Małgorzata Jagusiak
W obrocie gospodarczym funkcjonuje wiele rodzajów umów i każda z nich spełnia inne funkcje i jest zawierana w innych okolicznościach. Najczęściej do umów mają zastosowanie przepisy ustawy Kodeks cywilny, która jest dość obszerna i mało znana większości z nas. W dzisiejszej publikacji nieco więcej uwagi poświęcimy jednej z umów a mianowicie umowie użyczenia, zastanowimy się, jakie ma skutki podatkowe w PIT i VAT.
Umowa użyczenia – definicja
Umowa użyczenia dotyczy nieodpłatnego przekazania rzeczy do używania. Mamy dwie strony umowy – użyczający i biorący w użyczenie. W ustawie Kodeks cywilny dedykowano temu zagadnieniu kilka przepisów, zobaczmy o czym jest mowa.
| Użyczający Oddaje rzecz do używania biorącemu |
| Biorący w używanie Przyjmuje i użytkuje otrzymaną rzecz |
| Nie można bez zgody użyczającego oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania |
| Umowa użyczenia może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony |
| Do zawarcia umowy użyczenia nie jest wymagane zachowanie szczególnej formy a to oznacza, że może być zawarta zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej |
Prawa i obowiązki stron umowy użyczenia
Prawa i obowiązki stron umowy użyczenia zostały dość precyzyjnie określone w ustawie, poniżej opiszemy niektóre z nich.
| Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający ma obowiązek naprawić szkodę, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich, chyba że wada była widoczna a biorący jej nie zauważył | Jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeżeli używa jej w sposób sprzeczny z umową lub z jej przeznaczeniem |
| Jeśli rzecz jest używana w sposób niezgodny z jej przeznaczeniem użyczający ma prawo żądać jej zwrotu | Ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej takie jak naprawy, remonty |
| Może dochodzić roszczeń od biorącego w używanie o naprawienie szkody lub pogorszenie rzeczy w ciągu 1 roku od dnia zwrotu użyczonej rzeczy | Po zakończeniu umowy użyczenia biorący zwraca użyczającemu rzecz w stanie niepogorszonym |
Umowa użyczenia – jakie powinna zawierać elementy?
Nie ma ustawowego wzoru umowy użyczenia, w obiegu znajduje się wiele wzorów umów a w każdej z nich powtarzają się pewne zasadnicze informacje.
| Określenie stron umowy – użyczającego i biorącego w używanie Podaje się: imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer dowodu, numer PESEL |
| Opis przedmiotu umowy użyczenia W tym miejscu powinna się znaleźć informacja, co jest przedmiotem umowy, np. mieszkanie lub samochód. Jeśli to będzie lokal mieszkalny, powinna być podana m.in. jego powierzchnia, miejsce położenia, przeznaczenie lokalu. Jeżeli to będzie samochód podaje się np.: markę, rocznik, numer rejestracyjny, kolor |
| Okres umowy Może to być czas nieokreślony lub określony, ta informacja powinna się znaleźć na umowie |
| Stan techniczny przedmiotu użyczenia Użyczający powinien napisać, w jakim stanie jest przedmiot umowy użyczenia, ponieważ obowiązkiem biorącego w używanie jest oddanie rzeczy w stanie niepogorszonym |
| Odpłatność Umowa użyczenia ma charakter nieodpłatny, jednak w przypadku użyczenia lokalu właściwym będzie doprecyzowanie, kto ponosi opłaty związane z jego eksploatacją |
| Podpisy stron umowy Umowa musi być podpisana przez użyczającego i biorącego w użyczenie |
Umowa użyczenia a przychód w PIT
Przejdziemy teraz do analizy umowy użyczenia na gruncie przepisów podatkowych, zaczniemy od podatku dochodowego. Napisaliśmy już, że umowa użyczenia ma charakter świadczenia nieodpłatnego. Jednak czy to oznacza, że nie trzeba będzie z tego tytułu rozliczać podatku PIT? Otóż sprawa nie jest taka oczywista. Jak zajrzymy sobie do ustawy o PIT, to w definicji przychodu zauważymy, że przychodem są m.in. wartości pieniężne, wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Nasza umowa użyczenia znajdzie się w kategorii takich świadczeń nieodpłatnych. W takim razie musimy jeszcze zdefiniować, czym jest świadczenie nieodpłatne. Nie będzie to proste, ponieważ ustawa o PIT takiej definicji nie zawiera. Pozostaje nam więc odwołanie się do jednej z interpretacji podatkowych nr 0114-KDIP3-1.4011.722.2022.1.KF z dnia 05.09.2022 r. , w której można przeczytać na temat świadczenia nieodpłatnego. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej napisał m.in., że dla celów podatkowych przyjmuje się, że nieodpłatne świadczenie obejmuje każde działanie lub zaniechanie działania na rzecz innej osoby, w wyniku którego dochodzi do uzyskania korzyści, a to skutkuje przysporzeniem majątku, któremu można przypisać konkretny wymiar finansowy. Jednak czy zawsze trzeba będzie zapłacić podatek dochodowy?
