy) lub konieczność zaspokojenia potrzeb ludzkich (szpitale, domy opieki).

Przy pracy w ruchu ciągłym dopuszczalne jest:

przedłużenie tygodniowego czasu pracy do 43 godzin w tygodniu,
dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin pracownikowi przysługuje 100% dodatku do wynagrodzenia.

Okres rozliczeniowy przy pracy w ruchu ciągłym wynosi maksymalnie 4 tygodnie i nie podlega przedłużeniu. Wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym oblicza się:

mnożąc 8 godzin przez liczbę dni kalendarzowych przypadających w okresie rozliczeniowym, z wyłączeniem niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy,
dodając do otrzymanej liczby liczbę godzin odpowiadającą przedłużonemu u danego pracodawcy tygodniowemu wymiarowi czasu pracy. Liczba godzin przedłużonego tygodnia nie może przekraczać 4 godzin na każdy tydzień okresu rozliczeniowego, w którym następuje przedłużenie czasu pracy.

Pracownikom zatrudnionym w systemie pracy w ruchu ciągłym przysługuje:

11 godzin przerwy dobowej,
35 godzin odpoczynku w tygodniu,
co czwarta niedziela wolna.

Jak widać przy planowaniu grafiku pracy w ruchu ciągłym również należy uwzględnić wiele zmiennych, co na pewno nie ułatwia zadania stworzenia harmonogramu.

System skróconego tygodnia pracy

System skróconego tygodnia pracy może być stosowany na pisemny wniosek pracownika. Jeżeli pracodawca wyrazi zgodę pracownik może wykonywać swoje zadania przez mniej niż 5 dni w tygodniu. W takim przypadku 40 godzinny tydzień pracy zostanie zachowany, o ile zostanie wydłużony dobowy wymiar czasu, maksymalnie do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca.

Skrócony tydzień pracy:

praca przez mniej niż 5 dni,
dobowy wymiar czasu pracy może być maksymalnie wydłużony do 12 godzin,
tygodniowy wymiar czasu pracy wynosi 40 godzin,
okres rozliczeniowy jeden miesiąc.

Przykład 2

Pracownik wystąpił z wnioskiem do pracodawcy o umożliwienie pracy w systemie skróconego tygodnia. Znając trudną sytuację pracownika, udzielono takiej zgody. W takim przypadku pracownik może pracować według przykładowego rozkładu czasu pracy:

poniedziałek 10 godzin,
wtorek 12 godzin,
środa 10 godzin,
czwartek 8 godzin.

W skali tygodnia zostaje zachowany limit 40 godzin.

System pracy weekendowej

System pracy weekendowej polega na świadczeniu pracy tylko w określone dni, takie jak: piątki, sobote, niedziele. W takim modelu pracy może być zatrudniony pracownik, o ile złoży pisemny wniosek.

W systemie pracy weekendowej dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony maksymalnie do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca. Zatrudnienie w takiej formie jest możliwe na pisemny wniosek pracownika.

W weekendowym systemie czasu pracy bardzo często może wystąpić problem z wypracowaniem nominalnej liczby godzin w okresie rozliczeniowym w porównaniu do podstawowego czasu pracy. Dlatego też w takim trybie zatrudnienia bardzo często pracodawcy zatrudniają pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy, np. na ¾ etatu.

Przykład 3

Pani Lucyna zwróciła się do swojego pracodawcy o wyrażenie zgody na pracę w systemie weekendowym, do tej pory była zatrudniona na cały etat. Otrzymała taką zgodę, pod warunkiem obniżenia wymiaru czasu pracy z jednego etatu na ¾. W takim przypadku pani Lucyna będzie zobowiązana do przepracowania o ¼ godzin mniej niż na cały etat. Jeśli w danym miesiącu dla całego etatu byłoby to 168 godzin, to dla ¾ etatu będzie to 126 godzin.

W przypadku pracy weekendowej urlop jest udzielany tylko w dni pracy w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu.

Przykład 4

Pani Justyna jest zatrudniona w systemie weekendowym i w te dni pracuje po 12 godzin. Złożyła do swojego pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego w jeden z weekendów. W takim przypadku wymiar urlopu wypoczynkowego będzie wynosił 36 godzin (3×12 godzin).