Umowa użyczenia – kiedy bez podatku PIT?
Jak już wspomnieliśmy umowa użyczenia mieści się w kategorii nieodpłatnych świadczeń, które mogą korzystać ze zwolnienia od podatku pod pewnymi warunkami, o których piszemy poniżej.
Przychody z tytułu nieodpłatnych świadczeń korzystają ze zwolnienia przedmiotowego w podatku dochodowym, o ile pochodzą od osób zaliczanych do I i II grupy podatkowej, o których jest mowa w ustawie o podatku od spadków i darowizn. To zwolnienie nia ma zastosowania do świadczeń otrzymywanych na podstawie stosunku pracy, pracy nakładczej lub umów z działalności wykonywanej osobiście.
Do I grupy podatkowej zalicza się:
- małżonka,
- zstępnych,
- wstępnych,
- pasierba,
- zięcia,
- synową,
- rodzeństwo,
- ojczyma,
- macochę,
- teściów.
Do II grupy podatkowej zalicza się:
- zstępnych rodzeństwa,
- rodzeństwo rodziców,
- zstępnych i małżonków pasierbów,
- małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków,
- małżonków rodzeństwa małżonków,
- małżonków innych zstępnych
Jeżeli umowa użyczenia zostanie zawarta z podmiotem, który nie zalicza się ani do I ani do II grupy podatkowej, to wówczas powstanie przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń, po stronie biorącego w używanie. Przychód będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Wartość pieniężną w przypadku nieodpłatnych świadczeń ustala się na podstawie cen rynkowych. Przykładowo w przypadku użyczenia lokalu czy samochodu będą to kwoty w wysokości czynszu, jaki przysługiwałby w wyniku zawarcia umowy najmu.
Umowa użyczenia – czy zawsze bez podatku PIT?
Wokół umowy użyczenia może być sporo różnego rodzaju zawirowań. Wątpliwości pojawiają się zarówno po stronie użyczających, jak i biorących w użyczenie. Pojawiają się więc rozstrzygnięcia podatkowe w tym temacie. Przywołamy jedną z interpretacji podatkowych, która wydaje się dość kontrowersyjna. Mowa o interpretacji z dnia 21.03.2022 r. nr 0113-KDIPT2-2.4011.1201.2021.2.ACZ. Sprawa dotyczy umowy użyczenia lokalu mieszkalnego koledze a więc osobie niespokrewnionej. Pytanie zadał użyczający, który chciał się upewnić, czy po jego stronie nie powstanie żaden przychód do opodatkowania. Biorący w użyczenie ponosi koszty czynszu, w skład którego wchodzą m.in.: eksploatacja bieżąca, opłaty za ogrzewanie, ciepła i zimną wodę, wywóz śmieci, podatek od nieruchomości i opłata za wieczyste użytkowanie gruntu. W ocenie użyczającego nie ma on obowiązku zapłaty podatku, ponieważ nie uzyskuje żadnego przychodu. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) uznał stanowisko w części za prawidłowe a w części za nieprawidłowe. Chodzi o koszty, które użyczający ponosiłby, nawet wówczas, gdyby mieszkanie było nieużytkowane. W tej sytuacji Dyrektor KIS napisał, że kwota czynszu, z wyłączeniem opłat rozliczanych na podstawie wskazań liczników ponoszona przez biorącego w użytkowanie (kolegę), stanowi dla użyczającego przychód z innych źródeł i podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach ogólnych. W nawiązaniu do tej interpretacji warto podkreślić, że odmiennie traktowana jest umowa najmu. Przy najmie wynajmujący opodatkowuje jedynie czynsz uzyskany od najemcy, po odliczeniu opłat eksploatacyjnych płaconych do spółdzielni/wspólnoty i opłat za media, nie ma podziału na opłaty stałe i zmienne. Potwierdzają to organy podatkowe, przykładowa interpretacja nr 0112-KDIL2-2.4011.653.2020.2.MC z dnia 24.12.2020 r. Eksperci podkreślają, że występuje tutaj rozdźwięk interpretacyjny pomiędzy umową najmu i umową użyczenia a w ich ocenie obydwie umowy powinny być traktowane tak samo. Jednak przeczą temu zaprezentowane rozstrzygnięcia w przywołanych interpretacjach podatkowych.
Jak ustalić przychód w PIT?
Wyceny nieodpłatnych świadczeń w podatku dochodowym dokonuje się według zasad opisanych w ustawie.
| Według cen stosowanych wobec innych odbiorców Jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej |
| Według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu Jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku |
| Według cen zakupu Jeśli przedmiotem świadczeń są zakupione usługi |
| Na podstawie cen rynkowych W pozostałych przypadkach |
Przykład 1
Firma X użyczyła firmie Y nieodpłatnie salę konferencyjną, która jest wykorzystywana w działalności gospodarczej. W takim przypadku firma Y wykaże przychód w działalności gospodarczej w wysokości cen, jakie firma X stosuje wobec innych odbiorców.
Przykład 2
Pani Barbara użyczyła nieodpłatnie mieszkanie swojej koleżance – osoba niespokrewniona – na jeden miesiąc. W takim przypadku koleżanka rozpozna przychód w zeznaniu rocznym z tytułu nieodpłatnych w kwocie odpowiadającej równowartości czynszu, jaki przysługiwałby za wynajęcie takiego mieszkania.
Umowa użyczenia majątku prywatnego – skutki w podatku VAT
Do umowy użyczenia można stosować takie same przepisy, jak w przypadku umowy najmu. Zgodnie z ustawą o podatku VAT najem prywatny podlega opodatkowaniu w VAT, jednak może korzystać ze zwolnienia podmiotowego do kwoty 200.000 zł lub przedmiotowego. Przykładowo nieruchomości o charakterze mieszkalnym korzystają ze zwolnienia przedmiotowego, a to oznacza, że bez względu na limit przychodów z najmu będą korzystały z tego zwolnienia.
Sprawy się komplikują, jeśli umowa użyczenia, będzie dotyczyła rzeczy stanowiącej własność przedsiębiorstwa.
Umowa użyczenia majątku firmy – skutki w podatku VAT
W przypadku, gdy umowa użyczenia obejmuje majątek firmy, to taka umowa jest traktowana jako nieodpłatne świadczenie usług, które w świetle ustawy VAT podlega opodatkowaniu, jednak pod pewnymi warunkami.
Od umowy użyczenia VAT zapłaci oddający w używanie, jeśli zostaną spełnione łącznie 3 warunki:
- Użyczana rzecz stanowi własność firmy.
- Przedsiębiorcy przysługiwało prawo do odliczenia całości lub części podatku VAT naliczonego od zakupu.
- Rzecz będzie wykorzystywana nieodpłatnie na potrzeby osobiste w szczególności: przedsiębiorcy, członków jego rodziny i pracowników
Przykład 3
Pan Michał prowadzi działalność gospodarczą, trudni się wynajmem pojazdu. Od zakupionych samochodów panu Michałowi przysługiwało prawo odliczenia podatku VAT naliczonego. Jego syn chce użytkować prywatnie jeden z pojazdów na mocy umowy użyczenia. W tym przypadku taka umowa użyczenia będzie opodatkowana w VAT, podatek należny naliczy pan Michał i udokumentuje w ewidencji sprzedaży.