System przerywanego czasu pracy

System pracy przerywanej polega na tym, że pracownik wykonuje swoją pracę bez zachowania ciągłości, praca jest podzielona na części. Taki system pracy jest najczęściej stosowany w firmach, które cechuje natężenie pracy w określonych porach dnia, będzie to przykładowo rolnictwo, hodowla zwierząt, ogrodnictwo. Przerywany system pracy przewiduje nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Przerwy nie wlicza się do czasu pracy, jednakże za czas tej przerwy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.

Przykład 5

Pracodawca posiada duże gospodarstwo ogrodnicze, gdzie większość upraw jest w szklarniach. Z uwagi na bardzo wysokie temperatury w sezonie letnim postanowił wprowadzić w pewnych okresach system przerywanego czasu pracy. Praca będzie w godzinach od 5.00 do 10.00 i od 15.00 do 18.00. Przerwa będzie wynosiła 5 godzin pomiędzy godziną 10 a 15-tą.

Pracodawca musi pamiętać, że przerwa w pracy może być tylko jedna, nie można sobie wprowadzać dwóch przerw w systemie przerywanego czasu pracy. Wprowadzenie takiego systemu pracy wymaga wprowadzenia informacji do przepisów dotyczących zatrudnienia. Mogą to być układy zbiorowe pracy, regulaminy pracy lub inny dokument opracowany przez pracodawcę, może to być również umowa o pracę.
Zadaniowy system pracy
W zadaniowym systemie pracy harmonogram godzin pracy jest ustalany w porozumieniu pracownik-pracodawca. Ilość godzin pracy musi być adekwatna do wykonywanego zadania. Wymiar czasu pracy nie może przekraczać norm obowiązujących w podstawowym systemie czasu pracy, 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.
Do rozliczenia pracy w systemie zadaniowym kluczowe będzie wykonanie zadania. Zgodnie z Kodeksem pracy w takim przypadku nie ma obowiązku ewidencjonowania godzin pracy. Pracodawca nie ma obowiązku sporządzania rozkładu czasu pracy, taki rozkład przygotowuje sam pracownik.
Rodzaje czasu pracy – podsumowanie
W dzisiejszej publikacji zebraliśmy informacje na temat wszystkich rodzajów czasu pracy. W ustawie Kodeks pracy zapisanych zostało szereg regulacji odnoszących się do zasad stosowania czasu pracy, które powinny być znane pracodawcom. W każdym przypadku, bez względu na to, jaki rodzaj czasu pracy będzie stosowany u danego pracodawcy, musi on opracować normy obowiązuje w firmie bazując na przepisach Kodeksu pracy. Najczęściej pracodawca ustala harmonogram i czas pracy informując o tym pracowników w dowolnej formie, ważne żeby osoba zatrudniona znała te zasady przed rozpoczęciem pracy. Z uwagi na specyfikę prowadzonej działalności gospodarczej przedsiębiorcy mogą skorzystać z innych rodzajów czasu pracy, poza podstawowym czasem pracy. Jednak bez względu na obowiązujący model rozliczania określone zostały normy czasu pracy, ponad które będzie to już praca w godzinach nadliczbowych i powinna być rozliczana na odrębnych zasadach, to samo dotyczy pracy w niedziele i święta. W niektórych przypadkach może być dość trudno opracować harmonogram pracy, ale pracodawcy mogą korzystać z różnego rodzaju aplikacji, które są bardzo pomocne w takich sytuacjach. To samo dotyczy ewidencjonowania czasu pracy, można nabyć odpowiednie programy i rejestratory, które dokonują tego automatycznie na koniec każdego okresu rozliczeniowego. Szeroka gama oferowanych usług spełni oczekiwania nawet najbardziej wymagających. W publikacji opisane zostały ogólne zasady, jakie obowiązują w zależności od przyjętego rodzaju czasu pracy. W praktyce może się okazać, że rozliczenia będą wymagały dokładniejszej analizy obowiązujących przepisów w zależności od konkretnych potrzeb i wymagań.

Rodzaje czasu pracy – kompendium

Spis treści:

Czas pracy – definicja