Przykład 4
Firma X użyczyła na mocy umowy użyczenia firmie Y specjalistyczną maszynę, na której zostaną wyprodukowane towary dla firmy X, obydwie firmy prowadzą działalność gospodarczą. W takim przypadku stronami umowy użyczenia są przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą a maszyna będzie wykorzystywana na potrzeby działalności gospodarczej użyczającego. Nie powstanie obowiązek rozliczania podatku VAT należnego przez użyczającego, użyczana rzecz będzie wykorzystywana w działalności gospodarczej firmy X.
Przykład 5
Pan Tomasz w ramach umowy użyczenia przekazał bratu młot pneumatyczny, który będzie wykorzystany w działalności gospodarczej brata. W takim przypadku umowa będzie opodatkowana w VAT, ponieważ użyczony młot będzie służył tylko działalności gospodarczej brata a nie pana Tomasza.
Zobaczmy jak to opisują organy podatkowe. W przykładowej interpretacji z dnia 14.04.2021 r. nr 0114-KDIP1-3.4012.152.2021.2.JG mowa jest m.in. o umowie użyczenia maszyn i sprzętu specjalistycznego pomiędzy firmami dwóch braci. W tym przypadku Dyrektor KIS uznał, że umowa użyczenia będzie opodatkowana w VAT, ponieważ nieodpłatne użyczenie maszyn budowlanych jest do celów innych niż działalność gospodarcza użyczającego, jest wykorzystywana w działalności gospodarczej biorącego w używanie. Dyrektor KIS podkreśla, że nieodpłatna usługa użyczenia maszyn budowlanych nie jest związana z prowadzoną przez użyczającego działalnością gospodarczą, gdyż nie ma żadnego wpływu na jego przyszłe obroty, jego zyski, wizerunek, odbiór przez kontrahentów obecnych lub potencjalnych. Nieodpłatne użyczenie maszyn bratu będzie opodatkowane w VAT. Przedsiębiorcy powinni więc szczegółowo analizować zawierane umowy użyczenia pod kątem rozliczania podatku VAT.
Podsumowanie
Jak się okazuje rozliczanie umowy użyczenia na gruncie przepisów podatkowych nie jest zawsze transparentne i może budzić wątpliwości. Przychody z tytułu umowy użyczenia traktowane są, jako przychody z tytułu nieodpłatnych świadczeń, które co do zasady stanowią przychód podlegający opodatkowaniu. Przychód w PIT może jednak korzystać ze zwolnienia od podatku dochodowego, jeśli umowa jest zawierana przez osoby z I lub II grupy podatkowej, o których jest mowa w ustawie o podatku od spadków i darowizn. W innych przypadkach będzie to przychód biorącego w używanie, który należy opodatkować na zasadach ogólnych. W podatku VAT będzie jeszcze więcej czynników, które należy przeanalizować. Przede wszystkim trzeba ustalić, czy rzecz, którą użyczamy jest z majątku prywatnego czy firmowego. Na gruncie podatku VAT nieodpłatna dostawa towarów czy usług najczęściej jest traktowana na takich samych zasadach jak dostawa odpłatna. W publikacji opisano zasady rozliczania w VAT umowy użyczenia zarówno rzeczy z majątku prywatnego, jak i z majątku firmowego. Można zauważyć sporo zawiłości przy interpretowaniu obowiązujących przepisów. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że pomimo tego, że nie prowadzą działalności gospodarczej, to i tak w świetle ustawy o VAT mogą być podatnikami tego podatku. Jak widać każda umowa użyczenia może wymagać indywidualnej oceny. W przypadku wątpliwości warto zasięgnąć opinii doradcy podatkowego lub w sprawach szczególnie zawiłych zwrócić się z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej.
218 
Adrianna Glapiak
Marta Matylda Kania
Justyna Czerwińska
Dorota Łesak
